Uyghurlarning nopusi

Uyghurlarning nopusi

كونا يىزىق نۇسچڭسڭ
http://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2018/06/blog-post_15.html

Memet Emin

Uyghurlarning nopusi zadi qanchilik? Bu uzundin biri talash tartish bolup kiliwatqan we hazirgha qeder iniq jawabi bolmay kiliwatqan bir mesile.

Hemmimiz bilgendek Uyghurlarning nopusi toghursida oxshimighan teshkilat we oxshimighan shexisler ilan qilghan san arisida periq nahayti chong. Hazir Xittay hökümiyti ilan qilghan Uyghurlarning nopusi 12 miliyun etirapida bolsimu, biraq biz Uyghurlarning nopusini 20 miliyun, 25 miliyun, 30 miliyun we 35 miliyun digendek 4, 5 xil oxshimighan reqemler bilen ipadilep kiliwatimiz. Uyghur Akadimiyesi wetendiki 255 pidayining 2013 - yili ilip barghan tekshürüsh netijisige sasasen, Uyghurlarning nopusini 20 miliyun dep ilan qiptu.

http://www.akademiye.org/ug/?p=10519

Miningche biz san oyuni oynap, özimizning birlik itipaqliq jehettiki obrazimizgha tesir yetküzmey, kem digende nopusimizning sanida bolsimu birlikke kileyli. Kelgüside keng kolemlik nopus teskhurup, mukemmel bir sanliq melumatqa ige bolush pursitimiz bolghanda qeder, Uyghur Akadimiyesi ilan qilghan bu sanni Uyghurlarning  nopusinng birlikke kelgen sani ornida ishliteyli.

Hazir dunyada 233 musteqqil döwlet bar bolup, ularning ichide nopusi 10 miliyundin ashqan döwlet 88, nopusi 1 miliyundin ashqan döwlet 159 iken. Eng az nopusi bar döwletning aran 801 adimi bar iken. Dunyagha küchlük tesir körsitiwatqan Yewudilarningmu aran 15 miliyun nomusi bar. Eger biz mushu 20 miliyun Uyghur nopusi we wetende uzundin biri yashap kelgen bashqa milletlerning nopusi bilen musteqqil bir döwlet bolsaq, nopus jehette dunyadiki aldiniqi 50 chong döwletning biri bolishimiz mümkin. Shunga bu yerdiki mesile yalghuz san bolmastin, belki süpet mesilisimu mohimdur. Nopusimizni qanche köp disek, shunche milletchi bolidighan ish yoq, nopusimizni qanche köp disek Xittay hökümiti qorqup kitip bizge musteqqilliq birip qoymaydu. 

2018 - yilidiki herqaysi dowletlerning nopusini bu ulanmidin korung

http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/

Eng mohimi bizde birlik bolush kirek, birlikke kelgen bir san bolush kirek. Eger bizde birlik itipaqliq bolmisa, hemmimiz xiyalimizgha kelgen sanni sözlep yürsek, nopisimizni bezilirimiz 15 miliyun, bezilirimiz 20 miliyun, yeni bezilirimiz 25, 30, 35 miliyun, hetta 45, 50 miliyun dep atiwalsaq, nime bollarmiz? Eger nopusimizni her xil san bilen ilan qilsaq yaki nahayti köp ilan qilsaq xelqimizning hazirqi ehwalida chong özgürüsh bolidighan ish bolsa, shuning bilen bizmu milletchi, wetenperper bolidighan ish bolsa, u chaghda her birimiz nopusimizni özimiz xalighan san bilen ilan qilsaq, we yaki ashurup disek bolidu. Bolmisa kem digende mushu nopusimizning sanida bolsimu birlikke kileyli, Uyghur Akadimiyesi ilan qilghan sanni Uyghurlarning nopusi toghursida tiximu mükemmel bolghan sanliq melumatqa irishkiche birlikke kelgen san ornida ishlitip turayli.

Ijtimayi taratquda bir qerindishimiz Uyghurlarning nopusi toghursida töwendikilerni bayan qiptu (imla jehette tüzütildi).

