روھىي كەيپىيات ۋە پىسخىكىلىق بىنورماللىق

روھىي كەيپىيات ۋە پىسخىكىلىق بىنورماللىق

Rohiy keypiyat we pisxikiliq binormalliq
http://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2018/07/rohiy-keypiyat-we-pisxikiliq-binormalliq.html

مەمەت ئىمىن

بىزدە "ئىنساننىڭ ئالىسى ئىچىدە، ھاياۋاننىڭ ئالىسى تېشىدا" دەيدىغان ئەقلىيە سۆز بار. بۇ دىگەنلىك ھاياۋاننىڭ رەڭگىنى ۋە قانداق ھايۋان ئىكەنلىكىنى سېرىتقى كۆرنۈشىگە قاراپلا بىلگىلى بولىدۇ، بىراق بىر ئىنساننىڭ قانداق بىر ئىنسان ئىكەنلىگىنى بىلىش ئۇنچە ئاسان ئەمەس دىگەنلىك. ھەقىقەتەنمۇ ئىنساننىڭ ئالىسى ئىچىدە بولۇپ، بەزىدە بىر ئىنساننىڭ قانداق بىر ئىنسان ئىكەنلىكىنى بىلىش ئۈچۈن ناھايتى ئۇزۇن ۋاقىت كېتىدۇ.

بىر ئىنساننىڭ روھىي ھالىتىنى، كەيپىياتىنى، مىجەز خۇلقىنى، خارەكتېرىنى، ئادىمىلىكىنى ۋە خېسلىتىنى كۈزۈتۈش ئارقىلىق، ئۇ ئىنساننىڭ قانداق بىر ئىنسان ئىكەنلىكىگە دەسلەپكى قەدەمدە بەزى يەكۈنلەرنى چىقىرىش مۈمكىن. ئۇلارنىڭ ئىچىدە ئىنسانلارنىڭ روھىي ھالەتى ۋە كەيپىياتىنىڭ ئىنسانلارنىڭ كۈندىلىك ھاياتىغا بولغان تەسىر ئالاھىدە چوڭ.

ئىنسانلارنىڭ روھىي ھالىتى ۋە كەيپىياتى، ئۇلارنىڭ ھېس تۇيغا ۋە سىزىمىنىڭ تەسىرگە ئۇچۇرايدىغان بولۇپ، ئۇ بىر يىل 4 پەسىلگە ئوخشاش ئۆزگۈرۈشچان بولىدۇ. ئىنسانلار بەزىدە خوشال بولسا بەزىدە خاپا بولىدۇ؛ بەزىدە كۈلسە بەزىدە يىغلايدۇ؛ بەزىدە ھاياجانلىنىپ ئۆزىنى تۇتالماي كەتسە بەزىدە ئاچچىقلىنىپ ۋاقىراپ كېتىدۇ. ئىنسانلارنىڭ روھىي ھالىتى ياكى كەيپىياتى گەرچە ئىنسانلارنىڭ ئادىمىلىكى، خېسلىتى، مىجەز-خۇلقى ۋە خارەكتېرىدىن پەرىقلىق بولسىمۇ، بىراق بۇلارنىڭ تەسىرىگە ئۇچۇرايدۇ، ھەم چىرايىغا ئاسان ئىپادىلىنىپ چىقىدۇ، باشقىلار ئاسان ئۇنى كۈزۈتەلەيدۇ. شۇ سەۋەپتىن ئىنسانلارنىڭ روھىي ھالىتىنىڭ ياكى كەيپىياتىنىڭ تۇراقلىق ياكى تۇراقلىق ئەمەسلىكى، بىر ئىنساننىڭ قانداق بىر ئىنسان ئىكەنلىكىگە، ئۇنىڭ پىسخىكىسىنىڭ نورمال ياكى بىنورمال، ساغلام ياكى ساغلام ئەمەسلىكىگە يەكۈن چىقىرىشتا بەك چوڭ ئەھمىيەتكە ئىگە.

ئىنسانلاردىكى پىسخىكىلىق بىنورماللىققا ئىنىق دىياگۇنۇز قويۇش ئۇنچە ئاسان ئەمەس. ئۇنىڭ ئۈستىگە پىسخىكىسىدا مەسلە بارلار نورمالدا ئۆزىدە مەسىلە بارلىقىنى ھەرگۈز ئىتىراپ قىلمايدۇ؛ ئۇندىن باشقا بىر ئادەمنىڭ پىسخىكىسىدا مەسىلە بار دەپ دىياگۇنۇز قويۇلغاندىن كېيىن، ئۇنىڭ كەلگۈسى ئىستىقبالىغا ئوخشىمىغان دەرىجىدە سەلبى تەسىر كۆرسىتىدىغان بولغاچقا، دوختۇرلارمۇ ئۇلارغا ئۇنداق بىر دىياگۇنۇزنى قويۇشتا ئالاھىدە ئىھتىيات قىلىدۇ. شۇ سەۋەپتىن تەرەققى قىلغان باي دۆۋلەتلەردە تەخمىنەن 42%، تەرەققى قىلمىغان كەمبىغەل دۆۋلەتلەردە 80% پىسخىكىسى نورمال بولمىغان ئىنسانلارغا دىياگۇنۇز قويۇلمايدۇ ۋە ياكى ھىچقانداق داۋالاش ئىلىپ بىرىلمايدۇ؛ ئۇلار تامامەن نورمال ئىنسانلار قاتارىدا مەشغۇلات ئىلىپ بارىدۇ. بۇنداق ۋاختىدا دىياگۇنۇز قويۇلمىغان ۋە ۋاختىدا داۋالاش ئىلىپ بىرىلمىغان بىر قىسىم روھىي كىسەل بىمارلىرىنىڭ  جەمىيەتكە بولغان زىيىنى ناھايتى چوڭ بولىدۇ. شۇڭا ئۇلارغا بولغان تونۇشنى يۇقۇرى كۆتۈرۈش ۋە ئۇنىڭ ئالدىن ئىلىش بەك موھىم.

نورمالدا  ئىنسانلارنىڭ روھىي ھالىتى ۋە ياكى كەيپىياتىنى كۈزۈتۈش ئارقىلىق، ئۇلارنىڭ پىسخىكىسىغا ۋە روھىي ساغلاملىقىغا بەلگۈلۈك دەرىجىدە يەكۈن چىقىرىش مۈمكىن.

روھىي ھالىتى ۋە كەيپىياتى تۇراقلىق، ئاكىتىپ بولغان ئىنسانلارنىڭ ئۇيقىسى ياخشى، تەپپەكۇرى ئوچۇق، خىزمەت ئۈنىمى يۇقۇرى بولىدۇ. ئۇلار ئادەتتە تەمكىن، سالماق، ئوچۇق چىراي كېلىدۇ؛ بىر ئىشقا ھۆكۈم چىقارغان ھېسياتقا ئەمەس، بەلكى پاكىتقا تايىنىدۇ. ئۇلار ئادەتتە سوغۇققان كىلىدۇ، ئاسان تۇيغىلانمايدۇ، ئاسان ھاياجانلانمايدۇ، ئاسان ئاچچىقلانمايدۇ، ئاسان ئۈمۈتسىزلەنمەيدۇ، بىر ئىشتىن ئاسان ۋاز كەچمەيدۇ؛ ئۇلار چىداملىق، تىرىشچان ئۈمۈتۋار، پوزىتىپ بولىدۇ. بۇنداق كىشىلەر ئادەتتە كەڭ قوساق، مەرت بولىدۇ، قىلغان سۆزىدە تۇرىدۇ، ۋاقىتقا رايە قىلىدۇ، باشقىلار بىلەن ئاسان چىقىشالايدۇ.

روھىي ھالىتى ۋە كەيپىياتى تۇراقسىز، پاسسىپ بولغان ئىنسانلارنىڭ ئۇيقىسى ياخشى بولمايدۇ؛ ئۇلار ئادەتتە ھېسياتچان، تەنتەك ۋە تەلۋە كىلىدۇ؛ ئاسان ھاجانلىنىدۇ، ئاسان كۈلىدۇ، ئاسان خاپا بولىدۇ، ئاسان يېغلايدۇ، ئاسان ئاچچىقلىنىدۇ، ئاسان چۈشكىنلىشىدۇ؛ بىر ئىشقا ئاسان قىززىقىپ ئاسان ۋاز كېچىدۇ؛ تەپەككۇرى ئوچۇق بولمايدۇ، بىر ئىشقا ئويلىمايلا ئاسان قارار بېرىدۇ، ئاسان پۇشايمان قىلىدۇ، سەۋەنلىكنى ھەر دائىم باشقىلاردىن ئىزدەيدۇ. بۇنداق ئىنسانلار ئادەتتە ئىچى تار، چىدىماس، يالغانچى، سۆزىدە تۇرماس كېلىدۇ، چوڭ ئىش قىلالمايدۇ؛ باشقىلار بىلەن ئاسان چىقىشالمايدۇ ۋە ياكى باشقىلار بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى تۇراقسىز بولىدۇ، كۆزىگە سىغمايدىغان ئادەملەرنى يامان كۆرىدۇ.

ئىنسانلار تۆۋەندىكى ئۇسۇللارنى قوللىنىش ئارقىلىق ئۆزلىرىنىڭ روھىي ھالىتىنى ۋە كەيپىياتىنى تەڭشىيەلىشى مۈمكىن.

1. ئۇرۇق تۇققان ۋە يېقىن دوستلار بىلەن كۆپرەك ۋاقىت ئۆتكۈزۈش. ئۇلارغا ئۆزىنىڭ كەيپىياتىغا تەسىر قىلغان ياكى كۆڭلىنىڭ يېرىم بولۇشىغا سەۋەپ بولغان ئىشلارنى دىيىش، ئۇلارنىڭ ھىسداشلىقىغا ۋە كۆڭەل بۆلىشىگە ئىرىشىش.

2. قېيىنچىلىققا يولۇققاندا، ئۆزىگە بەك چوڭ يۈك قىلىۋالماسلىق، يولۇققان قېيىنچىلىقنى ئەھۋالغا قاراپ بىر نەچچىگە بۆلۈپ، ئەۋال كىچىك ۋە ياكى ئاساندىن باشلاپ قىلىش.

3. پۇشايمەن قىلىش ۋە ياكى ئۆزىنى ئۆز ئەيىپلەشتىن ساقلىنىش. پوزىتىپ بولۇش، ئۆزىگە تەسەللى بىرىش.

