ئادەم نىمگە ئاساسەن مەلۇم نەرسىگە ئىشىنىدۇ؟

 ئادەم نىمگە ئاساسەن مەلۇم نەرسىگە ئىشىنىدۇ؟

 مەمەت ئېمىن

بىر ئادەمنىڭ نىمىگە ئىشىنىشى، نىمىنىڭ راسلىقى ۋە ياكى نىمىنىڭ ھەققانىيەت ئىكەنلىكىگە باغلىق بولۇپ قالماستىن، بەلكى ھەر ئادەمنىڭ نىمىنى راس دەپ تاللىشىغا، يەنى نىمىگە ئىشىنىشنى خالىشىغا باغلىق. نورمالدا ھەممىمىز ئۆزىمىز ئىشەنگەن نەرسىنى ھەق ياكى ھەققانىيەت دەپ قارايمىز. ئەمىلىيەتتە دۇنيادا ھەممە ئادەم ئورتاق قوبۇل قىلغان مۇتلەق ھەققانىيەت يوق. ھەر ئادەمنىڭ ئۆزىنى مەركەز قىلغان ھەققانىيە ئۆلچىمى بولۇپ، ئورتاق مەنپەتكە ئىگە بىر توپ كىشىلەرنىڭ، بىر مىللەتنىڭ ھەققانىيەت ئۆلچىمىدە بەزى ئورتاقلىق بولىدۇ؛ لىكىن ئۇ دىگەنلىق ئۇ ھەممە ئادەمگە ئورتاق بولغان ئۇنىۋىرسال ھەققانىيەت دىگەنلىك بولمايدۇ. مۇنداقچە ئەيىتقاندا ھەققانىيەتنىڭ ھەممىگە ماس كىلىدىغان ئۆلچىمى يوق. پەقەت مەلۇم جەمىيەت ياكى مەلۇم توپلۇم ئارىسىدىكى كۆپ ساندا كىشىلەر قوبۇل قىلغان نىسپى ھەققانىيەت ئۆلچىمى بار.

 

بىر ئادەمنىڭ نىمىگە ئىشىنىشىدە تۆۋەندىكى بىر نەچچە ئامىل ناھايتى موھىم رول ئوينايدۇ.

 

1. ئىنساننىڭ ئۆز ئۆزىدە قانائەت ھاسىل قىلىشى؛ ئىنسان ھەر خىل سەۋەپلەردىن بولۇپمۇ ئۆز سەۋەبىدىن ئىشلىرى روناق تاپمىغاندا ياكى پىشكەنلىككە ئۇچۇرغاندا، سەۋەبىنى تاشقى ئامىللاردىن ئىزدەپ، ئۆز كۆڭلىنى راھەتلەندۈرۈشكە، ئۆزىنى ئەيىپلەشتىن قۇتۇلۇپ، قانائەت ھاسىل قىلىش ئىھتىياجى بار. بۇ ئۇ ئادەمنىڭ نىمىگە ئىشىنىشنى تاللىشىدا  ناھايتى موھىم رول ئوينايدۇ.

 

2. ئىنساننىڭ نىمىنى ئۆزىگە ئەڭ پايدىلىق دەپ قارىشى؛ گەرچە ھەممە ئىنسان ئۆزى ئىشەنگەن نەرسىنى ھەققانىيەت دەپ ئىشىنىدىغان بولسىمۇ، بىراق ئەمىلىيەتتە ئۇ ھەر بىر ئىنسان ۋە ياكى مەلۇم بىر ھەۋىم ئۆز مەنپەتىنى مەركەز قىلغان بىتەرەپلىمىلىك ھەققانىيەت بولۇپ، ئۇ ئىنساننىڭ رىياللىقنى ئەينەن تونۇپ يىتىشىگە ئەڭ چوڭ توسالغۇ بولۇشى مۇمكىن؛ئىنسان كۆز ئالدىدىكى مەنپەھەت ۋە ياكى باشقىلار تاشلاپ بەرگەن يەم ئىنساننىڭ كۆزىنى كۆرمەس قىلىپ قويۇشى مۇمكىن. نەتىجىدە ئىنسان رىياللىقتىن ئايرىلىپ، كۆز ئالدىدا كۆرۈنۈپ تۇرغان، بىراق ئىرىشىش ئىمكانىيىتى بولمىغان مەنپەھەتنىڭ ئارقىسىدىن كىتىپ قالىىشى مۇمكىن.

 

 

3. قارشى تەرەپكە بولغان پوزىتسىيەرىمىز؛ يەنى دۈشمىنىمنىڭ دۈشمىنى دوستۇمدۇر نەزىريەسىنىڭ تەسىرى. دۈشمىنىمىزنىڭ دۈشمىنى ھەر دايىم دوستىمىز بولۇشى ناتايىن. ئەگەر بىر ئىنسان، دۈشمىنىمنىڭ دۈشمىنى چوقۇم دوستۇم دەپ قاراپ، ئۇنىڭ قولى بىلەن دۈشمىنىدىن ئىنتىقام ئىلىش ئىستىكى بەك كۈچلۈك بولسا، ئۇ ئۇ ئادەمنىڭ نىمىگە ئىشىنىشىگە چوڭ تەسىر كۆرسىتىشى مۇمكىن.

 

ھەرقانداق جەمىيەتتە ئىشەندۈرگۈچىلىك رول ئوينايدىغانلارنىڭ سانى ئاز، ئىشەنگۈچىلەرنىڭ سانى كۆپ بولۇپ، ئىشەندۈرگۈچىلەر ئۆزى تەشەببۇس قىلىۋاتقان نەرسىگە ئىشىنىشىمۇ مۇمكىن، ئىشەنمەسلىكىمۇ مۇمكىن. ئۆزى ئىشەنمىگەن نەرسىگە باشقىلارنى ئىشەندۈرۈش ھىلىمىكىرلىك بولۇپ، ئۇ دۇنيانى كونتۇرۇل قىلماقچى بولغانلارنىڭ ھەم شۇنداقلا دىكتارتۇرلۇق تۈزۈمدىكى ھاكىمىيەتنىڭ ئورتاق ئالاھىدىلىكىدۇر. ئەلۋەتتە دېموكىراتىك تۈزۈمدىمۇ ھاكىمىيەت ئۈستىگە چىقماقچى بولغانلار، خەلقنىڭ قوللىشىغا ئىرىشىش ئۈچۈن، ئىنسانلارنىڭ يۇقارقى پىسخىكىسىدىن پايدىلىنىپ، ھەر خىل چارە تەدبىر ۋە ۋاستىلار ئارقىلىق ئىنسانلارنى ئىشەندۈرۈشكە ئۇرۇنىشى مۇمكىن.

