Siyasi akitiplirimiz duch kiliwatqan tenqit we hujumlar toghursida qisqiche mulahize

Siyasi akitiplirimiz duch kiliwatqan tenqit we hujumlar toghursida qisqiche mulahize

سىياسى ئاكىتىپلىرىمىز دۇچكىلىۋاتقان تەنقىت ۋە ھۇجۇملار توغۇرسىدا قىسقىچە مۇلاھىزە

https://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2019/12/blog-post.html

Awazliq nusqisi

https://drive.google.com/open?id=1deIjFJknJ66XxKdITixFCsftz7e-81Yv

Memet Emin

Muhajirettiki siyasi dawayimizning tereqqi qilishi we Amirka bashchillighidiki gherip döletlirining wetinimizdiki weziyetke bolghan diqiti we köngel bolüshining küchüyishige egiship, Xitay hökümiti we uning qollughuchilirining her xil buzghunchiliq herketliri küchiyishke bashlidi. Eger diqqet qilsaq, yiqindin buyan Xitay hökümitining wetinimizde yürgüziwatqan rezil  siyasetlirini aqlaydighan teshwiqat matiryallarning köpiyish bilen birge, her xil ijtimayi taratqularda dawagha, bolupmu dawaning aldida mingiwatqan siyasi akitiplirimizgha qarita her xil selbi uchur we hujumlarningmu köpiyiwatqanliqini bayqaymiz. Gerche siyasi akitiplirimizgha qarshi selbi uchurlar tarqitiwatqan we ulargha hujum qiliwatqan u insanlarning sani bek köp bolmisimu, biraq ular tarqatqan u selbi uchur we hujumlar, bir tereptin bir qisim siyasi akitiplirimizning rohiy keypiyatigha, normal hayatigha, xizmet we ügünüsh ünimige, shundaqla ularning dawadiki akitipchanliqigha éghir tesir yetküzgen bolsa, yene bir tereptin keng jamaet ichide her xil selbi tesirlerni peyda qilmaqta.

Siyasi akitiplirimizgha qarshi oturgha chiqqan u selbi uchurlar we hujumlarning beziliri ismi jismi iniq bolghan bezi shexislerdin kelgen bolsa, yene beziliri ismi jismi iniq bolmighan, özlirige her xil chirayliq isimlarni qoyuwalghan atalmish “ötkichiler” ler bolup, ularning beziliri qesten buzghunchiliq qiliwatqan bolsa, yene beziliri hetta özining nime qiliwatqanliqini, kimning paydisigha xizmet qiliwatqanliqini periq itelmeydighan nadan, jahil, radikal, pisxikisi buzulghan we yaki hessetxor, körelmes insanlar bolsa kirek. Biz ijtimayi taratqularda siyasi akitiplirimizgha qarshi oturgha qoyulghan u selbi uchur we hujumlarni körgende, bezilirimiz aldirapla ularning hemmisini xainlarning qilmishi dep yekün chiqarsaq, yene bezilirimiz u selbi uchur we hujumlargha egeship chuqan kötürüshtuq; bezilirimiz nime qilishni we kimning gépige ishinishni bilelmey bir birimizdin guman qilishqa bashlisaq, köpinchimiz u uchur we hujumlargha nisbeten süküt qilishni talliduq.

