«ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» دىن مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلانىڭ روھىي ھالىتىگە نەزەر

«ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» دىن مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلانىڭ روھىي ھالىتىگە نەزەر

 

مەمەت ئېمىن

 

ھازىرقى زامان پىسخىكا ئىلىمىدا «ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» دەيدىغان بىر ئاتالغۇ بولۇپ، بۇ ئاتالغۇ ئىككىنجى دۇنيا ئۇرۇشىدا ھايات قالغانلاردا، بولۇپمۇ ئىككىنچى دۇنيا ئۇرۇشى مەزگىلدە گېرمانىيە ناتسىستلىرىنىڭ ئىرقى قىرغىنچىلىقىدىن ھايات قالغان يەھۇدىلاردا كۆرۈلگەن پىسخىكىلىق ئۆزگۈرۈشلەرنى كۈزۈتۈش نەتىجىسىدە ئوتۇرغا چىققان بولۇپ، شۇنىڭدىن كىيىن بۇ ھەقتە ئىزچىل تەتقىتقاتلار ئىلىپ بىرىلغان.

 

ئۇنداقتا «ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» قانداق بىر تۇيغا؟ ئۇ قانداق ئەھۋالدا پەيدا بولىدۇ؟ كىملەر بۇ ھايات قالغانلار قاتارىغا كىرىدۇ؟ ئۇنىڭ كونكىرىت ئالامەتلىرى نېمىلەردىن ئىبارەت؟

 

«ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» دىگىنىمىز خەتەرگە ياكى تەھدىتكە يولۇققان ئىنسانلار ئىچىدە ھايات قالغانلاردا پەيدا بولىدىغان گۇناھكارلىق تۇيغۇسى بولۇپ، ئۇ ئاسالىقى مەلۇم پاجەلىك ۋەقەدە ھايات قالغانلارنىڭ، ئۇ پاجەدە زەخمە بولغان ياكى ئۆلۈپ كەتكەنلەرنىڭ ھاياتىنى قۇتقۇزۇش ئۈچۈن بىر ئىش قىلالمىغانلىقى سەۋەبىدىن پەيدا بولغان ئۆز ئۆزىنى ئەيىپلەش تۇيغۇسى بولۇپ، ئۇ بىزىدە «تەلەيلىكلەرنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» دەپمۇ ئاتىلىدۇ. «ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» ئادەتتە ئۇرۇش، تەبىې ئاپەت، قاتناش ۋەقەسى قاتارلىق ھەر خىل خەتەر ياكى پاجەلەرنى باشتىن كۆچۈرگەن، بىراق ئۆزلىرى زەخمىگە ئۇچۇرمىغان ياكى ھاياتتا قالغانلاردا، ھەم شۇنداقلا ئۇرۇق تۇققان ۋە دوست بۇرادەرلىرىنىڭ خەتەر، تەھدىت ۋە پاجەلەرگە دۇچ كىلىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ، ئاڭلاپ تۇرۇپ، ئۇنىڭلىق ئۈچۈن ھىچ ئىش قىلالمىغانلار ئارىسىدا پەيدا بولىدۇ؛ بۇنداق دىگەنلىك ھەرەۈزمۇ زەخمىگە ئۇچۇرمىغان ۋە ياكى ھايات قالغانلارنىڭ ھەممىسىدە شۇنداق تۇيغا پەيدا بولىدۇ ياكى پەيدا بولغان ئۇ خىل تۇيغىنىڭ دەرىجىسى ئوخشاش بولىدۇ دىگەنلىك ئەمەس. بەزىلەردە يەڭگىل بولسا، بەزىلەردە ئەھۋال بىر ئار ئىغىر بولىدۇ؛ بەزىلەردە تىز بولسا، يەنە بەزىلەردە ئاستا ئاتسا پەيدا بولىدۇ؛ يەنى بەزىلەردە بولسا ئۇ خىل تۇيغا ئۇنچە ئىنىق بولماسلىقى مۇمكىن.

 

«ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» نىڭ كونكىرىت ئالامەتلىرى تۆۋەندىكىچە

 

1. زەخىمە پەيدا قىلغان ھادىسە ۋە ياكى پاجە يۈز بەرگەن نەق مەيدان كۆز ئالدىندىن كەتمەسلىك؛

2. زەخىمە پەيدا قىلغان ھادىسە ۋە ياكى پاجە توغرىسىدا ھەددىدىن زىيادا ئويلاش ۋە ياكى ئۇلارنى ئويلاشتىن ئۆزىنى توختىتالماسلىق؛

3. كەيپىياتى ئاسان بۇزۇلۇش ۋە ئاسان ياكى سەۋەپسىز ئاچچىقلىنىش؛

4. چارەسىزلىك ۋە يالغۇزلۇق ھىس قىلىش، ئۈمۈتسىزلىنىش، چۈشكۈنلىشىش؛

5. ئۆز ئۆزىنى ئەيىپلەش ۋە ئ‍ۆز ئۆزىنى ئىنكار قىلىش؛ بىر تەرەپتىن ئۆزىنى «يىتەرلىك تىرىشچانلىق كۆرسەتمىدىم» دەپ ئىيىپلىسە،يەنە بىر تەرەپتىن «مەن نېمە قىلسام باكار» دەپ ئۆز ئۆزىنى ئىنكار قىلىش؛

6. قورقۇنچ تۇيغۇسى پەيدا بولۇش ۋە روھىي كەيپىياتى قالايمىقان بولۇش؛

7. ماغدۇرسىزلىق ھىس قىلىش ياكى ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچ كەم بولۇش؛

8. ھاياتتتىن ھوزۇرلىنالماسلىق، ھەر دائىم زىدىيەتلىك تۇيغىدا بولۇش؛ بىر تەرەپتىن «ئۆلۈمدىن باشقىسى تاماششا» دەپ، ئۆز ئۆزىگە تەسەللى بىرىپ، ئۆزىنى ھاياتتىن ھوزۇر ئىلىشقا دەۋەت قىلسىمۇ، بىراق ئارقىدىنلا  زەخىمە پەيدا قىلغان ھادىسە ۋە ياكى پاجەلەر كۆز ئالدىغا كىلىپ، ھەر خىل كۆڭەل ئىچىش پالىيەتلىرىدىن ۋاز كىچىش ياكى ئۇنى ئىنكار قىلىش؛ ئۆزى ياقتۇردىغان مۇزىكىنى ئاڭلاپ ياكى ئۆزى ياخشى كۆرىدىغان كونسىرتنى كۆرۈپ، يېرىمىغا كەلگەندە، ئۇشتۇمتۇت ئۆزىنىڭ قىلىۋاتقىنى خاتا دەپ قاراپ، دەرھال ئۇنىڭدىن ۋاز كىچىش، ھەتتا باشقىلارنىڭ شۇنداق قىلىشىنى ئەيىپلەش ۋە ئۇلارغا قارشى چىقىش؛

9. ئۇقۇ بىنورمال بولۇش، يەنى بەزىدە كۆپ ئۇخلاش، بەزىدە ئۇخلىيالمالىق؛ داۋاملىق قاباھەتلىك چۈش كۆرۈش؛ يېرىم كىچىدە ئۇشتۇمتۇت ئويغىنىپ كىتىش؛

10. باش ياكى مۇسكۇللار ئاغرىش، دائىم راھەتسىزلىك ھىس قىلىش؛

11. سەۋەپسىز كۆڭلى ئاينىش ياكى ئاشقازان ئاغرىش؛

12. ئىشتىھاسى ئبىنورمال بولۇش، بەزىدە كۆپ تاماق يىسە، بەزىدە تاماق يىگىسى كەلمەسلىك؛

13. ئىجتىمائىي ئالاقىنى ئازلىتىش، باشقىلاردىن ئۆزىنى قاچۇرۇش، يالغۇزلىقنى خالاش؛

14. ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋېلىش خىيالى پەيدا بولۇش ياكى ئۆزىنى ئۆلتۈرۋىلىشنى ئويلاش؛

 

ئۇنداقتا ئۇيغۇرلار ئىچىدە كىملەر ھايات قالغانلار ياكى تەلەيلىكلەر ھىساپلىنىدۇ؟

 

ۋەتەندە يۈز بىرىۋاتقان ئىرقى قىرغىنچىلىقتىن قۇتۇلۇپ، ئەركىن دۇنياغا چىققان لاگىر شاھىتلىرى ۋە گەرچە لاگىردا يىتىپ باقمىغان بولسىمۇ ۋەتەندىكى پاجەلەرگە شاھىت بولغان ۋە ۋەتەندىن ئايرىلىپ ئەركىن دۇنياغا قىچىپ چىققانلارنىڭ ھەممىسى ھايات قالغانلار ھىساپلىنىدۇ. ئۇندىن باشقا ۋەتەندە ئۇرۇق تۇققانلىرى، دوست بۇرادەرلىرى ئ‍ۆلتۈرۈلگەن، لاگىرلارغا قامالغان ياكى ھەر خىل جازالارغا ئۇچۇرغان، ئەمما ئۆزلىرى ۋەتەن سىرتىدا بولغاچقا، ئۇ پاجەلەرگە دۇچ كەلمىگەن، جۈملىدىن ۋەتەن، مىللەتنىڭ ئەھۋالىغا كۆڭۈل بۆلىدىغان، مىللەتنىڭ تەقدىرىدىن ئەندىشە قىلىدىغان ھەر بىر ئۇيغۇر تەلەيلىكلەر ھىساپلىنىدۇ. مۇھاجىرەتتىكى ھەر بىر ئۇيغۇر ئەگەر ۋەتەن ئىچىدە بولسا، ۋەتەندىكىلەر دۇچ كەلگەن پاجەلەرگە يولۇقۇشى مۇمكىن بولغاقچا، ئەگەر ۋەتەندىكى ۋەزىيەت ياخشىلانمىسا، ئۇرۇق تۇققان دوست بۇرادەرلەر ئۇ پاجەلەردىن قۇتۇلمىسا، ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشى بىلەن كۆپ ساندا ئۇيغۇردا ئازدۇر كۆپتۇر «ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» ياكى«تەلەيلىكلەرنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» پەيدا بولۇشى مۇمكىن