مەيلى قايسى سەۋەبتىن ۋە ياكى قانداق سەۋەبتىن بولسۇن، ئەگەر ئىشەندۇرگۈچىنىڭ نىيىتى دۇرۇس بولمىسا، ياكى ئىشەندۈرگۈچى ۋەزىيەتنى توغرا تونۇپ يەتمىگەن بولسا، نۇرغۇن يامان ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى، بىر مىللەتكە، بىر دۆلەتكە ھەتتا پۈتۈن ئىنسانىيەتكە بالايى ئاپەت ئىلىپ كىلىشى مۇمكىن. مەسىلەن تارىختا ئۆتكەن نۇرغۇنلىغان پادىشاھلار، ئۆزلىرىنىڭ پادىشاھ بولۇشىنى ئاللاھنىڭ تاللىشى دەپ تەشۋىق قىلىش ئارقىلىق، ئىنسانلارنى ئۆزىگە ئىشەندۈرۈشكە ۋە شۇ ئارقىلىق ئۆز ھاكىمىيىتىنى مۇستەھكەملەشكە ئۇرۇنۇپ كەلگەن. كومىنىست پارتىيەسى بولسا، يوقسۇللارنى جەمىيەتكە خوجا قىلىپ، باراۋەرسىزلىكنى يوقۇتۇش شۇئارى بىلەن ئىنسانلارنى ئىشەندۈرۈشكە ئۇرۇنغان.

خىتاي كومىنىست پارتىيەسى 1921 - يىلى 7 – ئايدا، ئۆزىنىڭ تۆۋەندىكىدەك ئىنقىلاب نىزامنامىسىنى ئىلان قىلغان بولۇپ، خىتاي كومىنىستك پارتىيەسى بۇ گۈزەل ئالدامچىلىق سۆزلىرى ئارقىلىق، خىتاي خەلقىنى ئىشەندۈرۈپ، ئەسلى ئۆزىدىن خىلى كۈچلۈك بولغان ھاكىمىيەت ئۈستىدىكى گومىنداڭ پارتىيەسىنى يىڭىپ، ھاكىمىيەتنى قولغا ئالغان ۋە ئۇ ھاكىمىيەتنى 70 يىلدىن ئارتۇق داۋام قىلغان.

 1. پرولتارىياتلار (يوقسۇللار) بىلەن بىرلىكتە ئىنقىلاب ئىلىپ بىرىپ، كاپىتالىستىك ھاكىمىيەتنى ئاغدۇرۇپ تاشلاش،  ئىشچىلار سىنىپىنى قوللاش، ئىنقىلابنى جەمئىيەتتىكى سىنىپلار پەرقى ئاخىرلاشقىچە داۋام قىلىش.

2. پرولېتارىياتلار (يوقسۇللار)  قۇرۇپ چىققان ھاكىمىيەتنى سىنىپىي كۈرەش ئاخىرلاشقۇچە ، جەمىيەتتىكى سىنىپ پەرق تۈگۈگىچە ئېتىراپ قىلىش؛

3. كاپىتالىستىك شەخسىي ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى يوقىتىش، ئۇلارنىڭ ماشىنا، يەر ، سېخ ۋە يېرىم تەييار مەھسۇلات قاتارلىق ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىياللىرىنى مۇسادىرە قىلىش ۋە ئۇنىڭغا ئامما ئىگىدارچىلىق قىلىش.

4. ئۈچىنچى دۇنيا ئەللىرىنى بىرلەشتۈرۈش.

بىز گەرچە ھازىر خىتاي كومىنىست پارتىيەسىنىڭ ئۇ تەشۋىقاتلىرىغا ھەرگۈز ئىشەنمىسەكمۇ، بىراق بىز بۇرۇن ئىشەنگەن؛ كەم دىگەندە بىر قىسىم ئادەملىرىمىز ئىشەنگەن. گەرچە بىز نۇرغۇن بەدەللەرنى تۆلىگەندىن كىيىن، ئۇلارغا ئىشەنمەيدىغان بولغان بولساقمۇ، بىراق يەنىلا ئۇنىڭغا ئىشىنىدىغانلار بار. دىمەك ئىنساننىڭ نىمىگە ئىشىنىشى نىمىنىڭ ھەققانىيەت ئىكەنلىكىگە باغلىق بولماستىن، بەلكى ئىنساننىڭ نىمىگە ئىشىنىشنى تاللىشىغا باغلىق.

2021 - يىلى 1 - ئاينىڭ 9 - كۈنى 

Biz özimizning xatirisige ishineleymizmu?

Biz özimizning xatirisige ishineleymizmu?

Memet Emin 

Bizning “öz közüm bilen kördüm” dep sözligen sözimizning yaki guwaliqimizning xata yaki yalghan bolup qilish nisbiti qanchilik? Yiqinda Germaniyening DW qanili ishligen bir höjjetlik filimde bayan qilishiche Amerika we Kanadada DNA tekshurushke asasen qanun orunlirining burun chiqarghan hökümining xata bolup qalghanliqi melum bolghan 350 dilo ichide, 70% guwachining xata guwaliq bergenliki oturgha chiqqandin kiyin u 70% xata guwaliq berguchi özining xatalashqanliqigha ishenmey qalghan. Mexsus insanlarning xatirsi we este saqlash qabilyitini tetqiq qilidighan mutixesislerning 20 yilliq tetqiqat netijisige asaslan’ghanda, neq meydan guwachilirining guwahlirining ishenchilik derijisi eslide insanlar oylighandin köp töwen bolup, qanun sistimisida DNA tekshürüsh yolgha qoyulghandin kiyin, bu nuqta bara bara ispatlinishqa bashlighan.

Mutixesisler mundaq bir tetqitqat ilip barghan. Aydurumda bir adem özining chamdini bilen bashqa bir ademning chamdanini almashturiwalghan bir körünüshk 90 sikinutluq bir sin filimini, sinaq qilmaqchi bolghan ademlerge körsetken. Undin kiyin sinaq qilghuchidin, u chamdan alamshturiwalghan ademning chirayini teswirlep birish telep qilin’ghan. Andin sinaq qilghuchidin gumanliq dep hisaplighan 6 ademning ressimi ichidin,  aydurumda chamdan alamshturiwalghan u ademning ressimini tonushni telep qilghan. Netijide gerche chamdan alamshturiwalghan ademning ressimi u 6 ademning ressimi ichide bolmisimu, biraq sinaq qilghuchilarning hemmisi xata ademni chamdan almashturiwalghan adem dep guwaliq bergen.