Hazir toplarda Sherqi Turkistan xelqining nopusi toghirliq izdinishler boliwetiptu, shunga men jamaetke bu heqtiki uchurni teminleshni muapiq kördüm. 1996- yili 7 - ayda bir xizmet xulase sorinida aptonum rayunluq J.X. nazaritining kimlik ishlirigha mesul xittay emeldarining ixtiyarsiz aghzidin chiqip ketken san - sifir melumatida Uyghur yeziqi bilan 18 yashtin yuqurilargha  tarqitilip bolghan  2 - awlat kimlik 19 miliyon 967000  dep ötüp ketken. Arida 2 ay ötüp, shu sorunda bar barliq kishilerni merkezdin tekshürüsh gurpisi kelip hemmizdin bir birlep shu sorinda kim-kimler bar?, kim nima didi? Sen bu sorunda nimini angliding? yalghan gep qilsang tekshürüp eniqlansa qanuni jawapkarliqqa tartilisen, buni hichkimge eyitmaysen digan mezmunda meni 2 kün soraq qilghan.  U xittay emeldarini shu chaghda merkezge tekshürüshke elip kitiptu dep anglighanche kiyinki ehwalidin xewirim yoq, bu chaghda 18 yashqa toshmighanlar we shu ziminda yashawatqan bashka yeziqtiki Sherqi Türkistanliqlarning sani qanche? U 20 miliyon ademning 10 milyoni er, 10 miliyoni ayal dep oylisaq, bir jup er-ayaldin 1996 - yildin bugun'giche 22 yashliq Uyghur yaki Sherqi Türkistanliq ewlatlardin  yena 10 miliyon köpiyidu, menche bolghanda 35 miliyon Sherqi Türkistanliq bar disek chong xataliq yoq.  Bu mende hazirghiche saqlinip kelgen bir sir.

Yuqarqi uchurning esli tekisti töwendikiche

(Azir toplarda xerki turkistan helkining nopusi toghirlik izdinixler boliwetiptu , xunga men jamaetke bu ektiki uqurni teminlexni muapih kordum 1996- yili 7 - ayda bir hizmet hulasie sorinida aptonum rayunluk J.H nazaritining kimlik ixlirigha mesul hitay emeldarining ihtiyarsiz aghzidin qikip ketken san - sifir melumatida uyghur yeziki bilan 18 yaxtin yukurilargha  tarkitilip bolghan  2- awlat kimlik 19miliyon 967000  dep utup ketken . Arida 2ay otup , xu sorunda bar barlik kixilarni merkezdin tekxurux goroppisi kelip emmizdin bir birlep xu sorinda kim-kimler bar ?, kim nima didi ? Sen bu sorunda nimini angliding ? yalghan gep kilsang tekxurup enihlansa kanuni jawapkarlihka tartilisen , buni iqkimge etmaysen digan mezmunda meni 2 kun sorah kilghan  u hitay emeldarini xu qaghda merkezge tekxuruxke elip kitiptu dep anglighanqe kiyinki ehwalidin hewirim yoh ,bu qaghda 18 yaxka toxmighanlar we xu ziminda yaxawatkan baxka yezihtiki xerki turkistanlihlarning sani kanqe ? U 20 miliyon ademning 10 milyoni er , 10 miliyoni ayal dep oylisah birjup er-ayaldin 1996- yildin bugungiqe 22 yaxlih uyghur yaki xerki turkistanlik ewlatlardin  yena 10 miliyon kopiyidu , menqe bolghanda 35 miliyon xerki turkistanlik bar disak qong hatalih yok, .  bu mende azirghiqe sahlinip kelgen bir sir.)

Mening yuqarqi yazmigha bolghan köz qarishim töwendikiche

Bir millet nopusining köpiyishi yalghuz waqitqa munasiwetlik bolmastin,  eng mohimi bir jup er xotun alghan bala sanigha, shu milletning tebbi ölüp kitish nisbitige, oturche ömürige, kichik balilarning tughut jeryanida ölüp kitish nisbitige, her xil tebbi apet, urush, we ejellik kisel tarqilish qatarliq amillar bilen munasiwetlik. U herguzmu addila matimatikiliq hisaplighili bolidighan mesile emes.  Eger bir jup er ayal 2 bala alsa,  nopus 20,  30 yildimu asasen köpeymeydu. Nopus köpiyish üchün bir jup er ayal kem digende 3 bala ilish kirek.  96 – Yildin kiyin wetende pilanliq tughut qattiq ijira qilin’ghan yillar bolup, Uyghurlarning ichide 3  bala alghan er ayal yildin yilgha azlap mangghan. Chong sheherlerde yaki hökümet orunlirida xizmet qilidighanlar arisida köpünche er ayal 1 yaki 2 bala alghan.  Mashina heydeydighanlar we qatnash weqesi bilen ölgenler yildin yilgha köpeygen.  Uyghurlar arisida eydiz kisili tiz tarqalghan,  zeherlik chikimlik ewji alghan. Undin bashqa bu 20 yil ichide yüz bergen her xil weqeler jeryanida köpligen Uyghurlar öltürülgen. Bularning hemmisi Uyghurlarning tebbi bolmighan ölüshini köpeytidighan amillar hisaplinidu. Uyghurlarning tebbi ölüsh nisbiti, Uyghurlarning tebbi bolmighan ölüsh ehwali, we pilanliq tughut cheklimisi qatarliq sewepler tüpeylidin 1996 – yildin kiyinki 20 yil ichide Uyghurlarning nopusi alahide köpeygen bolishi natayin. 