مەن 2018 – يىلى يىل ئاخىردا توردا بىر تەكشۈرۈش ئىلىپ بارغان ئىدىم؛ ئۇ تەكشۈرۈشكە مۇھاجىرەتتە ياشاۋاتقان 1100 دىن ئارتۇق قىرىنداشلار قاتناشقان بولۇپ، تەكشۈرۈشكە قاتناشقانلارنىڭ 56%  تى ئائىلەمدە بىرنەچچە ئادەم لاگىر ياكى تۈرمىدە دەپ جاۋاپ بەرگەن؛ 15% تى كەم دىگەندە بىر ئادەم لاگىر ياكى تۈرمىدە دەپ جاۋاپ بەرگەن؛ 24% تى ئائىلىسىدىن خەۋەر ئالالمىغان؛ پەقەت 4%  تى ئائىلەمدە تۇتۇلغانلار يوق دەپ جاۋاپ بەرگەن. دېمەك مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار ئىچىدە خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ قاتتىق قول سىياسىتىنىڭ تەسىرگە ئۇچۇرمىغانلار ناھايتى ئاز.

ئەگەر بىز مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلارنى پىسخىكا ئەھۋالىغا يىقىندىن دىققەت قىلساق، بىر قىسىم قىرىنداشلاردىكى «ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» نى پەرىق ئەتمەك ئۇنچە قىيىن ئەمەس. مەسىلەن ھەر خىل ئىجتىمايى تاراتقۇلاردا بىر قىسىم قىرىنداشلارنىڭ كەيپىياتىنىڭ ئاسان بۇزۇلىدىغانلىقىنى، ناھايتى ئاسان رەنجىدىغانلىقىنى، خاپا بولىدىغانلىقىنى ۋە ياكى سەۋەپسىز ئاچچىقلىنىۋاتقانلىقىنى ھەر كۈنى دىگۈدەك كۆرۈپ تۇرىمىز. بەزى قىرىنداشلار ئەگەر ھاياتىدا يۈز بەرگەن خوشاللىق ئىشلارنى ياكى ئۆز ياخشى كۆرىدىغان مۇزىكا ۋە سەنئەت كىچىلىكلىرىنى ئىجتىمايى تارارقۇلاردا باشقىلار بىلەن ئورتاقلاشسا، بەزىلىرىمىز دەرھاللا «ۋەتەندە خەلقىمىز قىرىلىۋاتسا، بىز چەتەلدە يەنە مەشرەپ ئوينايمىزمۇ؟» دىگەندەك تەنە سۆزلەر بىلەن ئۇلارنى ئەيىپلەيمىز ياكى ئ‍ۆزىمىز بۇرۇن ھوزۇرلىنىدىغان ھەر خىل كۆڭەل ئىچىش پالىيەتلىرىدىن بۇرۇنقىدەك ھوزۇرلىنالمايمىز؛ بىز بىر تەرەپتىن «ۋەتەندىكى خەلقىمىز ئۈچۈن يىتەرلىك تىرىشچانلىق كۆرسەتمىدۇق» دەپ ئۆز ئۆزىمىزنى ئەيىپلەيمىز، يەنە بىر تەرەپتىن «بىز نېمە ئىش قىلساق، چوڭ پايدىسى يوق» دەپ ئۆز ئۆزىمىزنى ئىنكار قىلىمىز ۋە چارەسىز ھىس قىلىمىز. مەسىلەن يۇقارقى تەكشۈرۈش نەتىجىسىگە ئاساسلانغاندا، گەرچە مۇھاجىرەتتىكى مۇتلەق كۆپ ساندىكى قىرىنداشلارنىڭ ئائىلىسىدە بىر ياكى بىر نەچچە ئادەم لاگىر ياكى تۈرمىگە سولانغان بولسىمۇ، بىراق تۇتۇلغان ئۇرۇق تۇققانلىرى ئۈچۈن گۇۋاھلىق بىرىپ، ئۇلارنىڭ ئەركىنلىكى ئۈچۈن ھەركەت قىلىۋاتقان قىرىنداشلار ناھايتى ئاز ساندا؛ يەنى كۆپ سانداق قىرىنداشلار گەرچە ۋەتەندىكى قىرىنداشلىرى ئۈچۈن قولدىن بىر ئىش كەلمىگەنلىكىدىن ئۆكۈنسەكمۇ، ئەمىلىيەت كۆپۈنچىمىز بىز نېمە قىلساق بېكار دەپ ئۆز ئۆزىمىزنى ئىنكار قىلىپ، سۈكۈت قىلىشنى تاللىغان بولۇشىمىز مۇمكىن. ئۇندىن باشقا بىز دۇنيانىڭ ئاسالەتسىزلىكىدىن، باشقىلارنىڭ بىزگە ياردەم قىلمىغانلىقىدىن شىكايەت قىلىپ، ئاخىردا ھەممە نەرسىدىن ئۈمۈتىمىزنى ئ‍ۈزۈپ، ئېغىر دەرىجىدە چۈشكۈنلىككە چۆمىشىمىز، نېمە قىلىشىمىزنى بىلەلمەسلىكىمىز مۇمكىن.

 

يۇقاردا تىلغا ئىلىنغان تەكشۈرۈشتە، تەكشۈرۈشكە قاتناشقانلارنىڭ 4% تى دائىم ئۆزەمنى ئۆلتۈرۋىلىشنى ئويلايمەن دەپ جاۋاپ بەرگەن بولسا، 19% تى بەزى ۋاقىتلاردا ئۆزەمنى ئۆلتۈرۋىلىشنى ئويلايمەن دەپ جاۋاپ بەرگەن بولۇپ، جەمى 23% ئادەم ئۆزىنى ئۆلتۈرۋىلىشنى ئويلاپ باققان. بۇ نىسبەت ئامېركىدا ئۆزىنى ئۆلتۈرۋىلىشنى ئويلاپ باققانلار نىسبىتىدىن تەخمىنەن 6 ھەسسە يۇقۇرى بولغان. ئۆزىنى ئۆلتۈرۋىلىشنى ئولىغان بەزى قىرىنداشلارنىڭ بىلدۈرىشىچە، ئاتا ئانىسى ئۇلارنى مىڭ بىر مۇشاقەتتە بىقىپ چوڭ قىلغان بولسىمۇ، بىراق ئ‍ۇلارنىڭ بىشىغا دەرت ئەلەم كەلگەندە ئۇلارنىڭ يىنى بولالمىغان، ئۇلار ئۈچۈن ھىچ ئىش قىلالمىغانلىقىدىن بەك ئۆكۈنىدىغانلىقى، ۋە شۇ سەۋەپتىن ھاياتىنى ئاخىرلاشتۇرۇش ئارقىلىق. ئۇ ئازاپتىن قۇتۇلۇشنى ئويلىغان. بۇ تىپىك «ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» بولۇپ، ئىشىنىمەنكى بۇ خىل تۇيغىدىكى قىرىنداشلار مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار ئارىسىدا ھەرگۈز ئاز ئەمەس.

 

ئۇنداقتا بىز قانداق قىلىپ بۇ  «ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» دىن غالىپ كىلەلەيمىز؟

 

مۇھاجىرەتتىكى ئۇيغۇرلار ئارىسىدا  «ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» نىڭ پەيدا بولۇشىنىڭ ئاساسلىق سەۋەبى ۋەتەندە يۈز بىرىۋاتقان ئىرقى قىرغىنچىلىق بولۇپ، ئۇ ئاخىرلاشمىغىچە، خەلقىمىز ھەقىقى تۈردە ئەركىنلىككە چىقمقغقچە، بىزدىكى بۇ  «ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» تۈگۈمەسلىكى مۇمكىن؛ بىراق شۇنداقتىمۇ ئەگەر بىز بۇ مەسىلىنى تونۇپ يىتىپ، ئۇنىڭ ئۈستىدىن چارا تەدبىر قوللانمىساق، خەلقىمىز روھىي جەھەتتە ئېغىر مەسىلەلەرگە دۇچ كىلىشى مۇمكىن. ئەگەر مۇھاجىرەتتىكى خەلقىمىز روھىي جەھەتتە زەربىگە ئۇچۇرسا، ئۈمۈدىنن يوقاتسا، چۈشكۈنلەشسە، بۇ دەل خىتاي ھاكىمىيىتىنىڭ ئۈمۈت قىلغىنى بولۇپ، بىز ھەر جەھەتتى قوشلاپ زىيان تارتىشىمى مۇمكىن. چۈنكى ئىنساننىڭ روھىي ھالىتى ۋە پىسخىكىسى ساغلام بولمىسا، ئۇنىڭ تەپەككۇرى ساغلام بولمايدۇ؛ تەپەككۇرى ساغلام بولمىسا، توغرا ھۆكۈم چىقىرالمايدۇ ۋە نەتىجىدە توغرا تەدبىر ئىلىشقا تەسىر يىتىدۇ. شۇڭا خەلقىمىز ئۆزىنىڭ ۋە ۋەتەندىكى ئۇرۇق تۇققان ۋە دوست بۇرادەرلىرى ئۈچۈن روھىي جەھەتتە ساغلام ياشىشى ۋە ھەر خىل پىسخىكىلىق مەسىلىلەردىن ساقلىنىشى كېرەك؛  «ھايات قالغانلارنىڭ گۇناھكارلىق تۇيغۇسى» ئۈستىدىن غالىپ كىلىشكە تىرىشچانلىق كۆرسىتىش كېرەك.