Mutixesisler yene mundaq bir tejirbe ishligen. 11 – Sintebir weqesi yüz bergen künning etisi 3000 ademdin, “11 – sintebir weqesi yüz bergende, siz kim bilen birge, nede we nime ish qiliwatattingiz” digendek soallarni sorighan we ularning jawabining hemmisini tepsile xatirliwalghan. Andin 1 yil, 3 yil we 10 yil ötkendin kiyin u 3000 ademdin oxshash soallarni sorighan. Netijide kem digende 50% ademning jawabi her qitimda periqliq bolghan. Undaqta insanlarning melum ishqa bolghan xatirsi qandaq shekillinidu? Mutixesislerning qarishiche insanlarning xatirsi insan körgen melum weqeliktin emes, belki özi körgen u weqelikni qayta qayta teswirlesh arqiliq peyda bolidiken. Mundaqche eyitqanda insan melum weqelikni körgendin kiyin, u weqelikke nisbeten eng axirda xatire bolup iside qalidighini, u weqelikning eyneni we yaki u weqelikke bolghan tunji qitimliq teswirleshtin emes, belki eng kop tekrarlighan teswirleshidin shekillinidiken. Yeni insanlarning melum weqelikke bolghan teswirlishide deslepki mezgilde eng köp özgürüsh bolidiken; insanlar weqelikning tepsilatining bir qismini unutup, uning ornigha özliri toghra dep qarighan teswirleshlerni toluqlap, qayta qayta tekrarlighandin kiyin, turaqliq bir teswirlesh shekillinidiken. Andin u mengguluk xatire bolup saqlinip qalidiken. Insanning turaqliq xatirsi shekillinish jeryanida  shundaq bir boshluq bolghachqa,  insanlar meqsetsiz halda xatirsidiki u boshluqni toshquzidiken. Shu seweptin insanlar xatirside xataliq peyda bolidiken.

Insanlarning xatirside “memory illusion” yeni “xiyali xatire” dep atilidighan bir hadise bolup, insanning melum weqelikke bolghan xatirsi weqelikning özidin emes belki u weqelikni qayta qayta esligende andin shekillinidiken; netijide bezi özgürüshler yüz biridiken. Yeni oxshash bir weqelikni melum waqittin kiyin qayta qayta esligende, kiyinki qitimqisi aldinqi qitimqisidin azraq periqlinip mangidiken. Her qitimliq eslimide melum qismi qayta qayta tekrerlinidiken, bezi qismi özgürep mangidiken. Waqitning otushige egiship, özgermey eng köp tekrarlan’ghan teswirler eng deslepte mengguluk xatire bolup shekillinidiken; özgürep turghan qismi özgermey qayta tekrarlan’ghan andin turaqliq xatirge aylinidiken. Netijide insanlarning eng axirqi turaqliq xatirsi, gerchi eslidiki weqeliktin chong periqliq bolsimu, biraq u qayta qayta tekrarlinishtin shekillen’gen turaqliq xatire bolghachqa, insanlar uninggha shek shöhbisiz ishinidiken.

Insanlar, 11 – sintebirge oxshash chong weqelikni asan untup qalmisimu, biraq insanlarning chong weqelikke yandash bolghan konkirit ishlargha bolghan xatirsi waqitning ötüshige egiship özgürep turidiken. Insanlarning yeshining we hayat tejirbisining artip berishigha egiship, ularning özige bolghan ishenchisi artip mangidiken, biraq es xatirsining toghriliq derijisi töwenlep mangidiken. Yeni insanlarning melum weqelik toghrisidiki xatirsige bolghan ishenchisi qanche yuquri bolsa, ularning toghra bolush ihtimalliqi shunche töwen bolidiken. MIT diki tetqitqatchilar xatirni peyda qilghili bolidighanliqini chashqanda we insanlarda ilip barghan tejirbe arqiliq ispatlap chiqqan. Tetqitqatchilar bir qepezge solaghliq chashqanning putigha tok tepküzüp, uningda qorqush peyda qilghandin kiyin, u chashqanni bashqa bir qepezge yötkigende, u chashqan u qepezni putigha tok tepküzgen qepez dep xata tonup qalghan. Tetqitqatchilar yalghan toshqan qochaq hikayisini toqup chiqip, Disney baghchisigha barghanlardin toshqan qochaq toghrisida sorighanda, gerche Disney baghchisida ezeldin toshqan qochaq bolup baqmighan bolsimu, biraq kishiler toshqan qochaqning özliri bilen qol iliship körüshkenlikini, özlirining toshqan qochaqning quyriqini silighanliqini teswirlep bergen. Bu insalardiki “memory illusion” yeni “xiyali xatire” bolup, uning peyda bolushida yalghandin toqulghan toshqan qochaq hikayisi sewep bolghan.

Bu höjjetlik filim insanlar tarixida ichilmighan bir sirni we hayatimizda nahayti mohim bolghan bir heqiqetni aldimizgha tashlighan bolup, u bolsimu bizning toghra dep bilgen xatirmizning xata bolup qilish pursitining qanchiliq chong ikenlikidur. Undaqta insan öz xatirisige qanchilik ishinish kérek? Yeni bizning xatirmiz her zaman ishenchlikmu? Miningche bu gerche qobul qilishimiz asan bolmighan bir ehwal bolsimu, biraq u bir heqiqet, yeni ilmi tejirbiler arqiliq delillen’gen heqiqet. Eger insan öz xatirsidiki yétersizlikni perq etmise we yaki uni tonup yetmise, özi sezmigen halda nurghun köngelsizliklerge we naheqchiliqqa sewep bolup qilishi mumkin.

 

2020 - yili 12 - ayning 21 - kuni

ئىنسانلارنى ھەرىكەتلەندۈرۈش ۋە رىغبەتلەندۈرۈش

ئىنسانلارنى ھەرىكەتلەندۈرۈش ۋە رىغبەتلەندۈرۈشتە مۇھىم بولغان پىسخىكىلىق ئاددى ساۋات

ئەگەر رىغبەتلەندۈرمەكچى بولغان ئىنسان ھەر جەھەتتە ئالاھىدە ئەۋزەل شارائىتقا ئىگە بولغان بولسا،  ھەر جەھەتتە قارشى تەرەپكە ۋە ياكى رىقابەتچىسىگە (دۈشمەنگە) نىسبەتەن ئۈستۈنلىكنى ئېگەلەيدىغان بولسا، ئۇ چاغدا رىغبەتلەندۈرمەكچى بولغان ئىنساننى تەنقىدلەش، ئۇنىڭ كەمچىللىك ۋە ئاجىزلىقىنى كۆپلەپ ئوتتۇرىغا قويۇش بىلەن بىرگە قارشى تەرەپ (دۈشمەن تەرەپ) نىڭ ئارتۇقچىلىقى ۋە كۈچىنى كۆپلەپ تەكىتلەش،  قارشى تەرەپ (دۈشمەن تەرەپ) نى تەھلىكىلىك قىلىپ كۆرسىتىش، رىغبەتلەندۈرمەكچى بولغان ئىنساننى ھەرىكەتكە كەلتۈرۈشتە تېخىمۇ ئىجابىي رول ئوينىشى مۇمكىن.