4. ھوزۇرلىنىدىغان ۋە كۆڭەل ئاچىدىغان پالىيەتلەر بىلەن كۆپرەك شۇغۇللۇنۇش. ياخشى كۆرىدىغان كىتاپلارنى ئوقۇش، بەدەن چىنۇقتۇرۇش، تەتىلگە چىقىش، ساياھەت قىلىش.

5. ئۆزىنى ئۆيگە سولىۋالماسلىق، سىرىتقا چىقىپ، ساپ ھاۋادىن نەپەس ئىلىش، بازار ياكى باغچا ئايلىنىش، باشقىلار بىلەن پاراڭلىشىش.

6. سەلبى قاراش ۋە سەلبى خىياللارنى كاللىدىن چىقىرىش تاشلاش ياكى ئۇلارنى ئۇنتۇپ كېتىش.

7. نىمە قىلالايدىغان نىمە قىلالمايدىغانلىق توغۇرسىدا رىيالىستىك بولۇش، مۇئاپىقىيەتنىڭ بىر كىچىدە يۈز بەرمەيدىغانلىقنى ياخشى تونۇپ يېتىش.

8. ئۆزىنى كەمسىتمەسلىك، ئۆزىگە ئىشىنىش.

9. موھىم ئىشلاردا ئالدىراپ تىنەپ قارار چىقارماسلىق؛ تەمكىن بولۇش، ياخشى ئويلىنىش، خاتا قارار چىقىرىپ پۇشايمان قىلىشتىن ساقلىنىش.

10. يىتەرلىك ئۇخلاش، ياخشى ئارام ئىلىش.

11. خەيرى ساخاۋەتلىك ئىشلارنى قىلىش، ياردەمگە ئىھتىياجلىق كىشىلەرگە ياردەم قىلىش.

12. دوختۇر  ياكى ساغلاملىق مەسلەھەتچى بىلەن كۆرۈشۈپ، ئۇلارنىڭ پىكىرىنى ئاڭلاش.

2018 - يىلى 7 - ئاينىڭ 20 - كۈنى نىيورۇك

Rohiy keypiyat we pisxikiliq binormalliq

Rohiy keypiyat we pisxikiliq binormalliq
روھىي كەيپىيات ۋە پىسخىكىلىق بىنورماللىق
http://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2018/07/blog-post_20.html

Memet Emin

Bizde “insanning alisi ichide, hayawanning alisi téshida” deydighan eqliye söz bar. Bu digenlik hayawanning renggini we qandaq haywan ikenlikini séritqi körnüshige qarapla bilgili bolidu, biraq bir insanning qandaq bir insan ikenligini bilish unche asan emes digenlik. Heqiqetenmu insanning alisi ichide bolup, bezide bir insanning qandaq bir insan ikenlikini bilish üchün nahayti uzun waqit kétidu.

Bir insanning rohiy halitini, keypiyatini, mijez xulqini, xarektérini, adimilikini we xéslitini küzütüsh arqiliq, u insanning qandaq bir insan ikenlikige deslepki qedemde bezi yekünlerni chiqirish mümkin. Ularning ichide insanlarning rohiy haleti we keypiyatining insanlarning kündilik hayatigha bolghan tesir alahide chong.

Insanlarning rohiy haliti we keypiyati, ularning hés tuygha we sizimining tesirge uchuraydighan bolup, u bir yil 4 pesilge oxshash özgürüshchan bolidu. Insanlar bezide xoshal bolsa bezide xapa bolidu; bezide külse bezide yighlaydu; bezide hayajanlinip özini tutalmay ketse bezide achchiqlinip waqirap kétidu. Insanlarning rohiy haliti yaki keypiyati gerche insanlarning adimiliki, xésliti, mijez-xulqi we xarektéridin periqliq bolsimu, biraq bularning tesirige uchuraydu, hem chirayigha asan ipadilinip chiqidu, bashqilar asan uni küzüteleydu. Shu seweptin insanlarning rohiy halitining yaki keypiyatining turaqliq yaki turaqliq emesliki, bir insanning qandaq bir insan ikenlikige, uning pisxikisining normal yaki binormal, saghlam yaki saghlam emeslikige yekün chiqirishta bek chong ehmiyetke ige.

Insanlardiki pisxikiliq binormalliqqa iniq diyagunuz qoyush unche asan emes. Uning üstige pisxikisida mesle barlar normalda özide mesile barliqini hergüz itirap qilmaydu; undin bashqa bir ademning pisxikisida mesile bar dep diyagunuz qoyulghandin kéyin, uning kelgüsi istiqbaligha oxshimighan derijide selbi tesir körsitidighan bolghachqa, doxturlarmu ulargha undaq bir diyagunuzni qoyushta alahide ihtiyat qilidu. Shu seweptin tereqqi qilghan bay döwletlerde texminen 42%, tereqqi qilmighan kembighel döwletlerde 80% pisxikisi normal bolmighan insanlargha diyagunuz qoyulmaydu we yaki hichqandaq dawalash ilip birilmaydu; ular tamamen normal insanlar qatarida meshghulat ilip baridu. Bundaq waxtida diyagunuz qoyulmighan we waxtida dawalash ilip birilmighan bir qisim rohiy kisel bimarlirining  jemiyetke bolghan ziyini nahayti chong bolidu. Shunga ulargha bolghan tonushni yuquri kötürüsh we uning aldin ilish bek mohim.

Normalda  insanlarning rohiy haliti we yaki keypiyatini küzütüsh arqiliq, ularning pisxikisigha we rohiy saghlamliqigha belgülük derijide yekün chiqirish mümkin.

Rohiy haliti we keypiyati turaqliq, akitip bolghan insanlarning uyqisi yaxshi, teppekuri ochuq, xizmet ünimi yuquri bolidu. Ular adette temkin, salmaq, ochuq chiray kélidu; bir ishqa höküm chiqarghan hésyatqa emes, belki pakitqa tayinidu. Ular adette soghuqqan kilidu, asan tuyghilanmaydu, asan hayajanlanmaydu, asan achchiqlanmaydu, asan ümütsizlenmeydu, bir ishtin asan waz kechmeydu; ular chidamliq, tirishchan ümütwar, pozitip bolidu. Bundaq kishiler adette keng qosaq, mert bolidu, qilghan sözide turidu, waqitqa raye qilidu, bashqilar bilen asan chiqishalaydu.

Rohiy haliti we keypiyati turaqsiz, passip bolghan insanlarning uyqisi yaxshi bolmaydu; ular adette hésyatchan, tentek we telwe kilidu; asan hajanlinidu, asan külidu, asan xapa bolidu, asan yéghlaydu, asan achchiqlinidu, asan chüshkinlishidu; bir ishqa asan qizziqip asan waz kéchidu; tepekkuri ochuq bolmaydu, bir ishqa oylimayla asan qarar béridu, asan pushayman qilidu, sewenlikni her daim bashqilardin izdeydu. Bundaq insanlar adette ichi tar, chidimas, yalghanchi, sözide turmas kélidu, chong ish qilalmaydu; bashqilar bilen asan chiqishalmaydu we yaki bashqilar bilen bolghan munasiwiti turaqsiz bolidu, közige sighmaydighan ademlerni yaman köridu.

Insanlar töwendiki usullarni qollinish arqiliq özlirining rohiy halitini we keypiyatini tengshiyelishi mümkin.

1. Uruq tuqqan we yéqin dostlar bilen köprek waqit ötküzüsh. Ulargha özining keypiyatigha tesir qilghan yaki könglining yérim bolushigha sewep bolghan ishlarni diyish, ularning hisdashliqigha we köngel bölishige irishish.

2. Qéyinchiliqqa yoluqqanda, özige bek chong yük qiliwalmasliq, yoluqqan qéyinchiliqni ehwalgha qarap bir nechchige bölüp, ewal kichik we yaki asandin bashlap qilish.

3. Pushaymen qilish we yaki özini öz eyipleshtin saqlinish. Pozitip bolush, özige teselli birish.

4. Hozurlinidighan we köngel achidighan paliyetler bilen köprek shughullunush. Yaxshi köridighan kitaplarni oqush, beden chinuqturush, tetilge chiqish, sayahet qilish.

5. Özini öyge soliwalmasliq, siritqa chiqip, sap hawadin nepes ilish, bazar yaki baghcha aylinish, bashqilar bilen paranglishish.

6. Selbi qarash we selbi xiyallarni kallidin chiqirish tashlash yaki ularni untup kétish.

7. Nime qilalaydighan nime qilalmaydighanliq toghursida riyalistik bolush, muapiqiyetning bir kichide yüz bermeydighanliqni yaxshi tonup yétish.

8. Özini kemsitmeslik, özige ishinish.

9. Mohim ishlarda aldirap tinep qarar chiqarmasliq; temkin bolush, yaxshi oylinish, xata qarar chiqirip pushayman qilishtin saqlinish.