1.  جاۋاپكارلىقنىڭ كىمدە ئىكەنلىكى توغرىسىدا  ھەر داىم ئۆزىمىزنى ئەسكەرتىپ تۇرىشىمىز ۋە ئۆزىمىزنىڭ قولىمىزدىن كىلىشچە تىرىشچانلىق كۆرسۈتۈشكە تىرىشىشىمىز كىرەك.

2. كۆڭەلسىزلىكلەرنى يىڭىپ، قايغۇنى كۈچكە ئايلاندۇرالايدىغانلىقىمىز توغرىسىدا ھەر داىم ئۆزىمىزنى ئەسكەرتىپ تۈرىشىمىز، ئەگەر بىز ئۆزىمىزنى يوقۇتۇپ قويساق، دوستىمىز ئەمەس دۈشمىنىمىزنى خوش قىلىدىغانلىقىمىزنى تونۇپ يىتىشىمىز كېرەك.

3. بىزنىڭ ھايات قىلىشىمىزنىڭ بىزنى سۆيگەنلەر ئۈچۈن ئەڭ چوڭ تەسەللى بولىدىغانلىقىنى، ئەگەر بىز ئۆزىمىزنى يوقۇتۇپ قويساق، ۋەتەندىكىلەرنىڭ ئۈمۈدىنى يوقۇتىدىغانلىقىنى تونۇپ يىتىشىمىز كېرەك.

4. ئۆزىمىزنى ئەيىپلەشنىڭ ھىچ ئىشقا يارىمايدىغانلىقىنى تونۇپ يىتىشىمىز، ئۇنىڭ ئورنىغا قولىمىزدىن كىلىشچە ھەركەت قىلىشىمىز كېرەك.

5. ئۆز ئارا ئەيىپلەش ۋە ئۆز ئارا ئىنكار قىلىشنى توختۇتۇپ،  بىر بىرىمىزگە دەستەك بولۇشىمىز كېرەك.

6. زۆرۈر بولغاندا  پىسخىكا دوختۇرىغا كۆرۈنۈپ، ئۇلارنىڭ ياردىمىگە ئىرىشىشىمىز كېرەك.

 

ئاخىردا يازمامنى ئامېرىكالىق داڭلىق يازغۇچى ۋە ئەڭ ياخشى سىتىلغان كىتاپ ئاپتۇرى جەسىكا ئورتنانىڭ تۆۋەندىكى سۆزلىرى بىلەن ئاخىرلاشتۇرماقچى.

 

گۇناھكارلىق تۇيغۇسى ئۆتمۈشنى ئۆزگەرتمەيدۇ

گۇناھكارلىق تۇيغۇسى كەلگۈسىنى ياخشىلىمايدۇ

گۇناكارلىق تۇيغۇسىنىڭ يا باشقىلارغا يا ئۆزىمىزگە ياردىمى بولمايدۇ

گۇناكارلىق تۇيغۇسى، مەسىلەمىزنى ھەل قىلمايدۇ

گۇناھكارلىق تۇيغۇسى بىزنىڭ ئۆزگۈرۈش پەيدا قىلىش، كۈچلىنىش ۋە تەرەققى قىلىش ئىقتىدارىمىزنى توسۇپ قويۇدۇ.

گۇناكارلىق تۇيغۇسىدىن قۇتۇلۇشىمىز كېرەك 

Qandaq qilip bashqilargha tesir körsitip, ularda özgürüsh peyda qilghili bolidu?

Qandaq qilip bashqilargha tesir körsitip, ularda özgürüsh peyda qilghili bolidu?

 

Memet Emin

Jemiyetning tereqqi qilishi, meyli bir millet yaki bir dölet sewiyesidin bolsun, melum nuqtidin eyitqanda, u insanlarning mewjut mesilelerni bayqash, unlarni tenqit qilish we ularda özgürüsh peyda qilish jeryanidur. Özgürüshni inkar qilish, tereqqiyatni inkar qilghanliqtur. Hette en'enige eng ehmiyet biridighan insanlarmu, özliri qimmet bergen en'enini iptidayi halda eynen saqlap qalmastin, belki uni dewirge mas halda tereqqi qildurush we mükemmelleshtürüsh arqiliq, uning qimmitini téximu yaxshi jare qilduridu. Mikro jehettin eyitqanda bügünki biz hergüz tünügünki biz emes; chünki 24 saet ichide bedinimizde nurghunlighan özgürüshler yüz béridu. Bu nuqtidin eyitqanda özgürüsh mutleq we menggüdur; özgermeslik waqitliq we nispidur. Dunyadiki özgürüsh, meyli u tebiyettiki özgürüsh bolsun yaki ijtimayi jemiyettiki we insanlardiki özgürüsh bolsun, u akitip we passip halda yeni özligidin we mejburi halda yüz berip turidu. Akitip yaki özligidin yüz bergen özgürüsh, özgürüsh peyda qilghan terepning ihtiyajgha qarap yüz bergen özgürüsh bolup, u eng izchilliqqa ige bolghan uzun muddet dawam qilghan özgürüsh hisaplinidu; passip yaki mejburi halda oturgha chiqqan özgürüsh, tashqi küchning ihtiyajigha asasen zorla peyda qilin'ghan özgürüsh bolup, u bezide ekis tesir peyda qilishi mumkin. Özgürüsh, her daim jemiyet tereqqiyatini ilgiri sürishi, insanlargha yaxshiliq ilip kilishi natayin; bezide eksinche ünüm we selbi tesir peyda qilishi, hetta insanlargha balayi apet ilip kilishi mumkin.

 

Undaqta biz qandaq qilip ijabi özgürüsh peyda qilalaymiz? Jemiyette we yaki millette ijabi özgürüsh peyda qilish üchün, biz choqum bashqilarni özgertishimiz kérekmu? Qandaq qilghanda bashqilargha tesir körsütip, ularda ünümlük ijabi özgürüsh peyda qilghili bolidu?

 

Melum bir shexisning “men dunyani özgertmekchi idim” digen yazmisida mundaq yizilghan iken, “men yash waqtimda dunyani özgertmekchi idim. Kéyin men dunyani özgertishning qiyinliqini bayqidim, shunga men peqet millitimni (dölitimni) özgertishke tirishtim. Yene kéyin, men millitimni (dölitimni) özgertelmeydighanliqimni bayqighinimda , zéhnimni men yashighan sheherni özgertishke merkezleshtürüshke bashlidim. Men sheherimni özgertelmidim, we bir yashan'ghan késhi bolush süpitim bilen a'ilemni özgertishke tirishtim. Hazir, yashan'ghan késhi bolush süpitim bilen, men birdin bir özgerteleydighinimning özüm ikenlikini hés qildim. Axirda men tuyuqsiz shuni hés qildimki, eger men desliwide özümni özgertsem, a'ilemge tesir körsiteleyttim.  A'ilemdikiler mehelimizge tesir körsitettuq.  Ularning tesiri bilen sheherimizge, sheherimizning tesiri bilen pütün milletni (döletni) özgertkili bolatti; shuning bilen axirda men dunyani özgerteleyttim.

Bu yazma bizge shuni chüshendüp biriduki, insan bashqilarda, jümlidin özi yashighan jemiyet yaki özi tewe millette özgürüsh peyda qilmaqchi bolidiken, özgürüshni ewel özidin bashlap, bashqilargha ölge bolushi kérek. Chünki her qandaq bir jemiyet, her qandaq bir qewim yaki her qandaq bir millet, her birimizge oxshash konkirit insandin teshkil qilghan. Eger u jemiyet, qewim yaki u milletke tewe her bir insan, özgürüshni ewel özidin bashlisa, waqitning ötüshi bilen u insan tewe bolghan jemiyette, qewimde we yaki millette özgürüsh bolidu. Undin bashqa bashqilarda yaki jemiyette özgürüsh peyda qilmaqchi bolghan adem, eger özi bashqilargha ölge bolup, bashlamchiliq rol oynimisa, bashqilar arisida ishench, hörmet we yaxshi obraz berpa qilalmisa, u insanning digenliri quruq gepke aylinip, uning terishchanliqi meghlubiyet bilen axirlishishi mumkin.

 

Eger biz dunyagha tesir körsetken we zör özgürüsh hasil qilghan insanlargha qaraydighan bolsaq, meyli u dangliq siyasetchi, emeldar yaki alim, jamaet erbabi, saxawetchi bolsun, ulardiki ortaq bir alahidilik, ular aldi bilen özi ölge bolup, xelq arisida hörmet, obraz, ishench we tesir küchke sayip bolghan. Mesilen Mohammed peyghember ras gep qilish we adep exlaqta bashqilargha ölge bolup, nahayti yaxshi obraz yaratqanliqi üchün, uning etirapidikiler uning digen geplirige sheksiz ishen'gen. Muapiqiyet qazan'ghan herqandaq lédir we xojayin, emilyette qol astidikilerdin japaliq ishleydighanliqi gheripte yashawatqan köpünchimizge natoshun emes. Biz, "kapitalistik jemiyette xojayinlar qol astidikilerni ikispalattasiye qilip, ularning heqqini igelliwilish arqiliq bay bolghan" digendek bitereplime teshwiqatlar bilen terbilen'genlikimiz üchün, bizde bashqilargha ölge bolush arqiliq bashlamchiliq we lédirliq qilish éngi küchlük emes. Biz telepni özimizge emes, bashqilargha qoyushqa adetlen'gen.