Hemmimizge ayan bolghandek, wetendiki weziyetning éghirlishishi, wetendiki uruq tuqqan, dost buraderler bilen bolghan alaqining üzilishi, wetendin kiliwatqan qabahetlik xewerlerning köpiyishige egiship, hemmimizning rohiy keypiyati we pisxikisi azdur köptur buzulmaqta; köpünchimizde oxshimighan derijide ghem endishe, qayghu hesiret, nale shikayet, ghezep nepiret, chüshkünlük we ümütsizlikler mewjut. Shu seweptin bezide oxshimighan köz qarashlirimizni oturgha qoyghanda we yaki tenqidi pikirlirimizni bergende gep sözlerge bek diqqet qilmay, qarshi terepni renjitip qoyidighan ehwallar mewjut. Shunga oturgha chüshken oxshimighan pikirlerge muamile qilghanda, aldi bilen choqum ularning hemmisini pitne pasat we yaki özimizge qilin’ghan  hujum dep qarimay, ularning ichidiki bir qisim yaxshi niyet bilen bergen teklip we tenqidi pikirlerni periqlendürishimiz kirek. Chünki hemmimizning yashighan muhitimiz, körgen terbiyerimiz we bilim sewiyerimiz periqliq bolghini üchün, mesilige qarighan yölünishimiz, tenqit pikirlerni ipadilesh usulimiz oxshimasliqi mümkin; shu seweptin tenqit birish usulimiz, hemmimizge yiqip kitishi natayin, hetta bezilirimizde xata chüshenche peyda qilishi mümkin. Undin bashqa dawa her bir Uyghurning dawasi bolghachqa, herqandaq Uyghurning dawaning toghra yolda saghlam yürishini küzütüsh we uninggha teklip pikiri birish heqqi bar. Siyasi akitiplirimizmu, insan’gha qarap muamile qilmay, bashqilar oturgha qoyghan teklip pikirlerning simimiyitige qarash kirek. Chünki dawa shexsi dawa emes; u xata yolgha kirip qalsa, uning ziyinini her bir Uyghur teng tartidu.

Mining qarishimche siyasi akitiplirimizgha qarshi her xil selbi uchurlarni tarqitiwatqan we ulargha hujum qiliwatqan insanlarni töwendiki bir nechche türge ayrish we yaki ularning sewebini töwendiki bir nechche tereptin analiz qilish mümkin.

1. Köz qarash we idilogiyediki periq tüpeylidin. Bezi insanlar köz qarash we iddiye jehette özidin periqliq bolghanlargha we yaki pikir köz qarashliri özige yaqmighanlargha her xil bohtanlarni chaplap, ularning obrazini xunikleshtürishke uruniwatqan bolushi mümkin. Yene bezi insanlarning siyasi akitiplirimizni we yaki dawaning aldida mingiwatqanlarni mexsetlik yaki mexsetsiz halda musteqqilliq telep qilidighan we musteqqilliq telep qilmaydighan dep ikkige ayrip, öz ara hujum qilishqa sewep bolawatqanliqimu köz yumghili bolmaydighan bir heqiqet. Undin bashqa eger diqqet qilsaq bezi insanlirimiz, mediniyet sewiye we dinni jehettiki periqliq köz qarashlar tüpeylidin, insanlarni peqet musulman we kapir dep ikkigila ayrip, musulman bolmighanlar bilen ish birliki ilip barghanlargha oxshimighan qarashta bolup, ularni biraqla inkar qilidighan we yaki ulargha hujum qilidighan ehwallarmu mewjut.

2. Shohretpereslik, hesetxorluq we qizghanchuqluq tüpeylidin. Dawa ichidiki bezi insanlirimiz arisida, özining dawadiki ornining mohimliqini namayen qilish üchün, mexsetlik we mexsetsiz halda özdin bashqa siyasi akitiplarning siyasi paliyetlirini inkar qilidighan we yaki ularning obrazini xunikleshtürüshke uriniwatqanlar bolushi bolushi mümkin.

3. Chüshkinlishish we ümütsizlik tüpeylidin. Wetendiki éghir weziyetning uzun’gha sozilishi sewebidin, éghir derijide chüshkinlishish we ümütsizlikke giriptar bolghan bezi insanlar, milletning bu halgha chüshüp qilishini dawa qiliwatqanlarning iqtidarsizliqi we yaki teshkilat bashliqlirining xelqni xata yolgha bashlighanliqidin dep bilip, ulargha hujum qilish arqiliq öz könglini rahet qilishqa tirishiwatqan bolushi mümkin.