10. Yiterlik uxlash, yaxshi aram ilish.

11. Xeyri saxawetlik ishlarni qilish, yardemge ihtiyajliq kishilerge yardem qilish.

12. Doxtur  yaki saghlamliq meslehetchi bilen körüshüp, ularning pikirini anglash.

2018 - yili 7 - ayning 20 - küni New York

پىسخىلوگىيە توغۇرسىدا قىسقىچە چۈشەنچە

پىسخىلوگىيە توغۇرسىدا قىسقىچە چۈشەنچە

Pisxilogiye toghursida qisqiche chüshenche

 http://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2018/07/p-isxilogiye-toghursida.html

مەمەت ئىمىن

بىز داۋاملىق بىزدىكى پىسخىلوگىيەلىك مەسىلەلەر، بىزدىكى پىسخىكىلىق ئۆزگۈرۈشلەر دەپ تىلغا ئالىمىز، ۋە ھازىر ئارىمىزدا يۈز بىرىۋاتقان نۇرغۇن سەلبى مەسىلەلەرنى ۋە ئىختىلاپلارنى شۇ خەلقىمىزدىكى پىسخىلوگىيەلىك مەسىلەلەر بىلەن مۇناسىۋەتلىك دەپ تەكىتلەۋاتىمىز. ئۇنداقتا پىسخىلوگىيە دىگەن نىمە؟ پىسخىكىلىق مەسىلە ۋە ياكى پىسخىكىلىق ئۆزگۈرۈشلەر نىمىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

پىسخىلوگىيە دىگەن سۆز قەدىمقى گىرىكچىدىن كەلگەن سۆز بولۇپ، ئۇنىڭ مەنىسى  روھنى تەتقىق قىلىدىغان ئىلىم دىگەن مەنىدە. ھازىرقى زامان پىسخىلوگىيە ئىلىمى يالغۇز روھنى تەتقىق قىلىدىغان ئىلىم بولۇپ قالماستىن، ئۇ ئىنسانلارنىڭ پىسىىكىسىنى يەنى كۆڭلىنى، روھىي ھالىتىنى، ھىس-تۇيغىسىنى،  كەيپىياتىنى، مىجەز - خۇلقىنى، خارەكتىرىنى، ئوي-خىيالىنى، تەپەككۇر قىلىش ئۇسۇلىنى،  ئىنسانى غۇرۇرىنى،  ئىپتىخارىنى، قىلمىشىنى ۋە باشقىلار بىلەن بولغان ئىجتىمايى مۇنائىۋىتىنى تەتقىق قىلىدىغان بىر ئىلىم. بىزدە بۇرۇن بۇنداق بىر سىستىمىلاشقان ئىلىم بولمىغاچقا، بىز بۇ ئىلىمنىڭ نامىنى ئەينى شۇ پىتى قوبۇل قىلغان. ھەلى ھەم بۇ جەھەتتە ئالاھىدە تەتقىتقات ئىلىپ بارىدىغان ئادەملىرىم بەكلا ئاز، بولۇپمۇ ئۇيغۇرلارنىڭ پىسخىكىسى توغۇرسىدا سىستىمىلىق تەتقىق ئىلىپ بارغانلا تىخىمۇ يوقتا يەرلىك.

پىسخىلوگىيە ئىلىمى ئىجتىمايى پەن دائىرسىگە كىرىدىغان بىر ئىلىم بولۇپ، ئۇ پەلسەپە، جەمىيەتشۇناسلىق، ئىنسانشۇناسلىق، قىلمىششۇناسلىق ۋە تىبابەت ئىلىمى قاتارلىق كۆپ خىل ئىلىملار بىلەن ئۆز ئارا باغلىنىپ كەتكەن. ئۇ مۇئارىپ ئوقۇ-ئوقۇتۇش، ئەدىبىيات، تەشۋىقاتچىلىق، ئىختىزاد، باشقۇرۇش، ئەخلاق پەزىلەت ئىلىمى، روھىي كىسەللىك ئىلىمى قاتارلىقلارغا ئالاھىدە تەسىر كۆرسىتىدۇ.

ئىنسانلاردىكى پىسخىكىلىق ئۆزگۈرۈش دىگەندە، ئۇ ئىنسانلارنىڭ پىسخىكىسىدا يۈز بەرگەن سەلبى ۋە ئىجابى ئۆزگۈرۈشلەرنى كۆزدە تۇتىدۇ.

ئىنسانلارنىڭ پىسخىكىسىدا يۈز بەرگەن ئىجابى ئۆزگۈرۈشلەر، ئىنسانلارنىڭ روھىي ھالىتىدە، كۆڭلىدە، ھىس-تۇيغالىرىدا،  كەيپىياتىدا، مىجەز - خۇلقىدا، خارەكتىرىدە، ئوي-خىيالىرىدا، تەپەككۇر قىلىش ئۇسۇلىدا،  ئىنسانى غۇرۇرىدا،  ئىپتىخارىدا،  قىلمىشىدا ۋە باشقىلار بىلەن بولغان ئىجتىمايى مۇناسىۋەتلىرىدە يۈز بەرگەن ھەر خىل ئىجابى ئۆزگۈرۈشلەرنى كۆزدە تۇتىدۇ. ئۇ ئادەتتە ئىنسانلارنىڭ ئەخلاق پەزىلىتىنىڭ ياخشىلىنىشىنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

ئىنسانلارنىڭ پىسخىكىسىدىكى ئىجابى ئۆزگۈرۈشلەر، ئىنسانلارنىڭ ھاياتلىقنىڭ ئەھمىيىتىگە بولغان كۆز قارىشىغا تەسىر كۆرسۈتۈپ، ئىنسانلارنىڭ روھىي، جىسمانى ساغلاملىقىنى ياخشىلاپ، ھاياتلىقنىڭ سۈپىتىنى يۇقۇرى كۆتىرىدۇ. ئىنسانلارغا ئۈمۈت بىغىشلايدۇ؛ ئىنسانلارنى غايىلىك، تىرىشچان، ئىرادىلىك، غۇرۇرلۇق، توغۇرا تەپەككۇر قىلىدىغان، كەڭ قوساق قىلىدۇ؛ ئىنسانلارنى دەرت ئەلەم، قايغۇ ھەسىرەتلەردىن، ھەسەتخورلۇقتىن، ئىچى تارلىقتىن خالى قىلىدۇ. ئىنسانلارنى روھىي ۋە جىسمانى جەھەتتىن ساغلام قىلىدۇ.

ئىنسانلارنىڭ پىسخىكىسىدا يۈز بەرگەن سەلبى ئۆزگۈرۈشلەر ئادەتتە ئىنسانلاردا يۈز بەرگەن پىسخىكىلىق مەسىلىلەرنى كۆزدە تۇتىدۇ. ئىنسانلاردا كۆرىلىدىغان پىسخىكىلىق مەسىلەلەر ئادەتتە ھەر خىل روھىي كىسەللىكلەر ۋە بىز نورمالدا دەۋاتقان ساراڭلاردىن باشقا ئىنسانلارنىڭ روھىي ھالىتىدە، كۆڭلىدە، ھىس-تۇيغالىرىدا،  كەيپىياتىدا، مىجەز - خۇلقىدا، خارەكتىرىدە، ئوي-خىيالىرىدا، تەپەككۇر قىلىش ئۇسۇلىدا،  ئىنسانى غۇرۇرىدا،  ئىپتىخارىدا،  قىلمىشىدا ۋە باشقىلار بىلەن بولغان ئىجتىمايى مۇناسىۋەتلىرىدە يۈز بەرگەن ھەر خىل سەلبى ئۆزگۈرۈشلەرنىڭ ھەممىسىنى كۆزدە تۇتىدۇ.

ئىنسانلارنىڭ پىسخىكىسىدا يۈز بەرگەن سەلبى ئۆزگۈرۈشلەر ئىنسانلارنى ئىچى تار، شەخسىيەتچى، ھەسسەتخور، قىزغانچۇق، كۆرەلمەس قىلىپ قويىدۇ؛ ئىنسانلارنى كەيپىياتىنى تۇراقسىز، بىر ئىشتىن ئاسان خوش، ئاسان رازى، ئاسان خاپا، ئاسان ئاچچىقلىنىدىغان قىلىپ قويىدۇ؛ ئىنسانلارنى قورقۇنجاق، كۆپ ئەندىشە قىلىدىغان، گۇمانخور، باشقىلارغا ئىشەنمەيدىغان، يالغان سۆزلەيدىغان، ئۈمۈتسىز، روھىي چۈشكۈن، توغۇرا تەپپۇر قىلمايدىغان، ئەقىل ئىشلەتمەيدىغان، باشقىلارغا ئاسان ئىشىنىدىغان، ئالغا ئىلگىرلەشنى خالىمايدىغان، ھورۇن، باشقىلارغا تايىنىۋالىدىغان، غۇرسىز، شەرەپسىز، مەسۇليەتسىز، ئادالەتسىز، شەرمەندە، ھەر دائىم سەلبى ئويلايدىغان قىلىپ قويىدۇ؛ ئىنسانلارنى دەرت ئەلەم ۋە ھەسىرەتلەر چەكتۈرىدۇ؛ ئەڭ موھىمى ئىنسانلارنى روھىي كىسەل ۋە ساراڭلىققا ئىلىپ بارىدۇ.

ئىنسانلارنىڭ پىسخىكىسى، ئىچكى ۋە تاشقى ئامىللار تۈپەيلىدىن ئاكىتىپ ۋە پاسسىپ ئىككى خىل ئۇسۇلدا ئۆزگەرگۈرەيدۇ. ئىنسانلارنىڭ پىسخىكىسىدا ئۆزگۈرۈش پەيدا قىلىدىغان ئىچكى ئامىللار ئىنسانلارنىڭ ئىرسى ۋە تۇغما مىجەز -خۇلقى ۋە خارەكتىرىلرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئىنسانلارنىڭ پىسخىكىسىغا تەسىر كۆرسىتىدىغان ئامىللار ئىنسان تۇغۇلغاندىن كەيىن دۇچ كەلگەن بارلىق ئامىللارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

پىسخىكىنى ئاكىتىپ ئۆزگەرتىش دىگەندە ئاساسلىقى شۇ شەخىس ئۆزى خالاپ ئۆز پىسخىكىسىدا بەزى ئۆزگۈرۈشلەرنى پەيدا قىلىشنى كۆرسىتىدۇ. ئىنسانلار ئۆزلىرىنىڭ ئۇنىۋەرسال ساپاسىنى يۇقۇرى كۆتۈرۈش، ئىتىقادىنى كۈچەيتىش، ساغلام پالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللۇنۇش ۋە بەدەن چىنىقتۇرۇش ئارقىلىق ئۆز پىسخىكىسىدا ئىجابى ئۆزگۈرۈشلەر پەيدا قىلالايدۇ.

پىسخىكىنى پاسسىپ ھالدا ئۆزگەرتىش دىگەندە ئاساسلىق مەلۇم شەخىس ئۆز بىلگەن ۋە ياكى بىلمىگەن ھالدا باشقىلار تەرىپىدىن مونىپۇل قىلىنىپ، پىسخىكىدا ئۆزگۈرۈش پەيدا بولۇشنى كۆزدە تۇتىلىدۇ. ئىنسانلار ئۆزلىرىدە بار بولغان پىسخىكىلىق مەسىلەلەرنى ۋە روھىي كىسەللىكلەرنى باشقىلارنىڭ ۋە ياكى دورىنىڭ ياردمى ئارقىلىق ئۆزگەرتەلەيدۇ. ئۇندىن باشقا بەزى ئىنسانلار بەزى بىر ئۇسۇللارنى قوللۇنۇپ ئۆزى كونتۇرۇل قىلماقچى بولغان ئىنسانلارنىڭ پىسخىكىسىنى ئۆزگەرتىدۇ. بۇلارنىڭ ھەممىسى پىسخىكىنى پاسسىپ ئۆزگەرتىش داھىرسىگە كىرىدۇ.