 

Biz balimizni yaxshi terbileymiz disek, aldi bilen özimizning ata aniliq méhri muahbbitimiz bilen ballirimiz aldida ata aniliq obrazimizni yaxshi tiklep, ulargha ölge bolushimiz kirek. Ballirimizgha künde, "ras gep qil, yalghan sözlime, semimi we edeplik bol" dep terbi qilish bilenla cheklenmey, eng mohimi özimiz ras gep qilishimiz, yalghan sözlimeslikimiz, semimi we edeplik bolishimiz kérek. Eger bir insan bashqilargha tesir körsütip, ularda özgürüsh peyda qilmaqchi bolsa, u insan aldi bilen choqum öz emili herkiti arqiliq bashqilargha ölge bolushi kirek; bir insan bashqilargha terbiye birip, ularda özgürüsh hasil qilmaqchi bolsa, u insan aldi bilen choqum qarshi terepning ishenchisi we hörmitige sazawer bolushi kérek. Shundaq bolghan u insan yalghuz tenqitke tayinip emes, belki öz emiliyiti arqiliq bashqilargha tesir körsütip, ularda özgürüsh peyda qilalaydu.

 

Bashqilargha tesir körsütüp, ularda özgürüsh peyda qilish usullirini töwendikidek bir nechche terepke yighinchaqlashqa bolidu.

 

1. Söygü - muhabbet; yeni bashqilargha tesir körsütüp, ularda özgürüsh peyda qilmaqchi bolghan adem, aldi bilen özi ölge bolup, öz emili herkiti söygü muhabbet arqiliq, tesir körsetmekchi bolghan yaki özgertmekchi bolghan terepke tesir körsütüp, ularda özgürüsh peyda qilish. Mesilen bizdiki, "chirayliq söz tashni eritidu", "Bughday nening bolmisa, bughday sözüng yoqmidi" digendek ata sözler buning bir misalidur. Bu xil usul arqiliq peyda bolghan özgürüsh, akitip özgürüsh bolup, u insanning ichidin chiqidighan eng ghayilik özgürüshtur.

 

2. Payda menpet; yeni tesir körsetmekchi yaki özgertmekchi bolghan terepke (madi we meniwi) payda menpet yetküzüsh arqiliq, ularda özgürüsh peyda qilish. Herqandaq insan, u meyli xalisun yaki xalimisun, öz hayatini dawam qilish üchün maddi we meniwi menpetke ihtiyajliq. Insan her zaman özi yaxshi körgen yerde, özi yaxshi körgen xizmetni tapalishi mumkin emes; bezide hayatini dawam étish üchün, xizmetning we yaki muash bergüchining teliwige maslishish we uning teliwi boyiche ishleshke toghra kilidu; bu ularning özgürüshige türtke bolidu. Bir ademni righbetlendürüsh, mukapatlash we teqdirlesh arqiliq, u ademde zor örgürüsh peyda qilish mumkin. Ijtimayi parawanliq we xeyri saxawet arqiliq, hajetmen insanlargha maddi yardemde bolup, ularning ishenchisi we hörmitige irishish mumkin; andin ulargha tesir körsütüsh we ularda özgürüsh peyda qilish mumkin.

 

3. Küch; yeni qoralliq küch, hakimiyet, qanun, herbi we zorwanliq küch arqiliq bashqilarda mejburi özgürüsh peyda qilish. Bu xil usulni hakimiyetler, bolupmu diktatur hakimiyetler, küch sayipleri we qara jemiyetler köp qollinidighan bolup, bu xil usul arqiliq peyda qilghan özgürüshler, bezide zor qarshiliqqa uchurshi we küchlük ekis tesir peyda qilishi mumkin.

 

4. Pisxikiliq monupul qilish; yeni qollunush zörür bolghan qattiq - yumshaq, ras - yalghan, söygü - nepret, jaza - mukapat, rohiy we jismani qinashlar arqiliq, insanlarning rohiyitini monupul qilip, ularda özgürüsh peyda qilish. Bu xil usul bilen peyda bolghan özgürüsh, bezide nahayti küchlük we chongqur bolup, uning netijisi bezide selbi bolsa bezide ijabi bolushi mumkin. Uni hakimiyet xelqni qul qilip, oz hakimiyitini mustekkemlesh uchun qollansa, shexisler bashqilarni ozige sadiq qilish, bashqilarni konturul qilish we bashqilarni qollunush qatarliq her xil meqsette qollunushi mumkin. Adette insanlar dewatqan kalla yuyush, oqutush, jin chaplashturush, rohiy asaretke ilish digendekler mushu xil usul arqiliq peyda bolghan özgürüshler hisaplinidu.

 

Biz yashawatqan bu jemiyette, meyli teliwizor bolsun, meyli gezit jornal we yaki ijtimayi taratqularda bolsun, biz her küni köpligen öbzur, tenqit we rediyelerni anglap we körüp turimiz. Ularning beziliri shexsi qilmish bolsa, bezili hakimiyet qilmishi; beziliri qizziqish sewebidin oturgha chiqqan bolsa, beziliri kespi yeni kündülük xizmetning bir qismi süpitide oturgha chiqqidu; beziliri jemiyet we xelqke bolghan mesulyet tuyghusidin oturgha chiqqan bolsa, beziliri bashqilargha özini körsitish, nam chiqirish we yaki qesten topilangdin toghach oghurlash meqsitide oturgha chiqqan bolushi mumkin. Ular meyli qandaq seweb we qandaq shekilde oturgha chiqishtin qetti nezer, bizning kündülük hayatimiz ulardin pütünley xali emes. Ularning beziliri jemiyet tereqqiyatida türtkilik ijabi rol oynisa, beziliri selbi rol oynishi mumkin; bezilirining hichqanda tesir bolmasliqi, insanlar u tenqit we rediyelerge pisen qilmasliqi mumkin.

 

Undaqta bashqilarni tenqit qilish yaki bashqilargha rediye birish arqiliq bashqilargha tesir körsetkili we ularda özgürüsh peyda qilghili bolamdu? U konkirit tenqit qilin'ghan ademge baghliq. Bizde “yalang ayaq sudin qörmaptu” deydigha bir söz bar bolup, u digenlik putida ayiqi yoq adem, ayiqining hol bolushidin endishe qilmaydu digenlik bolidu. Eger tenqit qilin'ghuchi, jemiyette orni,  xelq arisida hörmiti bar, özining xelq arisidiki obrazigha we sheripige alahide ehmiyet biridighan insan bolsa, tenqit we rediler ulargha tesir körsitishi, ularning söz herkitige diqqet qilishigha we öz qilmishini konturul qilishqa türtkilik rol oynishi mumkin; emma tenqit qilin'ghuchi, jemiyette orni yoq, öz obarazigha bek ehmiyet bermeydighan, sherep tuyghusi yoq, jahil, mutessip, qatmal insanlar bolsa, u halda tenqit we rediyeler ulargha köp tesir qilmasliqi mumkin. Ularda özgürüsh peyda qilish üchün ular anglaydighan tilda sözleshke we ularda ünüm beridighan usulni qollunushqa toghra kilidu. Insan özi toghra dep bilgen nersige ishinidu, we özi ishen'gen nersini toghra dep bilidu. Bir insanni biwaste inkar qilish, köpünche ehwalda eksinche tesir peyda qilishi mumkin; shunga bir insanda, bolupmu jahil, mutesip we ashqun insanda özgürüsh peyda qilmaqchi bolghan adem, aldi bilen u insanning ishenchisi we hörmitige ige bolush, yaki u insan ishen'gen, hörmet qilghan késhilerni arigha silishqa toghra kilidu.

 

"Qarangghuluqni qarangghuluq bilen emes, peqet yoruqluq bilen yoq qilghili bolidu. Öchmenlikni öchmenlik bilen emes, peqet söygü bilen tügetkili bolidu." -- Martin Luther King, Jr.

Chirkawni meschitke özgertish dawagha rastinla selbi tesir körsitemdu?

Chirkawni meschitke özgertish dawagha rastinla selbi tesir körsitemdu?

كونا يىزىق نۇسقىسى

https://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2021/03/blog-post.html

Köpünchimizning xewri bolghandek, Kanadadiki qirindashlarning uzun muddetlik térishchanliqi we pédakarliqi bilen esli Chirkaw bolghan bir binani sitiwilip uni meschitke aylandurush we uninggha iane toplash ilani ilan qilin’ghandin kiyin, oxshimighan inkaslar oturgha chiqti we héli hem u inkaslar dawam qiliwatidu. Ular ichidiki tépik we bir qeder omumluqqa ige bolghan inkaslarni töwendikidek ikki türge yighinchaqlash mumkin; uning béri uni qollash, uninggha ijabi köz bilen qarash we iqtizadi jehette akitip iane qilish; yene béri bolsa uninggha selbi köz bilen qarash we uni tenqitlesh; bolupmu chirkawni meschitke aylandurush yaki u orunning ismini Uyghur Meschiti dep atashning, gheribte künsayin qollashqa irishiwatqan dawagha selbi tesir keltürüshidin endishe qilish we shu seweptin u orunning ismini “Uyghur Meschiti” emes, belki “Uyghur Merkizi” dep atashni teshebbus qilish. Meyli qaysi xildiki köz qarashtiki qirindashlar bolsun, ularning milletning menpetini oylap, bu ishqa köngül böliwatqanliqi iniq. 