Dunya nopusi 1950 – yildin buyanqi 60 yildin artuq waqit ichide texminen 3 hessige yiqin köpeygen. Amirka dunyadiki eng chong kochmen döwliti bolup, adettiki normal kochmen qobul qilishtin bashqa, dunyaning herqandaq yiride yüz bergen urush we chong tiptiki tebbi apetler Amirkigha köchmen bolush dolqunini qozghaydighanliqi hemmimizge melum. Shu seweptin Amirkining nopus kopiyish tebbi kopiyish bilen köchmenlerdin terkip tapqan bolidu. Shundaqtimu Amirka nopusi 1900 – yildin kiyinki 110 yil ichide aran 4 hesse, 1950 – yildin kiyinki 60 yil ichide 2 hessidin sel artuqraq köpeygen. Dunyada nopusi nisbeten eng tiz köpiwatqan döwlet Hindistan bolup, uning nopusimu 1900 – yildin buyanqi 110 yil dawamida texminen 5 hesse, 1950 – yildin kiyinki 60 yil ichide 3 hesse köpeygen.

Yiqinqi 20, 30 yildin buyan xili köp sandiki tereqqi qilghan gherip döwletlerde nopusning bek köpeymigenliki, hetta bezi döwletlerde nopus azlap kitiwatqanliqi, shu seweptin u döwletler bashqa döwletlerdin köchmen qobul qilish we bala biqiwilish arqiliq öz döwlitining nopusqa kapalet qiliwatqanliqi hemmimizge ayan.

Dunya nopusining 1950 – yildin kiyinki köpiyish ehwali. Ötken 60 yil ichide dunya nopusi texminen 3 hessige yiqin köpeygen

Amirkining 110 yil jeryandiki nopus köpiyish ehwali. Ötken 110 yil ichide Amirka nopusi texminen 4 hesse köpeygen

Hindistanning 110 yil jeryanidiki nopus köpiyish ehwali. Ötken 110 yil ichide Hindistan nopusi texminen 5 hesse köpeygen

Uyghurlarning 1949 – yildin ilgirki nopusini köpünche kishiler 4 miluyun etirapida dep qarimaqta. Eger biz bu sanda köp xataliq yoq bolishi mümkin dep qarisaq, Uyghurlarning nopusi 60 yildin artuq waqit ichide dunya nopusining köpiyish nisbiti boyiche köpeygende, Uyghurlarning nopusi 3 hesse köpiyip, eslidiki 4 miliyundin 12 miliyun’gha köpeygen bolidu. Eger biz Uyghurlarning nopusi 60 yildin artuq waqit ichide dunya nopusining köpiyish nisbitidin 1 hesse artuq köpeygen dep qarisaqmu, Uyghurlarning nopusi 4 hesse köpiyip, eslidiki 4 miliyundin 16 miliyun’gha köpeygen bolidu.

Eger her bir Uyghur ailisi ötken 60 yildin artuq waqit ichide otura hisap bilen 2 baliliq bolghan bolsa, hemme adem peqet we peqetla öz ijili bilen ölüp ketken, hichqandaq tebbi bolmighan ölemlik yüz bermigen bolsa, u 2 bala peqetla shu tebbi ölüp ketkenlerning orinini toluqlaydu, we Uyghurlarning nopusi bu 60 nechche yil ichide hichqandaq özgermeydu.

Eger her bir Uyghur ailisi ötken 60 yildin artuq waqit ichide otura hisap bilen 3 baliliq bolghan bolsa, hemme adem peqet we peqetla öz ijili bilen ölüp ketken, hichqandaq tebbi bolmighan ölemlik yüz bermigen bolsa, 2 bala tebbi ölep ketken ademlerning ornini toluqlaydu, shuning bilen bir jup er ayal, nopusqa peqet 1 ademni köpeyitken bolidu. Netijide Uyghurlarning nopusi bu 60 nechche yil ichide eslidiki 4 miliyundin 13.5 miliyun’gha köpiyidu.

