Insanlarning herketlendürgüch küchige nezer

Insanlarning herketlendürgüch küchige nezer 

كونا يىزىق نۇسقىسى

https://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2019/12/blog-post_31.html

Awazliq nusqisi

https://drive.google.com/open?id=1pWYbQE1WPrneuV8Rpxd2yJMbZkiF_6Kc

Memet Emin 

Insanlarning herketlendürgüch küchi diginimiz insanlarning herket qilishi, ishlishi we tirishchanliq körsitishige sewep bolghan amillar bolup, u insanlarning herket qilishi, ishlishi we tirishchanliq körsitishining mexsiti we muduasini közde tutidu.  Insanlarning herketlendürgüch küchi insanlarning ihtiyaji bilen zich munasiwetlik bolup, u insanlarning eng iptidayi, eng asasi ihtiyaji bolghan fizilogiyelik ihtiyajliri, yeni insanlarning hayat yashishi üchün zörür bolghan qosaq toyghuzush, issinish we bixeterlik ihtiyaji bilen insanlarning yuquri derijilik ihtiyaji bolghan rohiy ihtiyajlirini öz ichige alidu. Insanlarning herketlendürgüch küchining menbesi her xil bolup, bezide u tashqi amil sewebidin peyda bolghan bolsa, bezide u ichki amil sewebidin peyda bolidu; yene bezide u ichki we tashqi amillarning ortaq sewebidin peyda bolidu. Tashqi amil digende insanlargha tesir qilghan melum shexisler we ularning chaqiriqi, teshebbusi közde tutulghan bolsa, ichki amil diginimiz insanning melum mexsetke yitish üchün ichidin qozghalghan özide özgürüsh peyda qilish istiki közde tutilidu. Normalda ichki amildin peyda bolghan insanlarning herketlendürgüch küchi nisbeten küchlük bir herketlendürgüch küch bolup, u insanlarning muapiqiyet qazinishida bek mohim rol oynaydu.

Insanlarning ihtiyajini töwendikidek besh türge ayrishqa bolidu. Insanlarning birinji yaki insanlarning eng töwen eng iptidayi we yashash üchün eng zörür bolghan ihtiyaji fizilogiyelik ihtiyaji bolup, u insanlarning hayat yashishi üchün zörür bolghan yimek ichmek, kiyim kichek we uxlash ihtiyajini közde tutidu. Insanlarning ikkinji ihtiyaji bixeterlik ihtiyaji bolup, u insanlarning tinchliq, muqimliq we salametlik ihtiyajini közde tutidu. Insanlarning üchünji ihtiyaji söygü we tewelik ihtiyaji bolup, u insanlarning öylik ochaqliq bolush, söygü muhabbet, dostluq we ijtimay tewelik ihtiyajini közde tutidu. Insanlarning tötinji ihtijay hörmet ihtiyaji bolup, u insanlarning inawet, shan-shöhret, mertiwe we abroy ihtiyajini közde tutidu. Insanlarning beshinji ihtiyaji yaki insanlarning eng ali ihtiyaji öz özini emelge ashurush ihtiyaji bolup, u insanlarning öz özini mükemmelleshtürüsh we öz özini qanaet qilish ihtiyajini közde tutidu.

Maslow's Hierarchy of Needs

Insanlarning birinji we ikkinji ihtiyaji, insanlarning asasi ihtiyaji bolup, u hemme insanlarda oxshash bolidu. Insanlarning üchünji we tötinji ihtiyaji rohiy ihtiyaji bolup, u oxshimighan insanlarda periqliq bolidu; yeni bezi insanlarning rohiy ihtiyaji küchlük bolidu, bezi insanlarning undaq küchlük bolmaydu. Insanlarning beshinji ihtiyaji  insanlarning eng yuquri derilik eng ali ihtiyaji bolup, u hemme insanlarda ortaq bolmaydu; bu xil ihtiyaji bar insanlarning sani nisbeten az bolup, ular özi tewe bolghan millet we jemiyetke alahide zor tesir körsitidu; dunyadiki nurghunlighan meshhur shexisler mushu türdiki ihtiyaji küchlük inlarlar hisaplinidu. Insanlarning bu xil ihtiyajining konkirit ölchimi yaki chiki bolmaydu. Insanlarning bu xil ihtiyaji oxshimighan insanlarda, oxshimighan sharaitta, oxshimighan dewir we oxshimighan rayunda nahayti zor periqliq bolidu.