Emdi bu ishqa selbi qarashta bolup, u chirkawni meschitke özgertishning dawagha selbi tesir körsitishidin endishe qiliwatqan qirindashlargha kelsek, ularning endishe qilishida töwendikidek sewepler bolushi mumkin. Aldi bilen, 11- Sintebir weqesidin kiyinki xelqara özgürüsh, bolupmu Islam dinigha itiqad qilidighan bir qisim kishilerning Islam yaki Allahning nami bilen gheribte bigunah insanlarni öltürishi, we gheribtiki  medialarda térorluqni, Islam yaki musulmanlar bilen baghlap teshwiq qilishi netijiside shekillen’gen Islam qorqunchisi. Undin qalsa, Xitayning gheribte shekillen’gen bu iqimni purset bilip, bizni térorist qilip körsitish arqiliq, bizni xelqara térorizimgha qarshi köreshning bir parchisi qatarida basturshi, hem shundaqla Süriyediki Uyghurlar sewebidin, eger musulmanliq kimlikimizni bek tekitlisek, gheribliklerge yaxshi tesir bermeslikimizdin, hetta gheribte térorizim bilen baghlinip qilishimizdin endishe qilish.

Elwette bu endishiler pütünley asassizmu emes; biraq shuni bilishimiz kirekki yalghuz endishe qilish bilen bizdiki asasi mesile hel bolmaydu. Mohim bolghini bizning mesilining tashqi körnishidin endishe qilishimiz emes, belki bizning mesilining mahitini tonup yitip, uningda özgürüsh peyda qilishimizda. Radikalliq, meschitte yaki u orunning ismining nime dep atashta emes, belki konkirit insanda. Radikalliq meschitke kirgenlerde bolushi mumkin, 5 yultuzluq mihmanxanida yétip qopidighanlar arisida bolushimu mumkin; sawatsizlar ichidinmu chiqishi mumkin; ali mektepteplerde xizmet qilidighanlar ichidin chiqishimu mumkin. Eger biz bashqilargha yaman tesir bérishtin endishe qilsaq, meschittin we yaki u orunning nime dep atilishidin emes, belki konkirit insanlardin, bolupmu radikal iddiyesi bar insanlardin endishe qilishimiz kirek. Eger özgetimiz disek u yerning ismini emes, belki konkirit insanlarni, bolupmu radikal iddiyesi bar insanlarni özgertishimiz kirek. Insanlar we radikal iddiyeler özgermey, u yerning ismini nime dep özgertkenning hemmisi békar. Insanlar radical bolmisa yaki radical iddiyeler bolmisa, ular baridighan yerning ismi nime bolushi chong mesile bolmaydu. 

Xitay hökümiti radikalliqni Uyghurlarning ismigha, kéyim kichekliri we saqal burutléri bilen baghlap, Uyghurlarning erkinlikini boghushni aldi bilen bezi isimlarni cheklesh yaki bezilerning ismini mejburi özgertishtin, kéyim kichek we saqal burutlargha cheklime qoyushtin bashlidi. Eger bizmu sewenlikni isimdin, tashqi körnüshtin izdep, quyulghan isimdin endishe qilip yürsek, bizning bizge cheklime qoyghanlardin, Islamni tehdit dep teshwiq qilghanlardin nime perqimiz bolidu? Uyghurlar gheribte musulman dep tonuldi. Gherib Uyghurlarni musulman dep bilip turup yardem qiliwatidu. Hem shundaqla Musulmanlarning meschiti bolushi hemmige ayan. Xuddi gheriblikning ismi bilen bizning ismimiz periqliq bolghandek, gheriblikning namaz oqidighan yérini chirkaw dep atisa, musulmanlar u yerning ismini meschit dep ataydighanliqi hemmige ayan. Bundaq bir ehwal astida, biz özimizning musulmanliqidin, u chirkawni meschitke özgertishtin we shu seweptin gheripliklerning bizge yaman közi bilen qarashtin bek endishe qilishimiz artuqche bolsa kirek. Bashqilarning bizge bolghan tesiri elwette mohim; biraq yalghuz bashqilarning bizge bolghan tesir bizning teqdirimizni özgertishke yetmeydu; bizning teqdirimiz, meyli u shexsi nuqtidin bolsun yaki pütün bir millet nuqtisidin bolsun, u özimizning térishchanliqigha baghliq. Gheribte, biz baridighan pütün meschitning namini tamamen özgertsekmu, uningliq bilen bizning milletning omumi sapasi özgürep qalmaydu. Biz endishe qilghan idiyeler biraqla yoqap qalmaydu; gheriblikerning bizge bolghan tesiri biraqla özgürep kitishi natayin. Eger biz gheribte yaxshi tesir qaldurimiz deydikenmiz, biz shekilde we yaki isimda emes, belki xelqimizning universal sapasini yuquri kötürush we özimizning tinchliq söyer bir millet ikenlikimizni ispatlash arqiliq öz obrazimiz tiklishimiz kirek. 

Ziyali, bir milletning yol bashchisi, xelqni yitekligüchi. Ziyalining wezipisi yalghuz yuqur sewiyelik ilmi maqalilarni ilan qilish emes; ziyalining wezipisi yalghuz milletni tenqit qilish we yaki könglige yaqmighan ishlarni eyiplep, uni inkar qilish emes. Ziyalining wezipisi xelqning emili ehwali nedin negiche we xelq nimige ihtiyajliq digenni tonup yitip, xelq ihtiyajliq bolghan bilimlerni, ular chüshen’gidek til bilen ulargha yetküzüshni bilish yaki uning zörüryitini tonup yitish. Xelqimiz ichidiki ziyalilar qoshuni gerche künsayin zoriwatqan bolsimu, biraq xelqimizning ichide otura we töwen qatlam sewiyedikiler yenila köp sanda. Ular del terbilinishke we özgürüsh hasil qilishqa eng ihtiyajliqlar. Ularning terbilinishi we özliride özgürüsh peyda qilishi, yalghuz bizning ulargha qanchiliq “isil” yazma, terbiye yaki tenqitlerni sunishimizgha baghliq bolup qalmastin, belki ularning némini tallishigha, némeni anglashni xalishigha baghliq. Her qandaq insan, némini yaxshi körüshni, némini qobul qilishni, özlirining sewiyesige, özining qizziqishi we ihtiyajigha qarap tallaydu. Terbilinishke we özgürüsh peyda qilishqa eng ihtiyajliq bolghan insanlar, bizning isil ilmi maqalalirimizgha yaki liksiyelirimizge emes belkim özliri ihtiyajliq bolghan témilarda  telimat ilishqa téximu qizziqishi mumkin; ular katta merkezlerge emes belkim meschitlargha bérishni téximu xalishi mumkin. Eger biz ular eng ihtiyaliq bolghan we eng ünüm biridighan usulda, ularni terbiyelmisek we ularda özgürüsh peyda qilalmisaq, ularning uniwirsal sapasini yuquri kötreshke yardem birelmisek, biz u yerning ismini néme dep atishimizdn qetti nezer, biz ümüt qilghan netijige irishelmeslikimiz mumkin. Eger biz arimizdiki dunyagha periqliq közi bilen qaraydighan, dunyani peqet musulman-kapir dep ikkigila ayridighan, peqet musulmanliqni tonup, Uyghurluqigha itiwar bermeydighan Uyghurlarni yenimizgha tartalmisaq, we ularda Uyghurluq rohiy berpa qilalmisaq, u chaghda dawagha heqiqi türde zerar yitishi mumkin. Bizde özimizge tewe meschit bolghanda, arimizdiki peqet meschitke baridighan, bashqa sorun’gha barmaydighan bir qisim kishilerning, Uyghur jamaetliridin yiraqliship, Uyghurluqni untup qilishining aldini alghili bolushi mumkin.

Elwette men bu yerde u yerning ismini choqum meschit dep atash kirek, Uyghur öyi yaki Uyghur merkizi dep atimasliq kirek dimekchi emesmen. Eger Kanadadiki u ishqa ejir singdürgen qirindashlar özlirining emili ehwaligha asasen u orunning ismini Uyghur meschiti dep atashni muwapiq körgen bolsa, bizge chüshken wezipe, ularning tallishigha hörmet qilip, semimi teklip we tenqitlerni birish, uning xeyrilik bolushi üchün ularni qollash we ulargha emili yardemde bolushtur.