Eger her bir Uyghur ailisi ötken 60 yildin artuq waqit ichide otura hisap bilen 4 baliliq bolghan bolsa, hemme adem peqet we peqetla öz ijili bilen ölüp ketken, hichqandaq tebbi bolmighan ölemlik yüz bermigen bolsa, 2 bala tebbi ölep ketken ademlerning ornini toluqlaydu, shuning bilen bir jup er ayal, nopusqa peqet 2 ademni köpeyitken bolidu. Netijide Uyghurlarning nopusida bu 60 nechche yil ichide 8 hesse kopiyip, eslidiki 4 miliyundin 32 miliyun’gha köpiyidu. Yuqarqi dunya nopusi we Hindistan nopusining köpiyish ehwalidin qarighanda hichqandaq bir döwlet yaki rayunning nopusi 8 hesse köpeygini yoq. Sewep tebbi ölemliktin bashqa köpilgen tebbi bolmighan ölemliklerning yüz bergenligidin.

Hemmimizge melum bolghandek, bu 60 yildin artuq waqit ichide 1950 - yillardiki chong tazilash herkiti, undin kiyinki yer islahati, 50 - yilning axirqi we 60 - yilning bashliridiki acharchiliq, 62 - yildiki Xittay Sovit munasiwitining buzulishi, mediniyet zor inqilawi, 4 kishilik goruh aghdurlup tashlan’ghandin kiyinki tazlashlar, undin kiyin 1992 - yildin ta hazirghiche ilip biriliwatqan her xil namidiki basturushlar, bolupmu 11- sintebir weqesi we 5 – iyul weqesidin kiyinki qirghinchiliqlar, eydiz kisili we her xil yuqumluq kisellikler, zeherlik chikimlikler, wetende ilip birilghan 48 qitimliq atum siniqining ziyini, wahakazalar tüpeylidin qanchiliq Uyghurlarning bihude ölep ketkenlikini hisaplash mümkin emes.

Biz xittayning millitimizge bolghan basturush siyasetlirini tilgha alghanda, ularning Uyghurlargha yürgüzgen pilanliq tughut siyasiti, her xil basturlarni we qirghinchiliqlarni tekitleymiz, biraq Uyghurlarning nopusini tilgha alghanda, 60 yildin artuq waqit ichide qirilip ölüp ketken nechche miliyun xelqning olup ketkenlikini untup, Uyghurlarni dunyada eng tiz köpiyidighan millet dep qarisaq we Uyghurlarning nopusini riyalliqqa uyghun bolmighan halda köpturwalsaq, özimizning putigha özimiz palta chapqan bolimiz.  

Eger nopusimizni 35 miliyun bolsa, biz uni 20 miliyun dep qarighan bilen,  ademlirimiz azlap nopusimiz 20 miliyun bolup qalmaydu.  Eger nopusimiz 20 miliyun bolsa,  biz uni 35 miliyun digen’ge nopusimiz birdin köpiyip 35 miliyun bolup qalmaydu. Men bilidighan köp sandiki ziyalilar Uyghurlarning nopusini 15 - 18 miliyun arisida bolishi mümkin dep qaraydu.  Hazir xittay hökümiti bizning nopusimizni 12 miliyun dep ilan qiliwatqan bir ehwalda,  eger qolimizda nahayti küchlük bir ispat bolmisa, nopusimizni 35 miliyun dep özimizning ziyaliliri qobul qilmighan bu san’gha bashqilarni qandaq ishendüreleymiz? Bundaq bir ehwal astida eng mohim bolghini teshkilatlar ara birlikke kelgen bir san, köpchilik qobul qilghan, riyalliqqa eng ughun bolghan bir san. Eger biz hetta mushu bir sandimu birlikke kilelmisek,bashqilarning bizge bolghan ishenchisini qandaq tikliyeleymiz? 

Hazirqi ehwalda bizning nopusimizni 20 miliyun dep atash bilen 35 miliyun dep atash,  bizning ehwalimizda alahide chong bir özgürüsh peyda qilishi natayin.  Eger bar disek,  u peqetla bizning nopusimiz 35 miliyun dep,  özimizni özimiz xosh qilishtin bashqa nerse emes.   Men melum san choqum toghura dep kisip eytalmaymen, biraq men "hazir eng mohim bolghini teshkilatlar arisida san jehette birlikke kelsek,  heqqiqi sanni kiyin shundaq bir sharahitimiz bolghanda iniq qiliwalsaqmu bolidu" dep qaraymen.