باشقىلارنىڭ پىسخىكىسىدا ئۆزگۈرۈش پەيدا قىلىش ياكى پىسخىكىدا پاسسىپ ئۆزگۈرۈش پەيدا قىلىش ئۈچۈن قوللۇنىلىدىغان ئۇسۇللار ئادەتتە "پىسخىكىنى مونۇپۇل قىلىش تاكتىكىسى" دەپ ئاتىلىدۇ. بۇ جەھەتتە سىستىمىلىق يىزىلغان كىتاپلار ناھايتى كۆپ بولۇپ، تارىختا بارلىق ھۆكۈمىران سىنىپلار ئۆز ھاكىمىيىتىنى ساقلاپ قىلىش ئۈچۈن بۇ جەھەتتە ئوخشىمىغان تاكتىكىلارنى قوللۇنۇپ كەلگەن. بولۇپمۇ مۇستەملىكە دۆۋلەتلەردە، مۇستەملىكە قىلغۇچى ھاكىمىيەت ۋە خەلق، مۇستەملىكە قىلىنغۇچى خەلقلەرگە پىسخىكىلىق مونۇپۇل قىلىش تاكتىكىسىنى قوللۇنۇش ئارقىلىق، ئۇلارنىڭ ئىچى تار، شەخسىيەتچى، ھەسسەتخور، قىزغانچۇق، كۆرەلمەس، كەيپىياتى تۇراقسىز، ئاسان خوش، ئاسان رازى، ئاسان خاپا، ئاسان ئاچچىقلىنىدىغان، قورقۇنجاق، كۆپ ئەندىشە قىلىدىغان، گۇمانخور، يالغان سۆزلەيدىغان، ئۈمۈتسىز، روھىي چۈشكۈن، توغۇرا تەپپۇر قىلمايدىغان، ئەقىل ئىشلەتمەيدىغان، ئالغا ئىلگىرلەشنى خالىمايدىغان، ھورۇن، باشقىلارغا تايىنىۋالىدىغان، غۇرسىز، شەرەپسىز، مەسۇليەتسىز، ئادالەتسىز، شەرمەندە، ھەر دائىم سەلبى ئويلايدىغان بولۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان.

مىنىڭ قارىشىمچە بىز ئۆز مۇستەققىللىقىمىزنى يوقاتقان كۈندىن ئىتىۋارەن، خەلقىمىزنىڭ پىسخىكىسى ھەر خىل ئۇسۇللار بىلەن مونۇپۇل قىلىندى ۋە ئۆزگەرتىلدى. ھازىر ھەممىمىز كۆرۇپ تۇرىۋاتقان نۇرغۇن مەسىلەلەر، خەلقىمىزنىڭ شۇ پىسخىكىسىدىكى سەلبى ئۆزگۈرۈشلەر سەۋەبىدىن كىلىپ چىققان. بۇندىن كىيىن قىسقا ۋاقىت ئىچىدە بۇ مەسىلەلەردە چوڭ ياخشىلىنىش بولمايدۇ، ئەكسىنچە خىلى ئۇزۇن بىر مەزگىلگىچە خەلقىمىزدىكى بۇ "كىسەللىك" ئىغىرلىشىپ بىرىشى مۈمكىن.

Pisxilogiye toghursida qisqiche chüshenche

Pisxilogiye toghursida qisqiche chüshenche

پىسخىلوگىيە توغۇرسىدا قىسقىچە چۈشەنچە
http://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2018/07/p-isxilogiye-toghursida-qisqiche.html

Memet Emin

Biz dawamliq bizdiki pisxilogiyelik yaki pisxikiliq mesileler, bizdiki pisxilogiyelik yaki pisxikiliq özgürüshler dep tilgha alimiz, we hazir arimizda yüz biriwatqan nurghun selbi mesilelerni we ixtilaplarni shu xelqimizdiki pisxilogiyelik yaki pisxikiliq mesileler bilen munasiwetlik dep tekitlewatimiz. Undaqta pisxilogiye digen nime? Pisxika digenchu? Pisxiliogiyelik yaki pisxikiliq mesile we pisxilogiyelik yaki pisxikiliq özgürüshler nimilerni öz ichige alidu?

Pisxilogiye (Psychology) digen söz qedimqi Girikchidin kelgen söz bolup, uning menisi rohni tetqiq qilidighan ilim digen menide. Hazirqi zaman pisxilogiye ilimi yalghuz rohni tetqiq qilidighan ilim bolup qalmastin, u insanlarning  pisxikisini yeni könglini, rohiy halitini, his-tuyghisini,  keypiyatini, mijez - xulqini, xarektirini, oy-xiyalini, tepekkur qilish usulini,  insani ghururini,  iptixarini, qilmishini we bashqilar bilen bolghan ijtimayi munaiwitini tetqiq qilidighan bir ilim. Bizde burun bundaq bir sistimilashqan ilim bolmighachqa, biz bu ilimning namini eyni shu piti qobul qilghan. Heli hem bu jehette alahide tetqitqat ilip baridighan ademlirim bekla az, bolupmu Uyghurlarning pisxikisi toghursida sistimiliq tetqiq ilip barghanla tiximu yoqta yerlik.

Pisxilogiye ilimi ijtimayi pen dairsige kiridighan bir ilim bolup, u pelsepe, jemiyetshunasliq, insanshunasliq, qilmishshunasliq we tibabet ilimi qatarliq köp xil ilimlar bilen öz ara baghlinip ketken. U muarip oqu-oqutush, edibiyat, teshwiqatchiliq, ixtizad,        bashqurush, exlaq pezilet ilimi, rohiy kisellik ilimi qatarliqlargha alahide tesir körsitidu.

Insanlardiki pisxikiliq özgürüsh digende, u insanlarning pisxikisida yüz bergen selbi we ijabi özgürüshlerni közde tutidu.

Insanlarning pisxikisida yüz bergen ijabi özgürüshler, insanlarning rohiy halitide, könglide, his-tuyghalirida,  keypiyatida, mijez - xulqida, xarektiride, oy-xiyalirida, tepekkur qilish usulida,  insani ghururida,  iptixarida,  qilmishida we bashqilar bilen bolghan ijtimayi munasiwetliride yüz bergen her xil ijabi özgürüshlerni közde tutidu. U adette insanlarning exlaq pezilitining yaxshilinishinimu öz ichige alidu.

Insanlarning pisxikisidiki ijabi özgürüshler, insanlarning hayatliqning ehmiyitige bolghan köz qarishigha tesir körsütüp, insanlarning rohiy, jismani saghlamliqini yaxshilap, hayatliqning süpitini yuquri kötiridu. Insanlargha ümüt bighishlaydu; insanlarni ghayilik, tirishchan, iradilik, ghururluq, toghura tepekkur qilidighan, keng qosaq qilidu; insanlarni dert elem, qayghu hesiretlerdin, hesetxorluqtin, ichi tarliqtin xali qilidu. Insanlarni rohiy we jismani jehettin saghlam qilidu.

Insanlarning pisxikisida yüz bergen selbi özgürüshler adette insanlarda yüz bergen pisxikiliq mesililerni közde tutidu. Insanlarda körilidighan pisxikiliq mesileler adette her xil rohiy kisellikler we biz normalda dewatqan saranglardin bashqa insanlarning rohiy halitide, könglide, his-tuyghalirida,  keypiyatida, mijez - xulqida, xarektiride, oy-xiyalirida, tepekkur qilish usulida,  insani ghururida,  iptixarida,  qilmishida we bashqilar bilen bolghan ijtimayi munasiwetliride yüz bergen her xil selbi özgürüshlerning hemmisini közde tutidu.

Insanlarning pisxikisida yüz bergen selbi özgürüshler insanlarni ichi tar, shexsiyetchi, hessetxor, qizghanchuq, körelmes qilip qoyidu; insanlarni keypiyatini turaqsiz, bir ishtin asan xosh, asan razi, asan xapa, asan achchiqlinidighan qilip qoyidu; insanlarni qorqunjaq, köp endishe qilidighan, gumanxor, bashqilargha ishenmeydighan, yalghan sözleydighan, ümütsiz, rohiy chüshkün, toghura teppur qilmaydighan, eqil ishletmeydighan, bashqilargha asan ishinidighan, algha ilgirleshni xalimaydighan, horun, bashqilargha tayiniwalidighan, ghursiz, sherepsiz, mesulyetsiz, adaletsiz, shermende, her daim selbi oylaydighan qilip qoyidu; insanlarni dert elem we hesiretler chektüridu; eng mohimi insanlarni rohiy kisel we sarangliqqa ilip baridu.

Insanlarning pisxikisi, ichki we tashqi amillar tüpeylidin akitip we passip ikki xil usulda özgergüreydu. Insanlarning pisxikisida özgürüsh peyda qilidighan ichki amillar insanlarning irsi we tughma mijez -xulqi we xarektirilrini öz ichige alidu. Insanlarning pisxikisigha tesir körsitidighan amillar insan tughulghandin keyin duch kelgen barliq amillarni öz ichige alidu.

Pisxikini akitip özgertish digende asasliqi shu shexis özi xalap öz pisxikisida bezi özgürüshlerni peyda qilishni körsitidu. Insanlar özlirining universal sapasini yuquri kötürüsh, itiqadini kücheytish, saghlam paliyetler bilen shughullunush we beden chiniqturush arqiliq öz pisxikisida ijabi özgürüshler peyda qilalaydu.

Pisxikini passip halda özgertish digende asasliq melum shexis öz bilgen we yaki bilmigen halda bashqilar teripidin monipul qilinip, pisxikida özgürüsh peyda bolushni közde tutilidu. Insanlar özliride bar bolghan pisxikiliq mesilelerni we rohiy kiselliklerni bashqilarning we yaki dorining yardmi arqiliq özgerteleydu. Undin bashqa bezi insanlar bezi bir usullarni qollunup özi konturul qilmaqchi bolghan insanlarning pisxikisini özgertidu. Bularning hemmisi pisxikini passip özgertish dahirsige kiridu.