Insanlarning asasi ihtiyaji we rohiy ihtiyaji bilen insanlarning herketlendürgüch küchi tetür tanasip bolidu. Yeni insanlarning bu ikki xil ihtiyaji qanche qan’ghansiri, ularning herketlendürgüch küchi shunche ajizlap mangidu. Insanlarning eng ali derijilik ihtiyaji bolghan öz özini emelge ashurush, öz özini mükemmel qilish ihtiyaji bilen insanlarning herketlendürgüch küchi ong tanasip bolidu. Yene insanlarning bu xil ihtiyaji qanche qan’ghansiri, ularning herketlendürgüch küchi shunche küchiyip mangidu. U ihtiyajning chiki bolmaydu, u ihtiyaj sewebidin peyda bolghan herketlendürgüch küchmu üzlüksiz küchiyip baridu.

Insanlarlarning asasi ihtiyaji nisbeten muqim bolghachqa, uningdin peyda bolghan herketlendürgüch küchmu, nisbeten muqim bolup, oxshimighan insanlar arisida, oxshimighan dewir we oxshimighan tüzülme astida köp periqlenmeydu. Insanlarning rohiy ihtiyaji, bolupmu insanlarning eng ali ihtiyaji bolghan öz özini emelge ashurush ihtiyaji, nisbeten özgürüshchan, oxshimighan insanlar, oxshimighan dewirde periqliq bolghini üchün, uningdin peyda bolghan herketlendürgüch küchmu oxshimighan insanlar arisida, oxshimighan dewir we oxshimighan tüzülme astida köp periqliq bolidu.

Dinniy itiqad üstünlikni igelligen eneniwi jemiyette we yaki dinniy itiqad hökümiran orunda turghan tüzülmide, “ölgendin kiyin jennetke kirish” insanlarning insanlarning eng ali derijilik rohiy ihtiyaji dep qarilip,  insanlarni herketke keltüridighan eng mohim herketlendürgüch küch menbesige aylan’ghan. Undaq jemiyette insanlarning rohiy ihtiyaji dinniy itiqadini merkez qilghan; dinniy itiqad insanlarning herketlendürgüch küchining mohim menbesi bolghan. Bu jemiyette bashqilarni herketke keltürmekchi bolghanlar, lidirlar, hetta hökümiran siniplar we hakimiyet bishidikiler, insanlarning bu ihtiyajidin ünümlük paydilinip, xelqni herketke keltürüshke we özining közligen mexsetlirige yitishke tirishqan. Gerche insanlarning dinniy itiqadi, bashqilar teripidin bolupmu hökümiran siniplar teripidin süyi istimal qilin’ghan, paydilan'ghan bolsimu, biraq u hazirgha qeder nisbeten yenila keng xelq ammisini herketke keltürüshtiki eng küchlük herketlendürgüch küchning biri hisaplinidu.

Dinniy itiqadni inkar qilidighan yaki chekligen, dinsiz koministik tüzülmidiki jemiyette, hakimiyetni qoghdash, xelq üchün xizmet qilish we kominizimni emelge ashurush, insanlarning eng ali ghayisi dep teshwiq qilin’ghini üchün, kominisim itiqadi küchlük bolghan nurghun kishilerge nisbeten, hakimiyetni qoghdap, kominizimni emelge ashurush üchün köresh qilish, insanlarni herketke keltürdighan eng mohim herketlendürgüchi küchning birige aylan’ghan. Bu jemiyette bashqilarni herketke keltürmekchi bolghanlar, lidirlar, hetta hökümiran siniplar we hakimiyet bishidikiler, bir tereptin kominizimdin ibaret ghayiwi bir jemiyetni desmayi qilip, u emelge ashsa insanlar xalighini qilalaydighan, xalighinigha irisheleydighanliqini teshwiq qilish arqiliq, xelqni herketke keltürüshke tirishqan bolsa, yene bir tereptin insanlarni özini untup,  öz menpetidin waz kichip, xelq üchün, namda weten we dowlet üchün, emilyette hakimiyet üchün xizmet qilishqa chaqirish arqiliq özining közligen mexsetlirige yitishke tirishqan. Bu xil tüzülme astida tashqi amil insanlarning herketlendürgüch küchining asasi menbesi bolup, bashqilar üchün, kelgüsi ghaye üchün köresh qilish bek teshebbus qilinip, shexslerning köz aldidiki ihtiyaji, shexslerning menpeti we ichki amil itiwargha ilin’mighan; köpligen insanlarning kelgüsi ghahisi üchün küresh qilish rohiy ighir derijide süyi istimal qilin’ghan; shu seweptin u gerche bir mezgil, bir qisim dölet we rayundiki keng xelq ammisini herketke keltürüshte hel qilghuch rol oynighan bolsimu, biraq waqitning ötüshi we zamanning tereqqiyatigha egiship, bara bara insanlargha tesir körsitelmeydighan halgha chüshüp qalmaqta.