ئەگەر رىغبەتلەندۈرمەكچى بولغان ئىنسان ھەر جەھەتتە نورمال شارائىتقا ئىگە بولغان بولسا،  كۈچ سېلىشتۇرمىسى جەھەتتە قارشى تەرەپ ۋە ياكى رىقابەتچى (دۈشمەن) بىلەن باراۋەر بولسا، ئۇ چاغدا رىغبەتلەندۈرمەكچى بولغان ئىنساننى تەنقىدلەش بىلەن ماختاشنى بەلگىلىك دەرىجىدە تەڭپۇڭلاشتۇرۇش، كەمچىللىك، ئاجىزلىق، ئارتۇقچىلىق ۋە ئەۋزەللىكلىرىنى باراۋەر ئوتتۇرىغا قويۇش، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا قارشى تەرەپ (دۈشمەن تەرەپ) نىڭ ئارتۇقچىلىقىنى ۋە كۈچىنى ھەم بەك كۆپتۈرمەسلىك، ھەم  بەك ئىنكار قىلماسلىق، رىغبەتلەندۈرمەكچى بولغان ئىنساننى ھەرىكەتكە كەلتۈرۈشتە تېخىمۇ ئىجابىي رول ئوينىشى مۇمكىن.

ئەگەر رىغبەتلەندۈرمەكچى بولغان ئىنسان ھەر جەھەتتە ئالاھىدە ناچار شارائىتتا بولسا،  كۈچ سىېلىشتۇرما جەھەتتە قارشى تەرەپكە ۋە ياكى رىقابەتچىسىگە (دۈشمەنگە)  نىسبەتەن ئاجىز ئورۇندا بولسا، ئۈمىتسىزلىك، چۈشكۈنلۈك ئېغىر بولسا، ئۇ چاغدا رىغبەتلەندۈرمەكچى بولغان ئىنساننىڭ ئارتۇقچىلىقىنى ۋە ئەۋزەللىكىنى كۆپرەك ئوتتۇرىغا قويۇپ، ئۇنىڭغا كۆيۈنۈش،  ياردەم قىلىش، ئۇنى تەقدىرلەش، مۇكاپاتلاش بىلەن بىرگە قارشى تەرەپ (دۈشمەن تەرەپ) نىڭ ئاجىزلىقىنى كۆپرەك تەكىتلەش، رىغبەتلەندۈرمەكچى بولغان ئىنساننى ھەرىكەتكە كەلتۈرۈشتە تېخىمۇ ئىجابىي رول ئوينىشى مۇمكىن.

رىغبەتلەندۈرمەكچى بولغان ئىنسان ھەر جەھەتتە ئالاھىدە ناچار ئەھۋالدا بولسا، كۈچ سىېلىشتۇرما جەھەتتە قارشى تەرەپكە ۋە ياكى رىقابەتچىسىگە (دۈشمەنگە) نىسبەتەن ئاجىز بولسا، ئۈمىتسىزلىك ۋە چۈشكۈنلۈك ئېغىر بولسا، بىز رىغبەتلەندۈرمەكچى بولغان ئىنساننى تەنقىدلەپ، ئۇنىڭ كەمچىللىك ۋە ئاجىزلىقىنى كۆپلەپ ئوتتۇرىغا قويساق، سەلبى نەرسىلەرنى بەك تەكىتلىسەك، قارشى تەرەپ (دۈشمەن تەرەپ) نىڭ كۈچىنى كۆپلەپ تەكىتلەپ ۋە ياكى ئۇنى كۈچلۈك قىلىپ كۆرسىتىشكە تىرىشساق،  ئۇنى  (دۈشمەننى) بەك تەھلىكىلىك قىلىپ كۆرسەتسەك، قورقۇنچ ۋە ۋەھىمە پەيدا قىلىدىغان ئۇچۇرلارنى كۆپلەپ تارقاتساق، ئۇ چاغدا بىز رىغبەتلەندۈرمەكچى بولغان ئىنساننى ھەرىكەتكە كەلتۈرۈش ئەمەس، بەلكى ئۇنى تېخىمۇ ئۈمىتسىزلەندۈرۈپ، ئۇنى ئورنىدىن قوپالماس ھالغا چۈشۈرۈپ قويۇشىمىز مۇمكىن.

بىزدە “ئاغرىغان يەرگە تۇز چاچما” دەيدىغان ئەقلىيە سۆز بار. تۇز ئاغرىغان جاراھەتنى تىخىمۇ ئاغرىتقىنى ئۈچۈن، بىز باشقىلارنىڭ ئاغرىقىنى پەسەيتىشكە ياردەم قىلالمىساقمۇ، لېكىن كەم دېگەندە جاراھەتكە تۇز چاچماسلىقىمىز، باشقىلارنىڭ ئاغرىقىنى تېخىمۇ كۈچەيتىۋەتمەسلىكىمىز كېرەك. 

 

ئېغىر دەرىجىدە روھىي چۈشكۈنلەشكەن، كەلگۈسىگە نىسبەتەن ئۈمىتىنى يوقاتقان بىر ئادەمگە نىسبەتەن، ئەڭ كېرەكلىك بولغىنى تەنقىت، ئەيىبلەش، ۋەھىمە، ئەندىشە پەيدا قىلىش ئەمەس، بەلكى رىغبەت، سۆيگۈ، ياردەم، دەستەك ۋە ئۈمىت.

ئۇخلاپ قالغان روھنى، قامچىلاش ئارقىلىق ئويغىتىش مۇمكىن؛ لېكىن سۇنغان روھقا زەربە بېرىش ئارقىلىق، ئۇنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش مۇمكىن ئەمەس.

مەنپىيگە مەنپىي قوشۇلسا، مۇسىبەتكە ئايلانغىنى بىلەن، دەرد ئەلەم ۋە ھەسرەتكە دەرد ئەلەم ۋە ھەسرەت قوشۇلسا، ئۇنىڭدىن خوشاللىق ۋە بەخت چىقمايدۇ. 

مەۋجۇت مەسىلىنى تونۇپ يىتىش يەنى كېسەللىكنى بايقاپ ئۇنىڭغا توغرا دىئاگنۇز قويۇش كېسەللىكنى داۋالاشتا بەك مۇھىم، بىراق ئەگەر مەسىلىنى ھەل قىلىشنىڭ چارىسى بولمىسا، كېسەلگە داۋا بولمىسا، ئۇ قويۇلغان دىئاگنۇزنىڭ ئەمىلى ئەھمىيىتى بولماي قالىدۇ.