Bashqilarning pisxikisida özgürüsh peyda qilish yaki pisxikida passip özgürüsh peyda qilish üchün qollunilidighan usullar adette “pisxikini monupul qilish taktikisi” dep atilidu. Bu jehette sistimiliq yizilghan kitaplar nahayti köp bolup, tarixta barliq hökümiran siniplar öz hakimiyitini saqlap qilish üchün bu jehette oxshimighan taktikilarni qollunup kelgen. Bolupmu mustemlike döwletlerde, mustemlike qilghuchi hakimiyet we xelq, mustemlike qilin’ghuchi xelqlerge pisxikiliq monupul qilish taktikisini qollunush arqiliq, ularning ichi tar, shexsiyetchi, hessetxor, qizghanchuq, körelmes, keypiyati turaqsiz, asan xosh, asan razi, asan xapa, asan achchiqlinidighan, qorqunjaq, köp endishe qilidighan, gumanxor, yalghan sözleydighan, ümütsiz, rohiy chüshkün, toghura teppur qilmaydighan, eqil ishletmeydighan, algha ilgirleshni xalimaydighan, horun, bashqilargha tayiniwalidighan, ghursiz, sherepsiz, mesulyetsiz, adaletsiz, shermende, her daim selbi oylaydighan bolushini keltürüp chiqarghan.

Mining qarishimche biz öz musteqqilliqimizni yoqatqan kündin itiwaren, xelqimizning pisxikisi her xil usullar bilen monupul qilindi we özgertildi. Hazir hemmimiz körup turiwatqan nurghun mesileler, xelqimizning shu pisxikisidiki selbi özgürüshler sewebidin kilip chiqqan. Bundin kiyin qisqa waqit ichide bu mesilelerde chong yaxshilinish bolmaydu, eksinche xili uzun bir mezgilgiche xelqimizdiki bu "kisellik" ighirliship birishi mümkin.

Bir közlük ademler

Bir közlük ademler

بىر كۆزلۈك ئادەملەر
http://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2018/07/blog-post_3.html

Memet Emin

Nurghun yillar ilgiri mundaq bir hikayini oqughinim isimde. Burunqi zamanda, oltursa qopsa bay bolushni xiyal qilidighan, biraq peqet japaliq ishleshni xalimaydighan bir adem bar iken. Bir küni mundaq bir xewerni anglaptu, quruqluqtin nahayti yiraq bulghan kichik bir aralda bir top ademler barmish, ularning hemmisining pishanisining qap oturda bir talla közi barmish. Bu adem bu xewerni anglighandin kiyin, bay bolushning pursiti keptu dep bek hajanlinip kitiptu. U adem öz özige deptuki , eger men u aralgha barsam, u bir közlük ademlerdin bir nechchini tutup kelip, dunyani aylinip körgezme qilsam, bir ayda manche pul tapsam, bir nechche yilgha barmay milyonur bolidikenmen. U adem shu xiyallar ichide hajanlinip, derhal herketke kilip bir kime ijarige ilip , shu aralgha qarap yolgha chiqiptu. Bir nechche aydin kiyin u aralgha yitip biriptu. Qirghaqqa yiqinliship qarisa, u aralda yashaydighan ademlerning hemmisining ras digende pishanisining ottursida bir talla közi bar iken. U adem ularni körüp, xushalliqidin özini tutiwalalamay, qirghaqqa shundak chiqishigha, u araldiki insanlar ichidimu uzundin biri bay bolush pursiti izdep yürgen shundaq bir adem barkenduq. U adem shundaq qarighidek bolsa, ikki közlük ghelite ademdin birsi turghan. Shuning bilen u bir közlük adem, emdi bay bolushning pursiti keptu dep , u ikki közlük ademni tutup, u aralni aylandurup körgezme qilip pul tipish üchün ilip kitiptu.

Men hazir özümni shu bir közlükle yashaydighan aralgha kilip qalghandek his qiliwatimen. Yene qanchan’ghiche qanchilik ikki közlük ademler shu bir közlük ademler teripidin ghelite ademler qatarida tutup ketilip sazayi qilinar?

بىر كۆزلۈك ئادەملەر

بىر كۆزلۈك ئادەملەر

Bir közlük ademler

http://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2018/07/bir-kozluk-ademler.html

مەمەت ئىمىن

نۇرغۇن يىللار ئىلگىرى مۇنداق بىر ھىكايىنى ئوقۇغىنىم ئىسىمدە. بۇرۇنقى زاماندا، ئولتۇرسا قوپسا باي بولۇشنى خىيال قىلىدىغان، بىراق پەقەت جاپالىق ئىشلەشنى خالىمايدىغان بىر ئادەم بار ئىكەن. بىر كۈنى مۇنداق بىر خەۋەرنى ئاڭلاپتۇ، قۇرۇقلۇقتىن ناھايتى يىراق بۇلغان كىچىك بىر ئارالدا بىر توپ ئادەملەر بارمىش، ئۇلارنىڭ ھەممىسىنىڭ پىشانىسىنىڭ قاپ ئوتۇردا بىر تاللا كۆزى بارمىش. بۇ ئادەم بۇ خەۋەرنى ئاڭلىغاندىن كىيىن، باي بولۇشنىڭ پۇرسىتى كەپتۇ دەپ بەك ھاجانلىنىپ كىتىپتۇ. ئۇ ئادەم ئۆز ئۆزىگە دەپتۇكى ، ئەگەر مەن ئۇ ئارالغا بارسام، ئۇ بىر كۆزلۈك ئادەملەردىن بىر نەچچىنى تۇتۇپ كەلىپ، دۇنيانى ئايلىنىپ كۆرگەزمە قىلسام، بىر ئايدا مانچە پۇل تاپسام، بىر نەچچە يىلغا بارماي مىليونۇر بولىدىكەنمەن. ئۇ ئادەم شۇ خىياللار ئىچىدە ھاجانلىنىپ، دەرھال ھەركەتكە كىلىپ بىر كىمە ئىجارىگە ئىلىپ ، شۇ ئارالغا قاراپ يولغا چىقىپتۇ. بىر نەچچە ئايدىن كىيىن ئۇ ئارالغا يىتىپ بىرىپتۇ. قىرغاققا يىقىنلىشىپ قارىسا، ئۇ ئارالدا ياشايدىغان ئادەملەرنىڭ ھەممىسىنىڭ راس دىگەندە پىشانىسىنىڭ ئوتتۇرسىدا بىر تاللا كۆزى بار ئىكەن. ئۇ ئادەم ئۇلارنى كۆرۈپ، خۇشاللىقىدىن ئۆزىنى تۇتىۋالالاماي، قىرغاققا شۇنداك چىقىشىغا، ئۇ ئارالدىكى ئىنسانلار ئىچىدىمۇ ئۇزۇندىن بىرى باي بولۇش پۇرسىتى ئىزدەپ يۈرگەن شۇنداق بىر ئادەم باركەندۇق. ئۇ ئادەم شۇنداق قارىغىدەك بولسا، ئىككى كۆزلۈك غەلىتە ئادەمدىن بىرسى تۇرغان. شۇنىڭ بىلەن ئۇ بىر كۆزلۈك ئادەم، ئەمدى باي بولۇشنىڭ پۇرسىتى كەپتۇ دەپ ، ئۇ ئىككى كۆزلۈك ئادەمنى تۇتۇپ، ئۇ ئارالنى ئايلاندۇرۇپ كۆرگەزمە قىلىپ پۇل تىپىش ئۈچۈن ئىلىپ كىتىپتۇ.

مەن ھازىر ئۆزۈمنى شۇ بىر كۆزلۈكلە ياشايدىغان ئارالغا كىلىپ قالغاندەك ھىس قىلىۋاتىمەن. يەنە قانچىلىك ئىككى كۆزلۈك ئادەملەر شۇ بىر كۆزلۈك ئادەلەر تەرىپىدىن غەلىتە ئادەم قاتارىدا تۇتۇلۇپ كىتىلىپ سازايى قىلىنار؟

بىزدىكى ئىختىلاپ ۋە ئۇنىڭ سەۋەپلىرى

بىزدىكى ئىختىلاپ ۋە ئۇنىڭ سەۋەپلىرى
Bizdiki ixtilap we uning sewepliri
http://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2018/07/bizdiki-ixtilap-we-uning-sewepliri.html

ئاۋازلىق نۇسقىسى
https://drive.google.com/open?id=1fKMQ6epVFNu3yhimBImONJ9rFUEY7t9V

مەمەت ئىمىن

نۆۋەتتە ۋەتەن سىرتىدىكى خەلقىمىز ئىچىدە بولۇپمۇ داۋا بىلەن مۇناسىۋەتلىك بەزى شەخىسلەر ۋە تەشكىلاتلار ئارىسىدا يۈز بىرىۋاتقان ئىختىلاپلار، بىرىنىڭ كەينىدىن بىرى ئوتۇرغا چىقىپ، بىر تەرەپتىن كەڭ خەلق ئاممىسىنى راھەتسىز قىلىۋاتقان بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن داۋاغا ئىغىر زىيانلارنى ئىلىپ كىلىۋاتىدۇ. كۆپۈنچە كىشىلەر يۈز بىرىۋاتقان ئىختىلاپلارنى ئۈنۈملۈك بىر تەرەپ قىلىشنى ئۈمۈد قىلغان بولسىمۇ، بىراق ئۇنىڭ كىلىپ چىقىش سەۋەپلىرىنى تونۇپ يىتىشتە بەزى پەرىقلەر بولغىنى ئۈچۈن، يەنى ئىختىلاپ پەيدا بولۇشقا سەۋەپ بولغان ئامىللارغا نىسبەتەن ئالاھىدە ئىزدىنىش ئىلىپ بارماي، قارشى تەرەپنى نوقۇل ھالدا خائىن، جاسۇسلۇق بىلەن ئەيىپلىگىنى ئۈچۈن، ئارىمىزدا يۈز بىرىۋاتقان ئىختىلاپلار بىسىقماي ئەكسىنچە كۈندىن كۈنگە كەسكىنلىشىپ، ئارىمىزدىكى ئىغىر دەرىجىدە بۆلۈنۈشكە ۋە ئىتىپاقسىزلىققا سەۋەپ بولاۋاتىدۇ.