Mesilen Xitay kominist partiyesining reyisi Maw Zidong 1944 – yili 9 – ayning 8 – küni   “Xelq üchün xizmet qilish” chaqirqini oturgha qoyghan bolup, shuningdin itiwaren bu chaqiriqni xelqni kerketlendüridighan mohim amil qatarida qollunup, Xitay xelqni herketlendürüp, hakmiyet bishigha chiqqan we özining közligen mexsitige yetken. Xelq üchün xizmet qilish oturgha qoyulup 70 yildin artuq waqittin kiyinki bügünki künde, xelq nurghun heq hoquq we menpetlerdin mehrum qilip, hakimiyet bishidikiler eng chong menpet we imtiyazgha irishti. 

Dinniy itiqat hem hökümiran orunda turmaydighan hem inkar qilinmighan we cheklenmigen, erkinlik we dimokiratiye teshebbus qilin’ghan hazirqi jemiyette, insanlarning shexsi ihtiyaji we erkinliki alahide teshebbus qilin’ghini we itiwargha ilin’ghini üchün, insanlarning öz istiki boyiche yashash nisbeten kapaletke ige qilin’ghan. Shu seweptin insanlarning özi toghra dep bilgen eng ali ghayisi üchün köresh qilishi, insanlarni herketke keltüridighan eng mohim herketlendürgüch küch bolup qalghan. Shunga bu jemiyette bashqilarni herketke keltürmekchi bolghanlar, lidirlar, hetta hakimiyet bishidikiler, peqet qanun yol qoyghan dairde, bashqilarning shexsi isteklirige hörmet qilghan asasta, ikki terep ortaq menpetlinishni mexset qilip, shexis iresheleydighan maddi we meniwi menpetni tekitlesh arqiliq andin bashqilarni herketke keltüreleydu. Bu xil tüzülmining muapiqiyet qazinishining asasi sewebining biri,  uning ichki amilni insanlarning herketlendürüsh küchining asasi menbesi qilip, tashqi amil arqiliq keng xelq ammisida herketlendürgüch küch peyda qilish üchün yetmekchi bolghan mexsetni insanlarning shexsi menpeti bilen zich baghlishida.

Biz Uyghurlar, bolupmu tashqi dunyada oxshimighan döletlerde yashawatqan köp sanda Uyghurlar, yuqarqi üch xil tüzülme we üch xil jemiyetning ortaq tesirige uchurghinimiz üchün, keng xelqimizni herketke keltüridighan taq bir herketlendürgüch küch yoq. Dinniy itiqadi küchlüklerni herketke keltürüsh üchün, “Allah yolli, ölgendin kiyin jennetke kirish” chong rol oynaydighan bolsa, dinniy itiqadi unche küchlük bolmighanlarni herketke keltürüsh üchün, “Allah yolli, ölgendin kiyin jennetke kirish” digenler bek chong rol oynimasliqi mümkin. Bezi insanlirimizning kelgüsi ghahisi, xelq üchün, weten üchün, millet üchün küresh qilish rohiy biz yashighan jemiyette ighir derijide süyi istimal qilin’ghanliqi üchün, kelgüsi ghayini, weten we millet üchün xizmet qilishni destek qilip turup ularni herketke keltürüshmu unche asan emes. Uning üstige bizdiki pisxikiliq mesililer tüpeylidin, öz ara ishenmeslik, guman qilish, ümütsizlik, chüshkünlishish, endishe qilish we qorqush qatarliqlar sewebidin, keng xelqimizni herketke keltürüsh tiximu qiyin bolmaqta. Shunga biz choqum qiliwatqan herqandaq ishimizni öz menpetimiz bilen baghlishimiz kirek. Biz bashqilar üchün emes, özimizning mewjutliqi üchün, özimizning kelgüsi ewlatliri we uruq tuqqanliri üchün tirishiwatqanliqimizni, bolmisa bashqilarning emes özimizning weyran bolidighanliqimizni tonup yitishimiz kirek.

2019 – yili 12 – ayning 31 – küni