بىزدە ھازىر ئېنىق دىئاگنۇز قويۇلغان كېسەللىك كەم ئەمەس، ئەكسىنچە خىلى كۆپ؛ شۇڭا ھازىر بىزگە جىددى كېرەكلىك بولغىنى تېخىمۇ كۆپ كېسەللىكنى ئىزدەپ تېپىش ئەمەس، بەلكى ئالدى بىلەن ئاللا بۇرۇن ئېنىق دىئاگنۇز قويۇلغان كېسەللىكلەرگە شىپا بولىدىغان داۋالاش ئۇسۇللىرى تېپىش؛ ئۈنۈملۈك دورا تېپىشتۇر 

ئىنسانلارنى توغرا چۈشىنىش

 بىز قانداق قىلىپ ئەتراپىمىزدىكى ئىنسانلارنى توغرا چۈشىنەلەيمىز ۋە زۆرۈر بولمىغان ئۇقۇشماسلىقلاردىن خالى بولالايمىز؟ 

(كەيپىيات ۋە روھىي ساغلاملىق بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئاددى ساۋات)

ئەگەر بىر ئادەم ھەددىدىن زىيادە كۈلسە، بولۇپمۇ كۈلمەيدىغان  كەلسە كەلمەس ئىشلار ئۈچۈنمۇ كۈلسە،  ئۇ ئۇ ئىنساننىڭ  ئىچكى دۇنياسىنىڭ ئالاھىدە يالغۇزلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ.

ئەگەر بىر ئىنسان ھەددىدىن زىيادە كۆپ ئۇخلىسا، ئۇ ئۇ ئادەمنىڭ كۆڭلىنىڭ يېرىملىقىدىن، قايغۇرىۋاتقانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ.

ئەگەر بىر ئىنسان ھەددىدىن زىيادە گەپنى ئاز ۋە تىز قىلسا، ئۇ ئۇ ئادەمنىڭ بىرەر سىر ساقلاۋاتقانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ.

ئەگەر بىر ئىنسان يىغلىيالمىسا، ئۇ ئۇ ئىنساننىڭ ئاجىزلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ (ئۇنداق ئادەم باشقىلارنىڭ ئۆزىنى ئاجىزكەن دەپ قىلىشىدىن ياكى باشقىلارنىڭ ئۆزىنىڭ ئاجىزلىقىنى بىلىپ قىلىشىدىن ئەندىشە قىلىپ، يىغلاشقا پېتىنالمايدۇ).

ئەگەر بىر ئادەم ھەددىدىن زىيادە كۆپ يېسە، ئۇ ئۇ ئادەمنىڭ جىددىلىشىۋاتقانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ.

ئەگەر بىر ئادەم كىچىك ئىشلار ئۈچۈنمۇ ئاسان يىغلىسا، ئۇ ئۇ ئادەمنىڭ كۆڭلىنىڭ سۇنۇقلىقىدىن ۋە ئادالەتسىزلىككە ئۇچرىغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ.

ئەگەر بىر ئادەم كىچىك ئىشلار ئۈچۈنمۇ ئاسان خاپا بولۇپ، ئاسان ئاچچىقلانسا، ئۇ ئۇ ئادەمنىڭ سۆيگۈ ۋە كۆڭۈل بۆلۈنۈشكە ئىھتىياجى بارلىقىدىن دىرەك بىرىدۇ.

باشقىلارنى ئەيىبلەش ۋە ياكى ھاقارەتلەش ئارقىلىق، ئۇلارغا ئىجابى تەسىر كۆرسىتىش ۋە ئۇلارنى ئۆزگەرتىش مۇمكىنمۇ؟

 باشقىلارنى ئەيىبلەش ۋە ياكى ھاقارەتلەش ئارقىلىق، ئۇلارغا ئىجابى تەسىر كۆرسىتىش ۋە ئۇلارنى ئۆزگەرتىش مۇمكىنمۇ؟

مەمەت ئېمىن

 

ھەممىمىز بىلگەندەك، بىزدىكى بەزى ئايىغى چىقمايدىغان تالاش تارتىش ۋە ئەيىبلەشلەر، خەلقىمىزنىڭ كۆپ ۋاقتىنى ئىلىپ، خەلقىمىزنىڭ ئېنېرگىيىسىنى زۆرۈر بولمىغان ئىشلارغا سەرپ قىلىشقا سەۋەب بولاۋاتىدۇ. بىز بىر تەرەپتىن، ھازىرقى ۋەزىيەتتە ئۇ تالاش تارتىشلارنىڭ چوڭ ئەھمىيىتى يوقلىقىنى بىلىپ تۇرساقمۇ، يەنە بىر تەرەپتىن بىز بىلىپ بىلمەي شۇنداق تالاش تارتىشىشلارغا سەۋەب بولۇۋاتىمىز، ۋە ئايىغى چىقمايدىغان تالاش تارتىش ۋە ئۆز ئارا ئەيىبلەشلەر ئارقىلىق ئۆز ئارا بىر بىرىمىزنى رەنجىتىۋاتىمىز.

 

بىلىشىمىز كېرەككى ئىنسانلار ئارىسىدىكى زىددىيەت ۋە ئىختىلاپ مەڭگۈ تۈگىمەيدۇ. ئۇلار پەقەتلا زامان ئاخىرى بولغاندا تۈگەيدۇ؛ بىراق ئۇنداق دېگەنلىك ئىنسانلار زىددىيەت ۋە ئىختىلاپنى تۈگىتىش ئۈچۈن تىرىشچانلىق كۆرسەتمىسىمۇ بولىدۇ دېگەنلىك ئەمەس. ئەمەلىيەتتە جەمئىيەتتە دەل شۇ زىددىيەت ۋە ئىختىلاپ بولغانلىقى ئۈچۈن، ئىنسانلار ئۇنى تۈگىتىش ئۈچۈن تىرىشىدۇ؛ نەتىجىدە جەمئىيەت تەرەققى ئالدىغا قاراپ تەرەققى قىلىدۇ؛ تەرەققىيات جەريانىدا كونا زىددىيەت ۋە ئىختىلاپلار ھەل بولۇپ، يىڭى زىددىيەت ۋە ئىختىلاپلار ئۈزلۈكسىز پەيدا بولۇپ تۇرىدۇ؛ ئۇندىن كىيىن ئىنسانلار ئۇ يىڭى زىددىيەت ۋە ئىختىلاپلارنى تۈگىتىش ئۈچۈن تىرىشىدۇ؛ شۇنىڭ بىلەن جەمئىيەت تىخىمۇ تەرەققى قىلىدۇ. يەنى زىددىيەت ۋە ئىختىلاپ مەڭگۈ تۈگىمەيدۇ، پەقەت ئۈزلۈكسىز يېڭىلىنىپ، داۋاملىشىپ تۇرىدۇ. مۇنداقچە قىلىپ ئېيتقاندا زىددىيەت ۋە ئىختىلاپ جەمئىيەت تەرەققىياتىنىڭ ھەل قىلغۇچ ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، ئۇ ئارقىلىق جەمئىيەت ئالدىغا قاراپ تەرەققى قىلىدۇ.