مەن يىقىندا ئىختىلاپنىڭ كىلىپ چىقىش ۋە ئۇنى بىر تەرەپ قىلىش توغۇرسىدا ئۇنىۋەرسال بىر ماقالە يىزىپ ئىلان قىلغان ئىدىم. 

http://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2018/07/ixtilap-we-uni-bir-terep-qilish.html

تۆۋەندە مەن ئارىمىزدىكى ئىختىلاپلارنىڭ كىلىپ چىقىش سەۋەپلىرىنى ئۆزىمىزدىكى بەزى كۆنۈپ كەتكەن كۆز قاراش، تەپەككۇر قىلىش ۋە مەسىلەلەرنى بىر تەرەپ قىلىش ئۇسۇللىرىمىز بىلەن، بولۇپمۇ بىنورمال بولغان بەزى ئادەتلىرىمىز بىلەن بىرلەشرۈپ، بۇ ئىختىلاپلارنىڭ پەيدا بولۇش سەۋەپلىرىنى ئانالىز قىلىپ چىقماقچى، ۋە ئۇلارنى ھەل قىلىشقا بەزى تەكلىپلەرنى بەرمەكچى. بىز ئادەتتە ئىنسانلارنىڭ شەھىلەرگە بولغان پوزىتسىيەسىنى، روھىي ھالىتىنى، كەيپىياتىنى، تەپەككۇر قىلىش، مەسىلەلەرنى بىر تەرەپ قىلىش ئۇسۇللىرىنى ۋە ئۇلارنىڭ مىجەز خۇلقىنى ئورتاقالاشتۇرۇپ، ئىنسانلارنىڭ پىسخىكىسىغا يىغىنچاقلايمىز. تۆۋەندىكى مەزمۇنلار پەقەتلا ئۆزەمنىڭ ئۇزۇندىن بىرى خەلقىمىزنىڭ شۇ پىسخىكىسىنى كۈزۈتۈپ ئوتۇرغا قويغان شەخسى كۆز قاراشلىرىم.

مەن بۇ ئىختىلاپلارغا سەۋەپ بولىۋاتقان كىشىلەر ئارىسىدا، مىللى مەنپەتىمىزگە خىلاپ ھالدا خەلقىمىزگە ئىھانەت قىلىۋاتقانلارنىڭ، ھەتتا ئارىمىزدا "قوي تىرىسىگە ئورنىۋالغان بۆرىلەر" نىڭ بارلىقىنى ئىنكار قىلمايمەن، بىراق مىنىڭ قارىشىمچە ئۇلار بەك ئاز ساندىكى كىشىلەر بولۇپ، كۆپۈنچىسىنىڭ ئىسمى جىسمى يوق. ئەمما ئەپسۇس بەزى ئىسمى جىسمى بار ئىنسانلارمۇ ئەقلىنى يوقۇتۇپ، ھىس تۇيغۇسىغا تايىنىپ ئاغزىغا كەلگىنىنى سۆزلەپ، ھەر خىل زىدىيەت ۋە ئىختىلاپلارغا سەۋەپ بولاۋاتىدۇ.  يەنە بەك ئەپسۇس، ئىنسانلىرىمىز ئۆزلىرىدىن، بىز كۆپ ساندىكى كىشىلەر نىمە ئۈچۈن ئۇ ئاز ساندىكى "ئىسمى جىسمى يوق" كىشىلەرنىڭ ئوينىغا كەلدۇق، بىز نىمە ئۈچۈن ئۇلارنى بىلىپ تۇرۇپ، ئۇلار بىلەن بىر سەنەمگە ئۇسۇل ئوينىدۇق، بىز نىمكە ئۈچۈن ئەقلىمىزنى ئىشلىتىپ مۇستەققىل تەپەككۇر قىلىپ باقمىدۇق دەپ سوراپ باقماي، ئارىمىزدىكى ئىختىلاپلارنىڭ ئوتۇرغا چىقىشىدىكى سەۋەپلەرنىڭ ھەممىسىنى ئۇلارغا ئارتىپ، ئۆز مەسۇليىتىدىن قۇتۇلماقچى بولاۋاتىدۇ.

ئۆز مىللىتىگە ئىھانەت قىلىدىغان خائىن، مۇناپىقلار ھەممە مىللەت ئارىسىدا، ھەر يەر ۋە ھەر ۋاقىتتا بولىشى مۈمكىن، بىراق ئۇنداق ئىنسانلار ھىچ بىر زامان، ھىچ بىر مىللەتتە كۆپ ساندا ۋە ئاساسى ئىقىمدا بولمىغان. بىزدىمۇ ھەم شۇنداق. مۇستەققىل تەپپەكۇرى ۋە ئەقلى ھۇشى جاھىدا بولغان بىر توپ ئادەملەر،  ئوخشاش خاتالىقنى  بىر قىتىم ئەمەس، قىسقا ۋاقىت ئەمەس،  ئۇزۇن زامان قايتا قايتا سادىر قىلىپ، ئاخىردا ئۇنىڭ سەۋەبىنى باشقىلاردىن كۆرسە، ئۇ ئىغىر دەرىجىدىكى مەسۇليەتسىزلىك بولىدۇ. ئۆزى سادىر قىلغان خاتالىقنى ئىنكار قىلغانلىق، ۋە ئۇ خاتالىقنى ھەرگۈز تۈزەتمەيمەن دىگەنلىك بولىدۇ. بۇ بىزدىكى ئىختىلاپلارنىڭ كۆپ بولۇشىنىڭ ئاساسلىق سەۋەپلىرىنىڭ بىرىدۇر.

2008 – يىلى خىتتايدىكى ئولىمپىكنىڭ ئالدى كەينىدە ئوتۇرغا چىققان سانلۇ سۈت پارشۇكى ۋەقەسىدىن ھەممىمىزنىڭ خەۋىرى بولسا كىرەك. خىتتايدا سۈت پارشۇكى ئىشلەپ چىقىرىشتا ئەڭ چوڭ شىركەت دەپ سانالغان سانلۇ شىركىتى 15 يىل، خىمىيەلىك ئۇسۇلدا يالغان سۈت پارشۇكى ئىشلەپ چىقىرىپ بازارغا سالغان. ئۇ سۈت پارشۇكى تەركىۋىدىكى خىمىيەلىك ماددىنىڭ بۆرەك ۋە سۈدۈك يولىدا تاش پەيدا قىلىش، ئەرلەرنىڭ ئەۋلات قالدۇرۇش ئىقتىدارىنى يوق قىلىش قاتارلىق زىيانلىرى بار بولۇپ، 15 يىل ئىچىدە 300000 ئادەمنىڭ كىسەلگە گىرىپتار بولۇشىنى، 54000 بوۋاقنىڭ كىسەل بولۇپ دوختۇرخانىدا يىتىپ قىلىشنى، 12 بوۋاقنىڭ ئۆلۈپ كىتىشىنى ۋە مىلىيونلىغان ئىنسانلارنىڭ ساغلاملىقىنىڭ ۋاستىلىق زىيانغا ئۇچۇرشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان. بۇ ئىش ئاشكارە بولۇپ قالغاندىن كىيىن، ھۆكۈمەت ئۇنى يەنە داۋاملىق يوشۇرۇشقا كۆزى يەتمەي، پۈتۈن جىنايەتنى بىر نەچچە ئادەمنىڭ ئۈستىگە يۈكلەپ، ئۇلارنى جازالىغان. شۇنىڭ بىلەن ھۆكۈمەت كەڭ خەلق ئاممىسىنىڭ "ئۆچىنى" ئىلىپ بىرىپ ئادەلەتنى ساغلۇغىچى بولغان، كەڭ خەلق ئاممىسىنىڭمۇ "ئۆچى" ئىلىنىپ، پۇخادىن چىققان. بىراق خىتتايدىكى يىمەكلىك بىخەتەرلىكى بۇرۇن قانداق بولسا ھەلى ھەم شۇنداق داۋاملاشقان، ۋەقە بايقالسا، بىرلىرىنى "قۇربانلىق قوي" قىلىپ جازالىغان، ھىچكىم ئوخشاش خاتالىق نىمە ئۈچۈن قايتا قايتا ئۇزۇن مۇددەت يۈز بىرىۋىرىدۇ دەپ سوئال سورىمىغان، سۈرۈشتە قىلمىغان؛ ھىچكىم ئۇنىڭ ئاساسلىق سەۋەبىنىڭ پۈتۈن سىستىمىدا ئىكەنلىكىنى ئويلىمىغان، ۋە ياكى ئويلاشقا پىتىنالمىغان. چۈنكى كەڭ خەلق ئاممىسى شۇنداق تەربىلەنگەن ۋە ئۇنى رىياللىق دەپ قوبۇل قىلغان. بىزمۇ شۇ موھىتتا تەربىيە ئالغان، ۋە شۇنداق مەنتىقىنى رىياللىق دەپ قۇبۇل قىلغان ياكى ئۇنىڭغا كۆنۈپ كەتكەن.

مىنىڭ يۇقارقى مىسالنى تىلغا ئىلىشىمدىكى ئاساسلىق سەۋەپ، بىزدىكى ئىختىلاپلارنىڭ ئاساسلىق سەۋەبى يالغۇز ئارىمىزدىكى ئاز ساندىكى "قوي تىرىسىگە ئورنىۋالغان بۆرە" لەر سەۋەبىدىن بولماستىن، بەلكى ئۆزىمىزدىكى قان قىنىمىزغا سىڭىپ كەتكەن بىنورمال ئادەتلىرىمىز، يەنى بىنورمال پىسخىكىمىز سەۋەبىدىن كىلىپ چىققان دىگەننى ئوتۇرغا قويۇش ئۈچۈندۇر. ئەگەر بىز  ئۆز ئۆزىمىزدىن "بىز شۇنچە كۆپ ساندا تۇرۇپ نىمە ئۈچۈن ئاز ساندىكى بۇزغۇنچىلارنىڭ ئوينىغا كەلدۇق" دەپ سوئال سورىمىساق، ئەقلىمىزنى ئىشلىتىپ مۇستەققىل تەپەككۇر قىلىشنى ئۈگەنمىسەك، باشقىلار نىمە دىسە، ئۇنىڭغا ئىشەنسەك، كاللىمىزغا ئورناپ كەتكەن ئەسكى "قاراشنى" نى ئۈزۈل كىسىل تازلىمىساق، ئۆزىمىزدە بار بولغان بۇ "كىسەللىكلەرنى" نى ئۈزۈل كىسىل ساقايىتمىساق، بىزدىكى مەسىلىلەردە ھەرگۈز تۈپ ئۆزگۈرۈش بولمايدۇ، يۈز بەرگەن خاتالىق قايتىلىنىدۇ، ئىختىلاپلار داۋام قىلىۋىرىدۇ.