2021 - yili 3 - ayning 24 - küni

چېركاۋنى مەسچىتكە ئۆزگەرتىش داۋاغا راستىنلا سەلبىي تەسىر كۆرسىتەمدۇ؟

چېركاۋنى مەسچىتكە ئۆزگەرتىش داۋاغا راستىنلا سەلبىي تەسىر كۆرسىتەمدۇ؟ 

 

مەمەت ئېمىن

 

كۆپىنچىمىزنىڭ خەۋىرى بولغاندەك، كانادادىكى قېرىنداشلارنىڭ ئۇزۇن مۇددەتلىك تىرىشچانلىقى ۋە پىداكارلىقى بىلەن ئەسلى چېركاۋ بولغان بىر بىنانى سېتىۋېلىپ ئۇنى مەسچىتكە ئايلاندۇرۇش ۋە ئۇنىڭغا ئىئانە توپلاش ئېلانى ئېلان قىلىنغاندىن كىيىن، ئوخشىمىغان ئىنكاسلار ئورتىغا چىقتى ۋە ھېلى ھەم ئۇ ئىنكاسلار داۋام قىلىۋاتىدۇ. ئۇلار ئىچىدىكى تېپىك ۋە بىر قەدەر ئومۇملۇققا ئىگە بولغان ئىنكاسلارنى تۆۋەندىكىدەك ئىككى تۈرگە يىغىنچاقلاش مۇمكىن؛ ئۇنىڭ بېرى ئۇنى قوللاش، ئۇنىڭغا ئىجابىي كۆز بىلەن قاراش ۋە ئىقتىسادى جەھەتتە ئاكىتىپ ئىئانە قىلىش؛ يەنە بېرى بولسا ئۇنىڭغا سەلبىي كۆز بىلەن قاراش ۋە ئۇنى تەنقىدلەش؛ بولۇپمۇ چېركاۋنى مەسچىتكە ئايلاندۇرۇش ياكى ئۇ ئورۇننىڭ ئىسمىنى ئۇيغۇر مەسچىتى دەپ ئاتاشنىڭ، غەربتە كۈنسايىن قوللاشقا ئېرىشىۋاتقان داۋاغا سەلبىي تەسىر كەلتۈرۈشتىن ئەندىشە قىلىش ۋە شۇ سەۋەپتىن ئۇ ئورۇننىڭ ئىسمىنى “ئۇيغۇر مەسچىتى” ئەمەس، بەلكى “ئۇيغۇر مەركىزى” دەپ ئاتاشنى تەشەببۇس قىلىش. مەيلى قايسى خىلدىكى كۆز قاراشتىكى قېرىنداشلار بولسۇن، ئۇلارنىڭ مىللەتنىڭ مەنپەتنى ئويلاپ، بۇ ئىشقا كۆڭۈل بۆلىۋاتقانلىقى ئېنىق.

 

ئەمدى بۇ ئىشقا سەلبىي قاراشتا بولۇپ، ئۇ چېركاۋنى مەسچىتكە ئۆزگەرتىشنىڭ داۋاغا سەلبىي تەسىر كۆرسىتىشىدىن ئەندىشە قىلىۋاتقان قېرىنداشلارغا كەلسەك، ئۇلارنىڭ ئەندىشە قىلىشىدا تۆۋەندىكىدەك سەۋەبلەر بولۇشى مۇمكىن. ئالدى بىلەن، 11- سېنتەبىر ۋەقەسىدىن كىيىنكى خەلقارا ئۆزگىرىش، بولۇپمۇ ئىسلام دىنىغا ئىتىقاد قىلىدىغان بىر قىسىم كىشىلەرنىڭ ئىسلام ياكى ئاللاھنىڭ نامى بىلەن غەربتە بىگۇناھ ئىنسانلارنى ئۆلتۈرۈشى، ۋە غەربتىكى  مىدىئالاردا تېرورلۇقنى، ئىسلام ياكى مۇسۇلمانلار بىلەن باغلاپ تەشۋىق قىلىشى نەتىجىسىدە شەكىللەنگەن ئىسلام قورقۇنچىسى. ئۇندىن قالسا، خىتاينىڭ غەربتە شەكىللەنگەن بۇ ئېقىمنى پۇرسەت بىلىپ، بىزنى تېرورىست قىلىپ كۆرسىتىش ئارقىلىق، بىزنى خەلقارا تېررورىزمغا قارشى كۈرەشنىڭ بىر پارچىسى قاتارىدا باستۇرۇشى، ھەم شۇنداقلا سۈرىيەدىكى ئۇيغۇرلار سەۋەبىدىن، ئەگەر مۇسۇلمانلىق كىملىكىمىزنى بەك تەكىتلىسەك، غەرىبلىكلەرگە ياخشى تەسىر بەرمەسلىكىمىزدىن، ھەتتا غەربتە تېررورىزم بىلەن باغلىنىپ قىلىشىمىزدىن ئەندىشە قىلىش.

 

ئەلۋەتتە بۇ ئەندىشىلەر پۈتۈنلەي ئاساسسىزمۇ ئەمەس؛ بىراق شۇنى بىلىشىمىز كېرەككى يالغۇز ئەندىشە قىلىش بىلەن بىزدىكى ئاساسى مەسىلە ھەل بولمايدۇ. مۇھىم بولغىنى بىزنىڭ مەسىلىنىڭ تاشقى كۆرۈنۈشىدىن ئەندىشە قىلىشىمىز ئەمەس، بەلكى بىزنىڭ مەسىلىنىڭ ماھىيىتىنى تونۇپ يىتىپ، ئۇنىڭدا ئۆزگىرىش پەيدا قىلىشىمىزدا. رادىكاللىق، مەسچىتتە ياكى ئۇ ئورۇننىڭ ئىسمىنىڭ نېمە دەپ ئاتاشتا ئەمەس، بەلكى كونكرېت ئىنساندا. رادىكاللىق مەسچىتكە كىرگەنلەردە بولۇشى مۇمكىن، 5 يۇلتۇزلۇق مېھمانخانىدا يېتىپ قوپىدىغانلار ئارىسىدا بولۇشىمۇ مۇمكىن؛ ساۋاتسىزلار ئىچىدىنمۇ چىقىشى مۇمكىن؛ ئالى مەكتەپتەپلەردە خىزمەت قىلىدىغانلار ئىچىدىن چىقىشىمۇ مۇمكىن. ئەگەر بىز باشقىلارغا يامان تەسىر بېرىشتىن ئەندىشە قىلساق، مەسچىتتىن ۋە ياكى ئۇ ئورۇننىڭ نېمە دەپ ئاتىلىشىدىن ئەمەس، بەلكى كونكرېت ئىنسانلاردىن، بولۇپمۇ رادىكال ئىدىيىسى بار ئىنسانلاردىن ئەندىشە قىلىشىمىز كېرەك. ئەگەر ئۆزگەرتىمىز دېسەك ئۇ يەرنىڭ ئىسمىنى ئەمەس، بەلكى كونكرېت ئىنسانلارنى، بولۇپمۇ رادىكال ئىدىيىسى بار ئىنسانلارنى ئۆزگەرتىشىمىز كېرەك. ئىنسانلار ۋە رادىكال ئىددىيەلەر ئۆزگەرمەي، ئۇ يەرنىڭ ئىسمىنى نېمە دەپ ئۆزگەرتكەننىڭ ھەممىسى بېكار. ئىنسانلار رادىكال بولمىسا ياكى رادىكال ئىددىيەلەر بولمىسا، ئۇلار بارىدىغان يەرنىڭ ئىسمى نېمە بولۇشى چوڭ مەسىلە بولمايدۇ.

 

خىتاي ھۆكۈمىتى رادىكاللىقنى ئۇيغۇرلارنىڭ ئىسمىغا، كېيىم كېچەكلىرى ۋە ساقال بۇرۇتلىرى بىلەن باغلاپ، ئۇيغۇرلارنىڭ ئەركىنلىكىنى بوغۇشىنى ئالدى بىلەن بەزى ئىسىملارنى چەكلەش ياكى بەزىلەرنىڭ ئىسمىنى مەجبۇرى ئۆزگەرتىشتىن، كېيىم كېچەك ۋە ساقال بۇرۇتلىرىغا چەكلىمە قويۇشتىن باشلىدى. ئەگەر بىزمۇ سەۋەنلىكنى ئىسىمدىن، تاشقى كۆرۈنۈشتىن ئىزدەپ، قۇيۇلغان ئىسىمدىن ئەندىشە قىلىپ يۈرسەك، بىزنىڭ بىزگە چەكلىمە قويغانلاردىن، ئىسلامنى تەھدىت دەپ تەشۋىق قىلغانلاردىن نېمە پەرقىمىز بولىدۇ؟ ئۇيغۇرلار غەربتە مۇسۇلمان دەپ تونۇلدى. غەرب ئۇيغۇرلارنى مۇسۇلمان دەپ بىلىپ تۇرۇپ ياردەم قىلىۋاتىدۇ. ھەم شۇنداقلا مۇسۇلمانلارنىڭ مەسچىتى بولۇشى ھەممىگە ئايان. خۇددى غەرىپلىكنىڭ ئىسمى بىلەن بىزنىڭ ئىسمىمىز پەرقلىق بولغاندەك، غەرىبلىكنىڭ ناماز ئۇقىدىغان يېرىنى چېركاۋ دەپ ئاتىسا، مۇسۇلمانلار ئۇ يەرنىڭ ئىسمىنى مەسچىت دەپ ئاتايدىغانلىقى ھەممىگە ئايان. بۇنداق بىر ئەھۋال ئاستىدا، بىز ئۆزىمىزنىڭ مۇسۇلمانلىقىدىن، ئۇ چېركاۋنى مەسچىتكە ئۆزگەرتىشتىن ۋە شۇ سەۋەپتىن غەرىبلىكلەرنىڭ بىزگە يامان كۆزى بىلەن قاراشتىن بەك ئەندىشە قىلىشىمىز ئارتۇقچە بولسا كېرەك. باشقىلارنىڭ بىزگە بولغان تەسىرى ئەلۋەتتە موھىم؛ بىراق يالغۇز باشقىلارنىڭ بىزگە بولغان تەسىر بىزنىڭ تەقدىرىمىزنى ئۆزگەرتىشكە يەتمەيدۇ؛ بىزنىڭ تەقدىرىمىز، مەيلى ئۇ شەخسى نۇقتىدىن بولسۇن ياكى پۈتۈن بىر مىللەت نۇقتىسىدىن بولسۇن، ئۇ ئۆزىمىزنىڭ تىرىشچانلىقىغا باغلىق. غەربتە، بىز بارىدىغان پۈتۈن مەسچىتنىڭ نامىنى تامامەن ئۆزگەرتسەكمۇ، ئۇنىڭلىق بىلەن بىزنىڭ مىللەتنىڭ ئومۇمى ساپاسى ئۆزگىرىپ قالمايدۇ. بىز ئەندىشە قىلغان ئىدىيەلەر بىراقلا يوقاپ قالمايدۇ؛ غەرىبلىكەرنىڭ بىزگە بولغان تەسىرى بىراقلا ئۆزگىرىپ كېتىشى ناتايىن. ئەگەر بىز غەربتە ياخشى تەسىر قالدۇرىمىز دەيدىكەنمىز، بىز شەكىلدە ۋە ياكى ئىسىمدا ئەمەس، بەلكى خەلقىمىزنىڭ ئۇنىۋېرسال ساپاسىنى يۇقىرى كۆتۈرۈش ۋە ئۆزىمىزنىڭ تىنچلىق سۆيەر بىر مىللەت ئىكەنلىكىمىزنى ئىسپاتلاش ئارقىلىق ئۆز ئوبرازىمىز تىكلىشىمىزگە كېرەك.