4. Xitay hökümitige ishleydighanlar we yaki Uyghurche ügen’gen Xitaylar, qesten arimizda buzghunchiliq qiliwatqan bolushi mümkin. Wetendiki Xitay bixeterlik xadimliri, wetendiki tuqqanlargha bisim ishlitip, her xil yumshaq yaki qattiq taktikilarni qollunup, weten sirtidikilerni Xitay üchün xizmet qilishqa mejbur qilghan ehwallar oturgha chiqqan idi. Biz peqetla oturgha chiqqanlirini bilimiz, biraq oturgha chiqmighanliri qanchilik, ular qaysi döletlerde we nine wezipilerni ötewatidu? Biz ularni bek bilip ketmeymiz. Undin bashqa pul üchün sitilghanlar we yaki Uyghurche ügen’gen Xitay bixeterlik xadimlarmu, her xil isimlarni qollunup, siyasi akitiplargha we dawaning bishidikilerge hujum qiliwatqan, ularning xelq ichidiki obrazini xunukleshtürüshke uriniwatqan bolushi mümkin.

Yuqarqi insanlarning bir qismi belkim kimge ishiniship, kimge egishishni bilmesliktin yaki bashqilarning qaymuqturishidin, bilip bilmey shu xataliqlarni ötküziwatwan bolushi mümkin; beziliri hetta özlirini millet üchün heqqi xizmet qilwatqanlar dep hisaplishi mümkin. Biz öz pikir we köz qarashlirimizni bayan qilish, jamaet pikiri toplash arqiliq, ularning bezilirige tesir körsitelishimiz we ularni qiliwatqan xata herketliridin yanduralishimiz mümkin; likin köpünchisi ismi jismi yoq kölenggü bolghachqa, ular öz niyitidin yanmighiche ulargha tesir körsitish we yaki ularni xata yoldin qutuldurup chiqish unche asan emes; bolupmu bizge düshmenlik qiliwatqan düshmen küchlerning mexsiti bizning itipaqliqimizni buzup, bizni rohiy jehette weyran qilish bolghachqa, ular qanunning jazasigha uchurmighiche, biz ularni qiliwatqan ishidin tosup qalalmasliqimiz mümkin. Shunga men köpchilikning, bolupmu her xil hujum we rohiy zerbige uchurghan siyasi akitiplarning, özliri duch kelgen mesilelerge rohiy jehettin qandaq taqabil turush toghursida öz köz qarashlirimni oturgha qoyup ötmekchi.

Insanlar hayatida her xil maddi we meniwi qiyinchiliqlargha duch kilidighan bolup, dush kelgen meniwi qiyinchiliqlar ichide yengmek eng qiyin bolghini öz özimizni yingish hisaplinidu. Yeni bashqilarning bizge qandaq baha birishi we qandaq qarishidin bekrek, özimizning özimizge qandaq qarishimiz we özimizning bashqilarning özimizge bolghan selbi bahasigha bolghan his tuyghimiz üstidin ghalip kilishimizdur. Nurghun insanlar rohiy jehette bashqilarni emes öz özini yingelmigini we özi üstidin ghalip kilelmigini üchün, özining qelbidiki özige bolghan tonushidin bekrek bashqilarning özige bergen bahasigha itiwar biridu; bashqilar selbi baha bergende, asanla renjidu, köngli yirim bolidu we chüshkünlishidu; bashqilar ijabi baha bergende we yaki maxtighanda, asanla xosh bolup, leylep qalidu. Emiliyette nurghun kishiler insanlargha baha bergende ularning kelgüside irishidighan netijisige qarap emes, belki hazir qolgha keltürgen netijisige qarap baha biridu. Shunga eger yetmekchi bolghan nishan iniq bolsa, milletke paydiliq ish bolsa, aldigha qarap mingish kirek. Amirkiliq dangliq righbetlendürüsh nutiqi sözligüchi, Tony Gaskins mundaq digen iken, "Yalghuz yürüshke hazir bolung, chünki siz bilen yolgha chiqqan köpligen insanlar siz bilen axirghiche yürishi natayin". Nishan iniq bolsa, niyet durus bolsa, qolgha keltürgen netije, xelqimizge jümlidin selbi pikir bergen we hujum qilghanlargha nisbeten, eng küchlük jawaptur. Bashqilarning bizge selbi tesir körsitishige we yaki qilghan ishimizdin waz kechürüshke purset yaritip bermeslikimiz kirek. Elwette men bu yerde bashqilarning pikirige qulaq salmasliq kirek dimekchi emesmen. Bashqilarning pikirige qulaq salghanda, eng mohimi ularning semimiyitige qarashimiz kirek; semimi tenqitlerni qobul qilishimiz kirek.