بىزدىكى ئىختىلاپلارنىڭ كۆپ بولىشىغا سەۋەپ بولغان ئىڭىمىزدىكى يىتەرسىزلىكلەر ۋە پىسخىكىمىزدىكى بىنورماللىقلار

1. بىزدىكى مىللى روھ، مىللى ئاڭ ۋە ۋەتەنپەرۋەرلىك ئۇقۇمنىڭ ئىنىق ۋە توغۇرا بولماسلىقى، تار مىللەتچىلىك ئىدىيەسىنىڭ ئىغىر بولىشى. مىللى روھ، مىللى ئاڭ ۋە ۋەتەنپەرۋەرلىك دىمەك يالغۇز ھىس تۇيغىغا تايىنىپ، ئېغىزدا ۋەتەن مىللەت دەپ ۋاقىراپ قويۇشلا ئەمەس. ئۇ دىگەنلىك ھەر دائىم ۋەتەن مىللەتنىڭ مەنپەتىنى، شان شەرىپىنى قوغاداش، شەخسى مەنپەت ئۈچۈن، ئومۇملۇقنىڭ مەنپەتىنى قۇربان قىلماسلىق، ئۇنى زىيانغا ئۇچۇراتماسلىق دىمەك. مىللى روھ، مىللى ئاڭ ۋە ياكى ۋەتەنپەرۋەرلىك دىمەك ھەر جەھەتتىن تىرشچانلىق كۆرسۈتۈپ، ۋەتەن مىللەتنىڭ ئورنىنى، ئوبرازىنى تىكلەش، ئۇنى قەد كۆتەرگۈزۈش، خەلقىنىڭ گۈزەل ئەخلاقىنى نامايەن قىلىش دىمەك. بىر مىللەت ياكى ئۇ مىللەتكە تەۋە بولغان ئىنسانلاردا بۇ ئۇقۇملار ئىنىق بولمىغاندا، ئۇلار ئۈزەكى ھالدا ئۆز ھىسياتىغا تايىنىپ، مىللى مەنپەتكە ئۆزلىرى خالاپ ياكى خالىماستىن، بىلىپ ياكى بىلمەستىن زارار بىرىپ قويىدۇ.

2. ئۆز ئۆزىمىزنى توغۇرا ۋە يىتەرلىك تونۇماسلىق. ئىنسان ئۆز ئۆزىنى توغۇرا ۋە يىتەرلىك تونۇمىغاندا، ئىنسان ئۆزىنىڭ ئورنىنى توغۇرا بەلگىلىيەلمەيدۇ، نەتىجىدە ئىنساندا ئىككى خىل ئوخشىمىغان ئاخىۋەت كىلىپ چىقىدۇ. بىرى، ئىنسان ئۆزىنى توغۇرا تونىمىغانلىق سەۋەبىدىن، ئۆزىنى ئۆزى كەمسىتىش ۋە باشقىلارنىڭ ئۆزىنى كۆزىگە ئىلماسلىقىدىن ئارتۇقچە ئەندىشە قىلىش، ھە دىسە ئۆزىنىڭ قابىلىيىتىنى ۋە نەتىجىسىنى ھەددىدىن زىيادە تەكىتلەپ، ھەر پۇرسەتتە ئۆزىنى كۆرسۈتىشكە تېرىشىش، باشقىلارنى بولۇپمۇ رىقابەتچىسىنى ئۆزىگە تەھدىت ھىساپلاش، باشقىلارنىڭ ئۆزىنىڭ ئورنىنى ئىلىۋىلىشىدىن بەك ئەندىشە قىلىش كىلىپ چىقىدۇ. يەنە بىرى، ئىنسان ئۆزىنى تۇغۇرا تونىماسلىق سەۋەبىدىن،  ئۆز قابىلىيىتىنى ۋە ئۆز ئىقتىدارىنى بەك قالتىس ھىساپلاش، ئۆزىنى مىللەت "قۇتقازغۇچ" ساناپ،  ئۆزىنى باشقىلارنىڭ ئۈستىگە قويۇۋىلىش كىلىپ چىقىدۇ.

3. بىر قىسىم ئىنسانلاردىكى بىنورمال بەخىت تۇيغۇسى. بىر قىسىم ئىنسانلارنىڭ ئۆزىنىڭ بەخىت تۇيغۇسىنى ئۆزىنىڭ راھەتلىكىدىن ئەمەس، بەلكى باشقىلارنىڭ راھەتسىزلىكىدىن ئىگە بولۇشى. بۇ بىر بىنورمال بولغان پىسخىكا بولۇپ، ئىنسانلاردا بۇنداق بىنورمال روھىي ھالەت بولغاندا، ئۇنداق ئىنسانلار باشقىلارنىڭ پىشكەنلىكىدىن بىر خىل قانەت ھاسىل قىلىدۇ. مەسىلەن ھەممە ئەزاسى ساغلام بىر ئىنساننىڭ ئۆزىنىڭ بەش ئەزاسىنىڭ تولۇق ئىكەنلىكىنىڭ نەقەدەر موھىم بىر بايلىق ئىكەنلىكنى پەقەت پۇت قولى كەم ياكى ئەميىپ بولغان بىرسىنى كۆرگەندە ئاندىن ھىس قىلالىشى. بۇنداق بىنورمال پىسخىكىغا ئىگە كىشىلەر پەقەتلا باشقىلارنىڭ بولۇپمۇ ئۆزى تونۇش بولغان بەزى ئىنسانلارنىڭ مەغلۇبىيىتىنى،  بەخىتسىزلىكىنى ۋە ياكى ئۇلارنىڭ پىشكەنلىككە ئۇچۇرغانلىقىنى كۆرگەندە، ئاندىن بەخىتلىك تۇيغۇغا ئىرىشەلەيدىغان بولۇپ، ئۇنداق ئىنسانلار نورمالدا باشقىلارنىڭ قانچىلىك  ئازاپلانغانلىقىنى كۆرگەنسىرى، ئۆزىنىڭ شۇنداق كۈنگە قالمىغانلىقىغا شۇنچە شۈكۈر قىلىدۇ، شۇ ئارقىلىق ئاندىن ئۆز بەختىنى ۋە ئۆز قىممىتىنى تونۇپ يىتەلەيدۇ.

مەسىلەن، خەلقىمىز ئىچىدىكى  ھوقۇق تۇتقان بىر كىشى ھوقۇقىدىن ئىلىپ تاشلانغاندا، باي بىر كىشى ھۆكۈمەتنىڭ ھەر خىل بوھتانى بىلەن تۇتقۇن قىلغاندا ۋە ياكى ئۇنىڭ ئىختىزادى ۋەيران قىلىنغاندا، مۇئاپىقىيەت قازانغان بىر كىشى ھەر خىل سەۋەپلەر تۈپەيلىدىن مەغلۇپ بولغاندا، ئارىمىزدىكى بەزى ئىنسانلار مۇنداق دىيىشى مۈمكىن، "ئەينى ۋاقىتتا ھەجەپ كۆرەڭلەپ كەتكەن ئىدى، ئاينىڭ 15 ئايدىڭ، 15 قاراڭغۇ دىگەن مۇشۇ شۇ". بۇنداق ئەھۋاللار ۋەتەندىكى خەلقىمىز ئىچىدە كۆپ ئۇچۇرايدىغان بولۇپ، بىزگە ھۆكۈمىرانلىق قىلىۋاتقان ھاكىمىيەت ئۇزۇن زاماندىن بىرى مەخسەتلىك ھالدا بۇ خىل قاراشلارنى بىزنىڭ كاللىمىزغا سىڭدۈرۈرۈپ كەلگەن. شۇڭا بەزىلەر ئۇ خىل ئەھۋاللارنى ئۆز ئارا پەرىقلەندۇرمەيلا، نوقۇل ھالدا ئۇنى ئادالەتنىڭ ئىجىرا قىلىنىشى دەپ چۈشۈنىپ كەلگەن.

4. مىللەتنىڭ ۋە ياكى ئۆزىنىڭ بىشىغا كەلگەن كۈلپەتلەر ئۈچۈن ئۆز يىنىدىن ۋە ياكى ئەتىراپىدىن جاۋاپكار ئىزدەش، ۋە ئۇلارنى ھەر خىل بوھتانلار ئارقىلىق ھاقارەتلەپ، ئۆز روھىي ھالىتىنى تەڭپۇڭ قىلىش پىسخىكىسى. بىز گەرچە ھەر خىل ئىچكى ۋە تاشقى سەۋەپلەر تۇپەيلىدىن ھازىرقى يامان كۇنگە قالغانلىقىمىزنى، ئورتاق دۈشمەننىڭ ۋەتىنىمىزنى ئىشغال قىلىۋالغان ۋە خەلقىمىزگە زۇلۇم سىلىۋاتقان خىتتاي ھاكىمىيىتى ئىكەنلىكىنى  بىلەسەكمۇ، بىراق قىسقا ۋاقىت ئىچىدە مەسىلىنى تۈپتىن ھەل قىلىپ، كۆڭلىمىزنى راھەتلەندۈرۈش ئىمكانىيىتىمىز بولمىغاچقا، ئاچچىغىمىزنى چىقىرىپ، روھىي ھالىتىمىزنى تەڭپۇڭلاشتۇرۇش ئۈچۈن "دۈشمەن" گە ئىھتىياجلىق بولۇپ قالىمىز. دەل مۇشۇ سەۋەپلەر تۈپەيلىدىن، بىز ھەر پۇرسەتنى قولدىن بەرمەي ئۆز ئىچىمىزدىن ۋە ياكى ئەتىراپىمىزدىن "دۈشمەن" ئىزدەيمىز. بۇ بىزدىكى روھىي ئاجىزلىقنىڭ ۋە ئىچىمىزگە كىرىۋالغان قورقۇنجىنىڭ ئىپادىسى بولۇپ، ۋاقىتلىق كۆڭلىمىزنى خوش قىلىپ ئۆز ئۆزىمىزنى ئالداشنىڭ تىپىك ئىپادىسىدۇر.