 

زىيالىي، بىر مىللەتنىڭ يول باشچىسى، خەلقنى يېتەكلىگۈچى. زىيالىينىڭ ۋەزىپىسى يالغۇز يۇقىرى سەۋىيىلىك ئىلمى ماقالىلارنى ئېلان قىلىش ئەمەس؛ زىيالىينىڭ ۋەزىپىسى يالغۇز مىللەتنى تەنقىت قىلىش ۋە ياكى كۆڭلىگە ياقمىغان ئىشلارنى ئەيىبلەپ، ئۇنى ئىنكار قىلىش ئەمەس. زىيالىينىڭ ۋەزىپىسى خەلقنىڭ ئەمىلى ئەھۋالى نەدىن نەگىچە ۋە خەلق نېمىگە ئېھتىياجلىق دېگەننى تونۇپ يىتىپ، خەلق ئېھتىياجلىق بولغان بىلىملەرنى، ئۇلار چۈشەنگۈدەك تىل بىلەن ئۇلارغا يەتكۈزۈشنى بىلىش ياكى ئۇنىڭ زۆرۈريىتىنى تونۇپ يىتىش. خەلقىمىز ئىچىدىكى زىيالىيلار قوشۇنى گەرچە كۈنسايىن زورىيىۋاتقان بولسىمۇ، بىراق خەلقىمىزنىڭ ئىچىدە ئوتتۇرا ۋە تۆۋەن قاتلام سەۋىيەدىكىلەر يەنىلا كۆپ ساندا. ئۇلار دەل تەربىيىلىنىشكە ۋە ئۆزگىرىش ھاسىل قىلىشقا ئەڭ ئىھتىياجلىقلار. ئۇلارنىڭ تەربىيىلىنىشى ۋە ئۆزلىرىدە ئۆزگىرىش پەيدا قىلىشى، يالغۇز بىزنىڭ ئۇلارغا قانچىلىق “ئېسىل” يازما، تەربىيە ياكى تەنقىدلەشنى سۇنىشىمىزغا باغلىق بولۇپ قالماستىن، بەلكى ئۇلارنىڭ نېمىنى تاللىشىغا، نېمىنى ئاڭلاشنى خالىشىغا باغلىق. ھەر قانداق ئىنسان، نېمىنى ياخشى كۆرۈشنى، نېمىنى قوبۇل قىلىشنى، ئۆزلىرىنىڭ سەۋىيىسىگە، ئۆزىنىڭ قىزىقىشى ۋە ئېھتىياجىغا قاراپ تاللايدۇ. تەربىيىلىنىشكە ۋە ئۆزگىرىش پەيدا قىلىشقا ئەڭ ئېھتىياجلىق بولغان ئىنسانلار، بىزنىڭ ئېسىل ئىلمى ماقالالىرىمىزغا ياكى لىكسىيەلىرىمىزگە ئەمەس بەلكىم ئۆزلىرى ئېھتىياجلىق بولغان تېمىلاردا  تەلىمات ئىلىشقا تېخىمۇ قىزىقىشى مۇمكىن؛ ئۇلار كاتتا مەركەزلەرگە ئەمەس بەلكىم مەسچىتلارغا بېرىشنى تېخىمۇ خالىشى مۇمكىن. ئەگەر بىز ئۇلار ئەڭ ئېھتىياجلىق بولغان ۋە ئەڭ ئۈنۈم بېرىدىغان ئۇسۇلدا، ئۇلارنى تەربىيەلمىسەك ۋە ئۇلاردا ئۆزگىرىش پەيدا قىلالمىساق، ئۇلارنىڭ ئۇنىۋېرسال ساپاسىنى يۇقىرى كۆتۈرۈشكە ياردەم بېرەلمسەك، بىز ئۇ يەرنىڭ ئىسمىنى نېمە دەپ ئاتىشىمىزدن قەتئىي نەزەر، بىز ئۈمىت قىلغان نەتىجىگە ئىرىشەلمەسلىكىمىز مۇمكىن. ئەگەر بىز ئارىمىزدىكى دۇنياغا پەرقلىق كۆزى بىلەن قارايدىغان، دۇنيانى پەقەت مۇسۇلمان-كاپىر دەپ ئىككىگىلا ئايرىيدىغان، پەقەت مۇسۇلمانلىقنى تونۇپ، ئۇيغۇرلۇقىغا ئېتىبار بەرمەيدىغان ئۇيغۇرلارنى يېنىمىزغا تارتالمىساق، ۋە ئۇلاردا ئۇيغۇرلۇق روھىي بەرپا قىلالمىساق، ئۇ چاغدا داۋاغا ھەقىقى تۈردە زەرار يېتىشى مۇمكىن. بىزدە ئۆزىمىزگە تەۋە مەسچىت بولغاندا، ئارىمىزدىكى پەقەت مەسچىتكە بارىدىغان، باشقا سورۇنغا بارمايدىغان بىر قىسىم كىشىلەرنىڭ، ئۇيغۇر جامائەتلەرىدىن يىراقلىشىپ، ئۇيغۇرلۇقنى ئۇنتۇپ قىلىشىنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولۇشى مۇمكىن.

 

ئەلۋەتتە مەن بۇ يەردە ئۇ يەرنىڭ ئىسمىنى چوقۇم مەسچىت دەپ ئاتاش كېرەك، ئۇيغۇر ئۆيى ياكى ئۇيغۇر مەركىزى دەپ ئاتىماسلىق كېرەك دېمەكچى ئەمەسمەن. ئەگەر كانادادىكى ئۇ ئىشقا ئەجىر سىڭدۈرگەن قېرىنداشلار ئۆزلىرىنىڭ ئەمىلى ئەھۋالىغا ئاساسەن ئۇ ئورۇننىڭ ئىسمىنى ئۇيغۇر مەسچىتى دەپ ئاتاشنى مۇۋاپىق كۆرگەن بولسا، بىزگە چۈشكەن ۋەزىپە، ئۇلارنىڭ تاللىشىغا ھۆرمەت قىلىپ، سەمىمى تەكلىپ ۋە تەنقىدلەرنى بېرىش، ئۇنىڭ خەيرلىك بولۇشى ئۈچۈن ئۇلارنى قوللاش ۋە ئۇلارغا ئەمىلى ياردەمدە بولۇشتۇر.

 

2021 – يىلى 3 – ئاينىڭ 24 - كۈنى

ئادەم نىمگە ئاساسەن مەلۇم نەرسىگە ئىشىنىدۇ؟

 ئادەم نىمگە ئاساسەن مەلۇم نەرسىگە ئىشىنىدۇ؟

 مەمەت ئېمىن

بىر ئادەمنىڭ نىمىگە ئىشىنىشى، نىمىنىڭ راسلىقى ۋە ياكى نىمىنىڭ ھەققانىيەت ئىكەنلىكىگە باغلىق بولۇپ قالماستىن، بەلكى ھەر ئادەمنىڭ نىمىنى راس دەپ تاللىشىغا، يەنى نىمىگە ئىشىنىشنى خالىشىغا باغلىق. نورمالدا ھەممىمىز ئۆزىمىز ئىشەنگەن نەرسىنى ھەق ياكى ھەققانىيەت دەپ قارايمىز. ئەمىلىيەتتە دۇنيادا ھەممە ئادەم ئورتاق قوبۇل قىلغان مۇتلەق ھەققانىيەت يوق. ھەر ئادەمنىڭ ئۆزىنى مەركەز قىلغان ھەققانىيە ئۆلچىمى بولۇپ، ئورتاق مەنپەتكە ئىگە بىر توپ كىشىلەرنىڭ، بىر مىللەتنىڭ ھەققانىيەت ئۆلچىمىدە بەزى ئورتاقلىق بولىدۇ؛ لىكىن ئۇ دىگەنلىق ئۇ ھەممە ئادەمگە ئورتاق بولغان ئۇنىۋىرسال ھەققانىيەت دىگەنلىك بولمايدۇ. مۇنداقچە ئەيىتقاندا ھەققانىيەتنىڭ ھەممىگە ماس كىلىدىغان ئۆلچىمى يوق. پەقەت مەلۇم جەمىيەت ياكى مەلۇم توپلۇم ئارىسىدىكى كۆپ ساندا كىشىلەر قوبۇل قىلغان نىسپى ھەققانىيەت ئۆلچىمى بار.