Insanning mahiti shexsiyetchi bolidu, shunga insan ewel özini oylaydu. Insanlarni herketke kelturüshte eng mohim rol oynaydighan amil hergüz “bashqilar” bolmastin, belki insanning özining shexsi ihtiyajidur. Insanning ihtiyaji digende asasliqi insanning maddi we meniwi ihtiyajliri közde tutilidighan bolup, u insanning yashishi üchün zörür bolghan maddi ihtiyaj, bixeterlik ixtiyaji, rohiy ihtiyaj we eng yuquri derijilik özini qanaetlendurush ihtiyajidin ibaret bir nechche türlük ihtiyajni öz ichige alidu. Insanning maddi ihtiyajining chéki bolidu, biraq insanning menivi ihtiyajining chéki bolmaydu; Maddi ihtiyajdin ashqan herqandaq maddi bayliq emiliyette insanning meniwi ihtiyaji üchündur. Insan qilmaqchi bolghan herqandaq ishni, peqet öz menpetige biwaste baghlighanda, andin eng zor herketlendürgüch küchke ige bolup, qilmaqchi bolghan ishini eng yaxshi qilalaydu. Beziler bir milletke yaki bir doletke bash bolup, oz iqtidarini eng yuquri derijide namayen qilish arqiliq ozining ozini qanaetlendurush ihtiyajini qandurghan bolsa, yene beziler dangliq, alim, doxtur tijaretchi, artis bolup, netije yartish arqiliq ozining ozini qanaetlendurush ihtiyajini qanduridu. 

Maslow's hierarchy of needs

Elwette men bu yerde insanning mahiti shexsiyechi bolidu diyish arqiliq insanlarning öz xelqi, milliti we wetini üchün pidakarliq körsitidighan, insaniyetke menpet yetküzüsh üchün yaxshi ishlarni qilidighan ali janap rohni inkar qilmaqchi emes. Men peqet u rohning insanda bolidighan meniwi ihtiyaj tüpeylidin bolidighanliqini tekitlimekchimen. Mesilen dunyada saxawetlik bilen öchmes namlarni qaldurghan nurghunlighan shexisler, özliri qilghan saxawetlik ishliri tüpeylidin meniwi jehette eng chong xoshalliqqa we qanaetke irishken. Yeni ular u saxawetlik ishlarni bashqilargha köz köz qilish üchün emes, belki öz raziliqi we xoshalliqi bilen öz könglidin chiqirip qilghan, yaki ular shu saxawetlik ishlarni özining xoshalliqi dep bilgen we shundaq qilish arqiliq eng zor meniwi ozuqqa irishken. Ular qilghan ishini öz raziliqi bilen könglidin chiqirip qilghanliqi üchün,  bashqilardin bir nerse kütmigen. Bashqilarmu chin könglidin chiqirip, ulargha cheksiz hörmetler ata qilghan we ularni menggü yad etken.