5. بەزى ئىنسانلاردىكى شەخسىيەتچىللىكى، ھەسەتخورلىقى، مەنمەنچىلىكى، ئۆز مەنپەتى ئۈچۈن ئومۇمنىڭ مەنپەتىنى خالىغانچە قۇربان قىلىش، ئوخشىمىغان كۆز قاراشلارنى قوبۇل قىلالماسلىق، تەنقىت قىلغانلاردىن ئۆچ ئىلىش، رىقابەتچىسىگە دۈشمەندەك مۇئامىلە قىلىش ئىدىيەسى.

ھازىر بىزدە يۈز بىرىۋاتقان نۇرغۇن ئىختىلاپلارنىڭ سەۋەپلىرىگە قارايدىغان بولساق تۆۋەندىكىلەرنى پەرىق ئىتىش ئۇنچە قىيىن بولمىسا كىرەك. ھەر قايسى تەشكىلاتلىرىمىز ۋە ئىختىلاپقا ساھىپ بولغان ھەر تەرەپ، گەرچە بىزنىڭ ئورتاق دۈشمىنىمىز ۋەتىنىمىزنى ئىشغال قىلىۋالغان خىتتاي ھاكىمىيىتى، بىزنىڭ خىتتاي ھاكىمىتىدىن باشقا دۈشمىنىمىز يوق دەپ تەكىتلەۋاتقان بولسىمۇ، بىراق ھەر خىل ئوچۇق ۋە يىپىق سورۇنلاردا قارشى تەرەپكە دۈشمەن مۇئامىلىسىنى قىلىپ، ئۆز ئارا ھاقارەت قىلماقتا، ۋە ئۇلارغا ھەر خىل بوھتانلارنى چاپلىماقتا. نەتىجىدە بۇ ئىختىلاپلار تۈپەيلىدىن خەلقىمىزنىڭ ئورتاق دۈشمىنى بولغان خىتتاي ھاكىمىيىتى بىر تەرەپتە قىلىپ، خەلقىمىزنىڭ ئىتىپاقلىقى زىيانغا ئۇچۇرماقتا، داۋا زارار كۆرمەكتە.

ئارمىزدىكى بۇ ئىختىلاپلارنى بىر تەرەپ قىلىشتا نىمىلەرگە دىقەت قىلىش كىرەك؟

ئالدى بىلەن دۈشمەننى ئىنىق بىكىتىش، داۋادىكى رىقابەتچى بىلەن دۈشمەننى ئايرىش كىرەك. ھەممىمىز بىلگەندەك داۋا بىرەر شەخىسنىڭ شەخسى داۋاسى ئەمەس، ئۇ مىللەتنىڭ داۋاسى. داۋانى قانداق ئىلىپ بىرىش جەريانىدا پىكىر ئىختىلاپى يۈز بەرگەندە، ئەگەر بىر يەرگە كىلىش ئىھتىماللىقى بولمىسا، داۋاغا زىيان سالماسلىق ۋە ياكى داۋانىڭ ئۈنىمىنى يۇقۇرى كۆتۈرۈش ئۈچۈن، ئۆزلىرى توغۇرا دەپ قارىغان ئۇسۇلدا داۋا ئىلىپ بارسا بولىدۇ، بىراق ئۆز ئارا ئىنكار قىلماسلىق كىرەك، ئۆز ئارا ھۇجۇم قىلماسلىق كىرەك.  ئەڭ موھىمى قارشى تەرەككە دۈشمەنگە مۇئامىلە قىلغاندەك مۇئامىلە قىلماسلىق كىرەك.

ئوخشىمىغان شەخىس ۋە تەشكىلاتلار ئارىسىدا ئەركىن ۋە ئادىل رىقابەتلىشىشنى شەكىللەندۈرۈپ، ھەر دائىم داۋانى تىخىمۇ ئالغا ئىلگىرلىتىشنى مەخسەت قىلىش، ۋە شۇ ئارقىلىق ئۆزلىرىنىڭ توغۇرا ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلاش كىرەك. ئوخشىمىغان شەخىس ۋە تەشكىلاتلار ئۆزلىرىنىڭ توغۇرلىقىنى ئىسپاتلاش ئۈچۈن قارشى تەرەپنى ئىنكار قىلغاندا، ۋە ياكى دۈشمەننى بىر تەرەپكە قايرىپ قويۇپ، قارشى تەرەپكە ھۇجۇم قىلغاندا، داۋا ئىغىر دەرىجىدە زىيانغا ئۇچىرايدۇ.

تەشكىلاتلار ۋە ياكى داۋا ئىچىدىكى بەزى شەخىسلەر قارشى تەرەپنى خاتاغا چىقىرىشنى، ئىنكار قىلىشنى توختۇتۇش كىرەك. پىسخىكىسىدا مەسىلە كۆرۈلگەن ئىنسانلاردا ئورتاق بولىدىغان بىر ئالاھىدىلىك، ئۆزلىرىدە مەسىلە بارلىقىنى ھەرگۈز ئىتىراپ قىلماسلىق ۋە ياكى ئۇنى ھەر زامان ئىنكار قىلىش، شۇ سەۋەپتىن ئۇلار ئەڭ قوبۇل قىلمايدىغان ئىش، ئۇلارنى خاتاغا چىقىرىش. ئەگەر ئۇلار ئوچۇقتىن ئوچۇق خاتاغا چىقىرىلغاندا، ئۇلار ھەرگۈزمۇ ئۆزلىرىنىڭ خاتالىقىغا تەن بەرمەيدۇ. ئۇنداق كىشىلەر ئۆزلىرىنىڭ توغۇرا ئىكەنلىكىنى ئىسپاتلاش ئۈچۈن، ۋاستە تاللىمايدۇ، يالغان ھىكايىلەرنى توقۇپ چىقىدۇ، نەتىجىدە تىخىمۇ چوڭ خاتالىقلارنى سادىر قىلىدۇ، بىراق ئۆزىنىڭ خاتا ئىكەنلىگىنى يەنىلا ھەرگۈز قوبۇل قىلمايدۇ. بۇنداق كىشىلەر بىلەن مۇناسىۋەت قىلغاندا، ئەڭ ياخشىسى ئۇلارنى بىۋاستە خاتاغا چىقارماي، مەسىلىنى ھەل قىلىشنى ئاساس مەخسەت قىلىپ، ئۆز ئارا يول قويۇش، ھەر ئىككى تەرەپ بىر قەدەم چىكىنىپ، قارشى تەرەپنىڭ "ئاتتىن چۈشىشى" گە چىراقلىق بىر پۇرسەت بىرىش كىرەك.

تەشكىلار ۋە ياكى بەزى شەخىسلەر ئارىسىدا ئىختىلاپ يۈز بەرگەندە، ھەرگۈزمۇ قارشى تەرەپنى يىڭىشنى، قارشى تەرەپنى باشقىلار ئالدىدا ۋەيران قىلىشنى مەخسەت قىلماسلىق كىرەك. ھەر قايسى تەشكىلار ۋە شەخىسلەر، خىتتاي ھاكىمىيىتىنى بىردىن بىر دۈشمەن دەپ قارىغان ئىكەن، ئۇلار چوقۇم كۈچنى بىرلەشتۈرۈپ ئورتاق دۈشمەنگە تاقابىل تۇرۇش، ئۆزى بىلەن ئوخشىمىغان يولدا ئورتاق دۈشمەنگە قارشى ھەركەت قىلىۋاتقان ھەر قانداق شەخىس ۋە ياكى تەشكىلاتقا تاجاۋۇز قىلماسلىق كىرەك؛ ئۆز ئارا ئورتاق نۇقتا تىپىشقا تىرىشچانلىق كۆرسۈتۈش، كەم دىگەندە ئۆز ئارا ھۇجۇم قىلىپ، ۋاقىت ۋە ئىنىرگىيەنى ئىسىراپ قىلىشتىن ساقلىنىش كىرەك.

ئاخىردا، شەخسى غەرەز ۋە شەخسى مەنپەتنى ئومۇملۇقنىڭ مەنپەتى ئۈستىگە قويۇۋالماسلىق، شەخسىيەتچىلىك، مەنمەنچىلىك ۋە ئابرويپەرەسلىكتىن ۋاز كىچىش، پاكىتقا ھۆرمەت قىلىش، ھىسياتقا تايىنىپ يەكۈن چىقارماسلىق، خەلقنى ئالدىماسلىق كىرەك. كەڭ قوساق بولۇش، مەسىلىنى ھەل قىلىش ئۈچۈن ئاكىتىپ پوزىتسىيەدە بولۇش، باشقىلارنىڭ شەخسىيىتىگە ۋە غۇرۇرىغا تەگمەسلىك، ئۆز ئارا ھاقارەت قىلماسلىق كىرەك.

ئىنساننىڭ كۆڭلى كوكسىنىڭ كەڭ بولۇشى يەنى روھىي دۇنياسىنىڭ توق بولۇشى ئىنساننىڭ بەخىتلىك بولۇشنىڭ ئاچقۇچىدۇر. ئاكىتىپ ۋە تۇراقلىق بولغان روھىي كەيپىيات توغۇرا تەپپەككۇر قىلىشنىڭ ئاساسىدۇر. ئىنسانننىڭ كۆڭلى كوكسى كەڭ، روھىي كەيپىياتى ئاكىتىپ ۋە تۇراقلىق بولغاندا، ئىنسان ئىچى تارلىقتىن، ھەسەتخورلۇقتىن، مەنمەنچىلىكتىن خالى بولالايدۇ، ۋە شۇنداقلا نۇرغۇنلىغان بىھۇدە ئىختىلاپلاردىن ساقلىنالايدۇ. ئىنساننىڭ روھىي كەيپىياتى تۇراقلىق بولمىغاندا، ئۇنىڭ تەپەككۇرى توغۇرا بولمايدۇ، ئىنسان ھىسياتقا تايىنىپ يەكۈن چىقارغاندا ئۇئىنىڭ خاتا بولۇش ئىھتىماللىقى بەك يۇقۇرى بولىدۇ.

ئاللاھ ھەممىمىزنىڭ كوڭلىگە ئىنساپ بەرسۇن، كۆڭلى كۆكسىمىزنى كەڭ، روھىي دۇنيارىمىزنى باي قىلسۇن، كەيپىياتىمىزنى ئاكىتىپ ۋە تۇراقلىق قىلسۇن.