 

مەسىلەن ھازىر بىزنىڭ ئالدىمىزدىكى ھەل قىلغۇچ مەسىلە خەلقىمىزنى ھۆرلۈككە چىقىرىش ۋە ۋەتەننى مۇستەقىل قىلىش بولۇپ، ئۇنداق دېگەنلىك خەلقىمىز ھۆرلۈككە چىقسا، ۋەتەن مۇستەقىل  بولغاندىن كىيىن زىددىيەت ۋە ئىختىلاپلار تامامەن ھەل بولىدۇ دېگەنلىك ئەمەس. ئۇ چاغدا ھازىرقىدىن پەرقلىق يىڭى زىددىيەت ۋە ئىختىلاپلار ئوتتۇرىغا چىقىشى مۇمكىن. شۇڭا زىددىيەت ۋە ئىختىلاپنى ئىنكار قىلىشنىڭ، ئۇنى يوققا چىقىرۋىتىشنىڭ، ئۇنى يوشۇرۇشنىڭ، ئۇنىڭلىق ئۈچۈن بەك قايغۇرۇپ كېتىشنىڭ ۋە ياكى ئۇنى كۆپتۈرۈپ، ئۇنىڭدىن بەك قورقۇپ كېتىشنىڭ ئورنى يوق. زىددىيەت ۋە ئىختىلاپ يالغۇز بىزدە ئەمەس، ھەممە مىللەتلەردە مەۋجۇت نەرسە. مەسىلە بىزنىڭ ئۇنىڭغا قانداق مۇئامىلە قىلىشىمىزدا ۋە ئۇنى قانداق بىر تەرەپ قىلىشىمىزدا.

 

باشقىلارغا تەسىر كۆرسىتىش ۋە ياكى باشقىلاردا بار يامان ئىللەتلەرنى تۈگىتىپ، ئۇلاردا ئۆزگىرىش پەيدا قىلىش ئۈچۈن، ئالدى بىلەن بىز باشقىلارنى قايىل قىلىشىمىز كېرەك. ئىنساننى قايىل قىلىدىغان ۋە ياكى ئىنسانلارنى گەپ ئاڭلاتۇرىدىغان نەرسە، بىرى سۆيگۈ مۇھەببەت، يەنە بىرى پايدا مەنپەت، ئۈچىنچىسى قانۇن تۈزۈم. بىز باشقىلارنى قايىل قىلىپ، ئۇلارنى گېپىمىزگە كۆندۈرىمەن دەيدىكەنمىز، بىز چوقۇم باشقىلارغا سۆيگۈ مۇھەببەت بېرىشىمىز ياكى ئۇلارغا پايدا مەنپەت يەتكۈزەلىشىمىز كېرەك. بولمىسا، بىز باشقىلارنى ئەيىبلەش، باشقىلارنى ھاقارەت قىلىش ۋە ياكى باشقىلارغا تەھدىت قىلىش ئارقىلىق، ھېچكىمگە ئۆز كۆز قارىشىمىز ۋە ئوي پىكىرلىرىمىزنى زورلاپ تاڭالمايمىز. ئەگەر بىز چىرايلىق گەپ سۆزلەر ۋە ياكى پايدا مەنپەت بىلەن باشقىلارنى ئۆزىمىزگە قارىتالمىساق، بىزنىڭ مۇكەممەل قانۇن تۈزۈمىمىز ۋە جازالاش سىستېمىسىز بولمىغان ئەھۋال ئاستىدا، ھېچكىم بىزنىڭ گىپىمىزگە قۇلاق سالماسلىقى ۋە ياكى سۆزىمىزنى ئېتىبارغا ئالماسلىقى مۇمكىن. بىز ھەرقانچە سۆزلىسەكمۇ، ئۇ سۆزلەر ھېچكىمنىڭ قۇلىقىغا كىرمەسلىكى، سۆزىمىزنىڭ ھېچقانداق ئۈنۈمى بولماسلىقى مۇمكىن.

 

بىز باشقىلارغا تەۋسىيە ۋە ياكى تەربىيە بەرگەندە، باشقىلارغا ئىجابىي تەسىر كۆرسىتەيلى دېگەندە ۋە ياكى ئۆز كۆز قاراشلىرىمىزنى ئوتتۇرىغا قويغاندا، چوقۇم باشقىلارغا بۇيرۇق ۋە تەھدىت تەلەپپۇزىنى قوللىنىشتىن ساقلىنىشىمىز، كۆيۈۋاتقان ئوتنىڭ ئۈستىگە ماي چىچىش ئۇسۇلىنى ئەمەس، بەلكى ئالدى بىلەن باشقىلار قوبۇل قىلغىدەك تەلەپپۇزدا، ھەر ئىككى تەرەپنىڭ تېمپېراتۇرىسىنى تۆۋەنلىتىشىمىز، ئاندىن مەسىلىنى ھەل قىلىشنىڭ چارىسىنى ئىزدىشىمىز كېرەك. ئەگەر بىز مەسىلىنى ھەل قىلىدىغان بىر ئامال تاپالمىساق، ئەڭ ياخشىسى تەخىر قىلىشىمىز، ھەرگىزمۇ ئالدىراپ تىنەپ، ئوتنىڭ ئۈستىگە ماي چىچىپ، مەسىلىنى ھەل قىلىشنىڭ ئورنىغا، مەسىلىنى تېخىمۇ ئېغىرلاشتۇرۋەتمەسلىكىمىز كېرەك. مەسىلىنى ئۈنۈملۈك ھەل قىلىشتا تەخىر ۋە سەۋر قىلىش بەك مۇھىم. تەخىر ۋە سەۋر قىلىش، بىزنىڭ ئەتراپلىق تەپەككۇر قىلىشىمىزدا، بىزگە ۋاقىت قازاندۇرىدۇ؛ نەتىجىدە بىز سالماقلىق بىلەن تەپەككۇر قىلىپ، مەۋجۇت مەسىلىنى ھەل قىلىشتا ئەڭ توغرا بولغان چارە تەدبىرلەرنى تېپىپ چىقالىشىمىز مۇمكىن. ئادەم ئالدىرىغاندا، ئۆزىنى تۇتىۋالالمىغاندا، ئاچچىقلانغاندا، ئاسانلىقچە توغرا ھۆكۈم چىقىرىش ئىقتىدارىنى يوقىتىپ قويۇشى، نەتىجىدە ئاسان خاتالىشىپ قىلىشى مۇمكىن.