Allah hemmimizni barawer yaratqan; mes'ulyet yalghuz dawa qiliwatqanlarghila mensup bolup qalmastin, belki hemmimizning özimizge chüshluq mesultimiz we wijdani burchimiz bar. Amirka pirezidenti Abraham Lincoln mundaq digen iken, “Sen bügündin qichish arqiliq etidiki mesulyitingdin qutulalmaysen". Biz bir ish qilsaq, bashqilar üchün emes, belki öz mesulyitimiz we öz wijdani burchimizni ada qilish üchün qilimiz, hem uning jawabini bashqilargha we yaki ismi jismi yoq insanlargha emes, belki ewel öz wijdanimizgha, Allagha andin biz söygen we bizni söygen insanlargha birimiz. Shunga bizning ismi jismi yoq insanlarning ijtimayi taratqularda yazghan her xil selbi uchurliri, bohtanliri we hujumliri üchün, renjishimizning, könglimizni yérim qilishimizning, ulargha chüshenche birip yaki ulargha qarshi inkaslarni yizip, waxtmizni isirap qilishimizning hichqandaq hajiti yoq. Elwette biz insan bolghachqa, hisyatimiz bar, könglimizge kilidu, biraq biz bir ish qilimen dep oturgha chiqqan ikenmiz, aldi bilen öz özimizni yingeleydighan bir küch we jasaret bolishi kirek. Bolmisa, düshmen mexsetke yetken bolidu; biz weten dawasidin ibaret bu büyük ishqa tixi taza hazir bolmighan bolimiz.

Biz bir ish qilghanda, meyli u qandaq ish bolishidin qetti nezer, biz dawamliq uni millet üchün, weten üchün we yaki bashqilar üchün dep bek tekitlep kitishimizning hajiti yoq. Chünki milletmu bizning, wetenmu bizning; u wetende yashawatqan millet bizning uruq tuqqanlirimizdin terkip tapqan. Ular üchün bir ish qilghanliq, emiliyette özimiz üchün bir ish qilghanliq; öz wijdani burchimizni ada qilghanliq; biz u arqiliq özimizning könglini rahetliteleymiz; özimizning meniwi ihtiyajimizni qanduralaymiz. Eger biz qilghan ishimizni we körsitiwatqan pidakarliqimizni öz mesulitimiz we wijdani burchimizni ada qilish üchün qilduq dep qarisaq, u chaghda biz özimiz xalap qilghan ishimiz we körsetken pidakarliqimiz üchün, aldirap bashqilardin bir nerse kütmeymiz we aldirap bashqilardin renjimeymiz. Elwette hemmimiz insan bolghachqa, qilghan ishimizni we körsetken pidakarliqimizning bashqilar teripidin itirap qilinishini, bashqilar teripidin hörmetlinishni ümüt qilimiz; likin biz shuni untup qalmasliqimiz kirekki, biz bashqilardin renjish, xapa bolush, qilghan ishimizni her küni nechche qitim tekitlesh we yaki bashqilarni zorlash arqiliq, ularning hörmitige we itirap qilishigha irishelmeymiz; biz peqetla özimizning güzel exlaq pezlitimiz we söz herkitimiz arqiliq bashqilargha tesir körsiteleymiz; özimizning emili netijilirimiz arqiliq bashqilarning hörmiti we itirap qilishigha sazawer bolalaymiz.

Her birimiz hem özimizge hem biz tewe bolghan ijtimayi chembirekke tewe. Insan aldi bilen özini razi qilghandin kiyin, andin etiraptikilerni we bashqilarni razi qilalaydu. Özini razi qilalmighan insan hergüz bashqilarni razi qilalmaydu; özini xosh qilalmighan insan hergüz bashqilarni xosh qilalmaydu. Biz bu nuqtini toluq tonup yitishimiz, etirapimizdikilerge pozitip inirgiye, xushalliq we ümüt ata qilish üchün, aldi bilen özimiz choqum pozitip, xoshal we ümütwar bolishimiz kirek.

2019 - yili 12 - ayning 8 - küni