 

بىر ئادەمنىڭ نىمىگە ئىشىنىشىدە تۆۋەندىكى بىر نەچچە ئامىل ناھايتى موھىم رول ئوينايدۇ.

 

1. ئىنساننىڭ ئۆز ئۆزىدە قانائەت ھاسىل قىلىشى؛ ئىنسان ھەر خىل سەۋەپلەردىن بولۇپمۇ ئۆز سەۋەبىدىن ئىشلىرى روناق تاپمىغاندا ياكى پىشكەنلىككە ئۇچۇرغاندا، سەۋەبىنى تاشقى ئامىللاردىن ئىزدەپ، ئۆز كۆڭلىنى راھەتلەندۈرۈشكە، ئۆزىنى ئەيىپلەشتىن قۇتۇلۇپ، قانائەت ھاسىل قىلىش ئىھتىياجى بار. بۇ ئۇ ئادەمنىڭ نىمىگە ئىشىنىشنى تاللىشىدا  ناھايتى موھىم رول ئوينايدۇ.

 

2. ئىنساننىڭ نىمىنى ئۆزىگە ئەڭ پايدىلىق دەپ قارىشى؛ گەرچە ھەممە ئىنسان ئۆزى ئىشەنگەن نەرسىنى ھەققانىيەت دەپ ئىشىنىدىغان بولسىمۇ، بىراق ئەمىلىيەتتە ئۇ ھەر بىر ئىنسان ۋە ياكى مەلۇم بىر ھەۋىم ئۆز مەنپەتىنى مەركەز قىلغان بىتەرەپلىمىلىك ھەققانىيەت بولۇپ، ئۇ ئىنساننىڭ رىياللىقنى ئەينەن تونۇپ يىتىشىگە ئەڭ چوڭ توسالغۇ بولۇشى مۇمكىن؛ئىنسان كۆز ئالدىدىكى مەنپەھەت ۋە ياكى باشقىلار تاشلاپ بەرگەن يەم ئىنساننىڭ كۆزىنى كۆرمەس قىلىپ قويۇشى مۇمكىن. نەتىجىدە ئىنسان رىياللىقتىن ئايرىلىپ، كۆز ئالدىدا كۆرۈنۈپ تۇرغان، بىراق ئىرىشىش ئىمكانىيىتى بولمىغان مەنپەھەتنىڭ ئارقىسىدىن كىتىپ قالىىشى مۇمكىن.

 

 

3. قارشى تەرەپكە بولغان پوزىتسىيەرىمىز؛ يەنى دۈشمىنىمنىڭ دۈشمىنى دوستۇمدۇر نەزىريەسىنىڭ تەسىرى. دۈشمىنىمىزنىڭ دۈشمىنى ھەر دايىم دوستىمىز بولۇشى ناتايىن. ئەگەر بىر ئىنسان، دۈشمىنىمنىڭ دۈشمىنى چوقۇم دوستۇم دەپ قاراپ، ئۇنىڭ قولى بىلەن دۈشمىنىدىن ئىنتىقام ئىلىش ئىستىكى بەك كۈچلۈك بولسا، ئۇ ئۇ ئادەمنىڭ نىمىگە ئىشىنىشىگە چوڭ تەسىر كۆرسىتىشى مۇمكىن.

 

ھەرقانداق جەمىيەتتە ئىشەندۈرگۈچىلىك رول ئوينايدىغانلارنىڭ سانى ئاز، ئىشەنگۈچىلەرنىڭ سانى كۆپ بولۇپ، ئىشەندۈرگۈچىلەر ئۆزى تەشەببۇس قىلىۋاتقان نەرسىگە ئىشىنىشىمۇ مۇمكىن، ئىشەنمەسلىكىمۇ مۇمكىن. ئۆزى ئىشەنمىگەن نەرسىگە باشقىلارنى ئىشەندۈرۈش ھىلىمىكىرلىك بولۇپ، ئۇ دۇنيانى كونتۇرۇل قىلماقچى بولغانلارنىڭ ھەم شۇنداقلا دىكتارتۇرلۇق تۈزۈمدىكى ھاكىمىيەتنىڭ ئورتاق ئالاھىدىلىكىدۇر. ئەلۋەتتە دېموكىراتىك تۈزۈمدىمۇ ھاكىمىيەت ئۈستىگە چىقماقچى بولغانلار، خەلقنىڭ قوللىشىغا ئىرىشىش ئۈچۈن، ئىنسانلارنىڭ يۇقارقى پىسخىكىسىدىن پايدىلىنىپ، ھەر خىل چارە تەدبىر ۋە ۋاستىلار ئارقىلىق ئىنسانلارنى ئىشەندۈرۈشكە ئۇرۇنىشى مۇمكىن.

مەيلى قايسى سەۋەبتىن ۋە ياكى قانداق سەۋەبتىن بولسۇن، ئەگەر ئىشەندۇرگۈچىنىڭ نىيىتى دۇرۇس بولمىسا، ياكى ئىشەندۈرگۈچى ۋەزىيەتنى توغرا تونۇپ يەتمىگەن بولسا، نۇرغۇن يامان ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى، بىر مىللەتكە، بىر دۆلەتكە ھەتتا پۈتۈن ئىنسانىيەتكە بالايى ئاپەت ئىلىپ كىلىشى مۇمكىن. مەسىلەن تارىختا ئۆتكەن نۇرغۇنلىغان پادىشاھلار، ئۆزلىرىنىڭ پادىشاھ بولۇشىنى ئاللاھنىڭ تاللىشى دەپ تەشۋىق قىلىش ئارقىلىق، ئىنسانلارنى ئۆزىگە ئىشەندۈرۈشكە ۋە شۇ ئارقىلىق ئۆز ھاكىمىيىتىنى مۇستەھكەملەشكە ئۇرۇنۇپ كەلگەن. كومىنىست پارتىيەسى بولسا، يوقسۇللارنى جەمىيەتكە خوجا قىلىپ، باراۋەرسىزلىكنى يوقۇتۇش شۇئارى بىلەن ئىنسانلارنى ئىشەندۈرۈشكە ئۇرۇنغان.

خىتاي كومىنىست پارتىيەسى 1921 - يىلى 7 – ئايدا، ئۆزىنىڭ تۆۋەندىكىدەك ئىنقىلاب نىزامنامىسىنى ئىلان قىلغان بولۇپ، خىتاي كومىنىستك پارتىيەسى بۇ گۈزەل ئالدامچىلىق سۆزلىرى ئارقىلىق، خىتاي خەلقىنى ئىشەندۈرۈپ، ئەسلى ئۆزىدىن خىلى كۈچلۈك بولغان ھاكىمىيەت ئۈستىدىكى گومىنداڭ پارتىيەسىنى يىڭىپ، ھاكىمىيەتنى قولغا ئالغان ۋە ئۇ ھاكىمىيەتنى 70 يىلدىن ئارتۇق داۋام قىلغان.

 1. پرولتارىياتلار (يوقسۇللار) بىلەن بىرلىكتە ئىنقىلاب ئىلىپ بىرىپ، كاپىتالىستىك ھاكىمىيەتنى ئاغدۇرۇپ تاشلاش،  ئىشچىلار سىنىپىنى قوللاش، ئىنقىلابنى جەمئىيەتتىكى سىنىپلار پەرقى ئاخىرلاشقىچە داۋام قىلىش.

2. پرولېتارىياتلار (يوقسۇللار)  قۇرۇپ چىققان ھاكىمىيەتنى سىنىپىي كۈرەش ئاخىرلاشقۇچە ، جەمىيەتتىكى سىنىپ پەرق تۈگۈگىچە ئېتىراپ قىلىش؛

3. كاپىتالىستىك شەخسىي ئىگىدارلىق ھوقۇقىنى يوقىتىش، ئۇلارنىڭ ماشىنا، يەر ، سېخ ۋە يېرىم تەييار مەھسۇلات قاتارلىق ئىشلەپچىقىرىش ماتېرىياللىرىنى مۇسادىرە قىلىش ۋە ئۇنىڭغا ئامما ئىگىدارچىلىق قىلىش.

4. ئۈچىنچى دۇنيا ئەللىرىنى بىرلەشتۈرۈش.

بىز گەرچە ھازىر خىتاي كومىنىست پارتىيەسىنىڭ ئۇ تەشۋىقاتلىرىغا ھەرگۈز ئىشەنمىسەكمۇ، بىراق بىز بۇرۇن ئىشەنگەن؛ كەم دىگەندە بىر قىسىم ئادەملىرىمىز ئىشەنگەن. گەرچە بىز نۇرغۇن بەدەللەرنى تۆلىگەندىن كىيىن، ئۇلارغا ئىشەنمەيدىغان بولغان بولساقمۇ، بىراق يەنىلا ئۇنىڭغا ئىشىنىدىغانلار بار. دىمەك ئىنساننىڭ نىمىگە ئىشىنىشى نىمىنىڭ ھەققانىيەت ئىكەنلىكىگە باغلىق بولماستىن، بەلكى ئىنساننىڭ نىمىگە ئىشىنىشنى تاللىشىغا باغلىق.

2021 - يىلى 1 - ئاينىڭ 9 - كۈنى