زىمىستان كۆرمىگەن بۇلبۇل، باھارنىڭ قەدرىنى بىلمەس

 زىمىستان كۆرمىگەن بۇلبۇل، باھارنىڭ قەدرىنى بىلمەس

 

تاكى خوڭكوڭلۇقلار ئۆز ئەركىنلىكىنى قوغداش ئۈچۈن كۆرسەتكەن جاسارىتى پۈتۈن دۇنياغا نامايەندە بولۇشتىن ئىلگىرى، مەن بۇ ماقال تەمسىلگە ھىچ بىر زامان گۇمان بىلەن قاراپ باقمىغان. قاچانكى خوڭكوڭلۇقلار ئۆز ئەركىنلىكىنى قوغداش ئۈچۈن كوچىلارغا چىقىپ، كۆپۈنچە ئىنسانلارنىڭ نەزىرىدىكى بەخىتلىك تۇرمۇشىدىن ۋاز كېچىپ، بەزىلىرى ھەتتا ئۆز ھاياتىنى تەھلىكىگە ئېتىپ، خىتاي ھاكىمىيىتىگە قارشى نامايىشلارنى باشلىدى، مىنىڭ بۇ سۆزگە نىسبەتەن پەرىقىلىق قاراشلىرىم پەيدا بولۇشقا باشلىدى.

 

راستىنلا يالغۇز زىمىستان كۆرگەن بۇلبۇل، ئاندىن باھارنىڭ قەدرىنى بىلەمدۇ؟ مېنىڭچە يالغۇز زىمىستان كۆرگەن بۇلبۇل ئەمەس،  ئەڭ موھىمى باھار كۆرگەن، باھارنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى بىلىدىغان، باھارنىڭ ھەقىقى تەمىنى تېتىپ باققان بۇلبۇل، ئاندىن زىمىستان قىشتا باھارنىڭ ھەقىقى قەدرىگە يېتىدىكەن. ئەزەلدىن باھار كۆرۈپ باقمىغان، ھەتتا باھارنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى بىلمەيدىغان بۇلبۇل، زىمىستان قىشتا ئۇزۇن ياشاپ، باھارنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنىمۇ ئۇنتۇپ، بارا بارا شۇ زىمىستان قىشقا كۆنۈپ، ھەتتا ئايلاپ يىللاپ پار ئارقىلىق ئىرىشكەن ۋاقىتلىق ئىللىقلىققا مىڭ شۈكرى قىلىدىغان ھالغا چۈشۈپ قالىدىكەن.

 

قىسقىسى يالغۇز زىمىستان كۆرۈپ باققان بۇلبۇل ئەمەس، بەلكى باھارنىمۇ كۆرۈپ باققان، باھارنىڭ نىمە ئىكەنلىكىنى بىلدىغان بۇلبۇل، ئاندىن باھارنىڭ قەدرىگە يىتەلەيدىكەن. شۇڭا مەن ئۇ ماقال تەمسىلنى تۆۋەندىكىدەك چۈشەنسەك تېخىمۇ مۇئاپىق بولغۇدەك:

باھارنى بىلمەيدىغان بۇلبۇل، باھارنىڭ قەدرىنى بىلمەس!

 

ئىنسان، ئۆزىدە بولمىغان نەرسىنىڭ قىممىتىنى ئەمەس، بەلكى قىممەتلىك ئىكەنلىكىنى بىلىدىغان نەرسىنىڭ قىممىتىگە يىتىدۇ.  ئەسكى سائەتنىڭ ھىكايىسىمۇ دەل مۇشۇ نۇقتىنى چۈشەندۈرۈپ بىرىدۇ. يەنى ئۇ ئەسكى سائەتكە ئەڭ يۇقۇرى باھا بەرگەنلەر،  ئۇنداق ئەسكى سائەتى يوقلار ئەمەس، بەلكى شۇ ئەسكى سائەتنىڭ قىممىتىنى بىلىدىغانلار. ئامېرىكا، كانادادا گەرچە ھەر خىل يەلىمىشلەر بولسىمۇ، كۆپۈنچىمىز بەلكىم يەنىلا شۇ قوغۇن، تاۋۇز، ئۈزۈم ياكى بۇرۇن ئۆزىمىز يەپ باققان يەلىمىشلەرنى تاللاپ يىشىمىز مۈمكىن. سەۋەپ بىزدە يەلىمىشلەر بولمىغانلىقى (زىمىستان كۆرگىنىمىز) ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى بىز كىچىكىمزدىن تارتىپ ئۇ يەلىمىششلەرنى يەپ، ئۇلارنىڭ تەمىنى تېتىپ باققانلىقىمىز ئۈچۈن.

 

بىلىمنىڭ قەدرىنى بىلىش ئۈچۈن بىلىم بولۇش كىرەك. سەنئەتنىڭ ئەڭ قەدرىگە يىتىدىغانلار ۋە سەنئەتكە ئەڭ ئەھمىيەت بىرىدىغانلار سەنئەت بىلىدىغانلار. مۇزىكا چالغۇ ئەسۋاپلارنىڭ قىممىتىنى بىلىدىغانلار، مۇزىكا بىلىدىغانلار؛ ھەرگۈزمۇ مۇزىكا بىلمەيدىغانلار ئەمەس. دىمەك ئىنسان ئۆزىدە يوق نەرسىنى ئەمەس، بەلكى ئۆزى بىلىدىغان نەرسىنى قەدىرلەيدۇ.

بىزدىكى زىدىيەتلىك كۆز قاراشلار

بىزدىكى زىدىيەتلىك كۆز قاراشلار

بىز كۆڭلىمىزدە خىتاي ھاكىمىيىتىنى ئاجىز كۆرسۈتۈپ، خەلقىمىزنى ئۈمۈتلەندۈرۈپ، خىتاي ھاكىمىيىتى ئۈستىدىن غالىپ كىلىشنى ئويلىغان بولساقمۇ، بىراق ئەمىلىيىتىمىزدە خىتاي ھۆكۈمىتىنى ھەر جەھەتتىن كۈچلۈك كۆرسىتىپ، ئارىمىزدا ۋەھىمە پەيدا قىلىۋاتىمىز.

بىز رىياللىقنى توغرا بىلىشىمىز ۋە ئۇنىڭغا قارىتا چارە تەببىرلەرنى ئىلىشىمىز كىرەك، بىراق رىياللىققا ئۇيغۇن بولمىغان ھالدا خىتاينى پەن تەخنىكا جەھەتتە باشقىلار ئىگەللىيەلمىگەن تەخنىكىلارنىڭ ھەممىسىنى ئىگەللەپ بولدى قىلىپ كۆرسىتىش، بىزگە نىسبەتەن قانچىلىك پايدا ئەكىلدۇ؟ بۇ مەسىلە توغۇرسىدا ھەممەيلەن ياخشى ئويلۇشۇپ باقساق.

ھەممىمىزگە مەلۇم بولغاندەك، ھازىرغا قەدەر خىاتاينىڭ خەلقارادىكى بىردىن بىر ئەۋزەللىكى ئۇنىڭ پۇلى. خىتاي ھۆكۈمىتى 50 يىللاردا شەخىسلەردىن مۇسادىر قىلىۋالغان يەر زىمىننى سىتىپ، ئۆي مۈلۈكنى تەرەققى قىلدۇرۇش ئارقىلىق، ئۇ يەر بۇ يەردىن ئوغۇرلىغان تەخنىكىسى ۋە ئەرزان ئەمگەك كۈچىگە تايىنىپ ئىشلەپ چىقارغان ماللارنى كۆپلەپ ئىكىسپورت قىلىش ئارقىلىق پۇل تاپتى. خىتاي ھۆكۈمىتى شۇ پۇلغا تايىنىڭ، نۇرغۇن دۆلەتلەرنى ئۆزىگە قاراتتى.

خىتاي ھەتتا ئۇيغۇرلارنىڭ گىنىنىمۇ ئامىركىنىڭ ئۈسكۈنلىرىگە، ئامىركىنىڭ تەخنىكىسىغا ۋە ئامىركىنىڭ مۇتىخەسىسلىرىگە تايىنىپ تەكشۈرگەنلىكى ئوتۇرغا چىقتى. خىتاي ھۆكۈمىتى پەقەت شۇ ئىختىزادى كۈچىگە تايىنىپ، 1000 تالانت پورۇگۇراممىسى نامى ئاستىدا، كۆپلىگەن چەتەل مۇتىخەسىسلىرىنى پۇل بىلەن سىتىپ ئىلىپ، ئۇلارنى ئۆزى ئۈچۈن خىزمەت قىلدۇرۋاتىدۇ. بۇ جەھەتتە ئامىركا ھۆكۈمىتىمى مەسىلىنىڭ ماھىتىنى تونۇپ يىتىپ، بەزى ئامىركىلىق مۇتىخەسىسلىرىنى جازاغا تارتىۋاتىدۇ. ئەمىلىيەتتە خىتاي ھاكىمىيىتى ئۆزىگە بولغان ئىشەنچىسى ئەڭ تۆۋەن بولغان ھاكىمىيەت بولۇپ، پەن تەخنىكا جەھەتتە ئەگەر غەرىپنىڭ قوللىشىدىن ئايرىلىپ قالسا، پالەج ھالغا چۈشۈپ قالىدىغانلىقىنى خۇاۋىي يولىقىۋاتقان كىرزىسلاردىن كۆرىۋىلىش ئۇنچە قىيىن ئەمەس.

بىز خىتاينىڭ ئىختىزادى جەھەتتىكى ئەمىلىي ئەھۋالىنىى تەكىتلىسەك، خىتاينى چوڭ كۆرسەتكەن بولىدىكەنمىز؛ بىراق بىز خىتاينى پەن تەخنىكا جەھەتتە، ھازىر باشقا تەرەققى قىلغان دۆلەتلەردە تىخى ئىمكان بولمىغان تەتقىتقاتلارنى قىلىۋاتىدۇ، ئۇيغۇرلارنىڭ گىنىنى تەتقىق قىلىپ، پەقەت ئۇيغۇرلارغىلا تەسىر قىلىدىغان ۋىرۇسلاېنى ياساپ بولدى، ئۇيغۇرلارغا قارشى تۇرىدىغان بىولوگىيەلىك قوراللارنى ياسىاپ بولدى، پۈتۈن ئۇيغۇرلارنى قىرىۋىتىدۇ دەپ ۋەھىمە پەيدا قىلساق، ئۇ خىتاينى بۈيۈتكەن بولمايدىكەن. بۇ قانداق بىر مەنتىقە؟

ھازىر بىز تەشۋىق قىلىۋاتقان بۇ ۋەھىمىلەر، ئۇيغۇرلارنى تىخىمۇ ئويغىتارمۇ؟ ئۇيغۇرلارنى تىخىمۇ ئۈمۈتلەندۈرەمۇ؟ ئۇيغۇرلاردا تىخىمۇ كۆپ ئىشەنچ پەيدا قىلارمۇ؟ بىز ئويلاپ باقايلى، ئەگەر بىز كۈندە خىتايلار پۈتۈن ئۇيغۇرنىڭ گىن ئالاھىدىلىكىنى تەتقىق قىلىپ، ئۇيغۇرلارغا قارىتا ۋىرۇس ئىشلەپ چىقىرىپ بولدى، ئۇيغۇرلارنى قىرىپ تامامەن يوق قىلىدۇ ۋە ياكى 60-70% ئۇيغۇر ئاللا بۇرۇن قىرىلىپ ئۆلۈپ بولدى دىسەك، خەلقىمىز بىراقلا ئويغۇنۇپ كىتەرمۇ؟ خەلقىمىز ئۇنىڭدىن بىراقلا ئۈمۈتلىنىپ، خىتاي ئۆلۈم گىرداۋىغا كەپتۇ دەپ، ئورنىدىن دەس تۇرۇپ، خىتاي ھاكىمىيىتىنى ئاغدۇرۇپ تاشلاپ، دەرھال مۇستەققىل بولۇپ كىتەرمۇ؟ ياكى دۇنيا ئۇنىڭدىن تەسىرلىنىپ كىتىپ، بىزنى مۇستەققىل قىلىپ قويارمۇ؟

ئەلۋەتتە مەن بۇ يەردە ھىچكىمنى ئەيىپلىمەكچى ئەمەس. مەن پەقەت ئويلىغانلىرىمنى دوستلار بىلەن ئورتاقلىشىش ئارقىلىق، كۆپچىلىكنىڭ بۇ جەھەتتە ئويلاپ بىقىشىنى ئۈمۈت قىلىمەن.

مىنىڭچە بىز خەلقىمىز ئىچىدە ۋەھىمە پەيدا قىلىش ئارقىلىق خەلقىمىزنى رىغبەتلەندۈرۈش ۋە ئۈمۈتلەندۈرۈش مەخسىتىگە يىتەلمەيمىز. مىنىڭچە بىز چوقۇم خىتاينىڭ دۇنياغا بولغان تەھدىتىنى ئاساس قىلىپ تەشۋىق قىلىپ، بىزنىڭ تەقدىرىمىز بىلەن دۇنيانىڭ تەقدىرىنى، بىزنىڭ مەنپەتىمىز بىلەن دۇنيانىڭ بولۇپمۇ كۈچلۈك دۆلەتلەرنىڭ مەنپەتىنى ئۆز ئارا باغلاشقا تىرىشىشىمىز كىرەك؛ بولمىسا ھىچكىم بىزگە ئىچىنى ئاغرىتىپ، بىزنى مۇستەققىل قىلىپ قويمايدۇ.