Ixtilap we uni bir terep qilish

Ixtilap we uni bir terep qilish

ئىختىلاپ ۋە ئۇنى بىر تەرەپ قىلىش

http://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2018/07/blog-post.html

Awazliq nusqisi

https://drive.google.com/open?id=1AbnfSb8jXShH2FeyoOFpdgXmvguf3pn9

Memet Emin

Ixtilap diginimiz ikki yaki uningdin artuq terepler arisida yüz bergen öz ara qitilmasliq, öz ara qarshilishish we öz ara inkar qilish.

Her kallida her xiyal digendek, oxshimighan kalla, oxshimighan eqil bilen oxshimighan köz qarashta yashawatqan insanlar arisida her ishta her daim öz ara tamamen oxshash qarashta, oxshash pikirde bolush mümkin emes, shu seweptin insanlar arisidiki ixtilaptin tamamen saqlinishmu mümkin emes. Shunga ixtilap yüz bergende, uni qandaq bir terep qilishni bilish bek mohim. Eger ixtilap saghlam bir usulda toghura bir terep qilinsa, u insanlarning öz ara chüshinishige türtke bolup, insanlar arisidiki dostluqni kücheytidu. Eger ixtilap waxtida saghlam bolghan bir usulda bir terep qilinmisa, u toqunush we urush jidelge tereqqi qilip, munasiwetlik tereplerde eslige kilish qiyin bolghan ighir zexmilerni peyda qilishi mümkin.

Ixtilapni töwendikidek 3 türge ayrishqa bolidu

Birinjisi munasiwet ixtilapi. Bu xildiki ixtilap asasliqi shexisler we teshkilatlar arisidiki öz ara alaqe we munasiwetni chöridigen halda yüz biridu. U asasliqi insanlarning kimliki, obrazi, abroyi, ghururi, semimiyetliki, ishenchisi, sadaqetliki, wapadarliqi we exlaq peziliti qatarliq amillar bilen munasiwetlik. Insanlar öz ara semimi, rastchil, sadaqetlik, wapadar bolmighanda, we yaki öz ara guman qilghanda, öz ara ishenmigende, bashqilarning kimlikni, obrazini, abrohini xunikleshtürüp, bashqilarning ghurigha tekkende asan ixtilap peyda bolidu.

Ikkinjisi mexset muddua ixtilapi. Bu xildiki ixtilap asasliqi mexset mudduagha yitish jeryanidiki usul, waste we yölünüshni chöridigen halda yüz biridu. U asasliqi mexset muddua we uninggha yitish jeryanigha bolghan chüshenche, tonush qatarliq amillar bilen munasiwetlik.

Üchinjisi payda menpet ixtilapi. Bu xildiki ixtilap asasliqi qolgha keltürgen netijilerni we yaki mexset mudduagha yetkendin kiyin ige bolghan payda menpetni chöridighan halda yüz biridu. U asasliqi qolgha keltürgen netije we yaki ige bolghan payda menpetke qandaq igidarchiliq qilish we yaki uning qandaq texsim qilinishi qatarliq amillar bilen munasiwetlik.

Ixtilap peyda bolushning sewepliri

Beziler ixtilapning asasliq sewebini insanlar arisidiki köz qarash periqidin dep qarishidu. Emiliyette insanlar her jehettin periqliq qilip yaritilghinigha oxshash, ularning musteqqil tepekuri we periqliq köz qarishining bolushi tamamen normal we tebii ish, biraq u insanlar arisida ixtilap peyda bolushning asasliq sewebi emes.  Insanlar we yaki insanlardin teshkil tapqan teshkilatlar arisida  ixtilap peyda bolushning asasliq sewebi insanlarning “özi” ni oylishi bilen “omumluqni” ni oylishi arisidiki binormalliq we yaki ular arisidiki ighir derijidiki tengpushsizliqtur. Yeni insanlarning özini oylishi nahayti küchlük bolup, bashqilarni yaki omumluqni oylishi ajizlap ketkende we yaki hemme ishta “men, özem” asasi iqimgha aylan’ghanda,  tebii halda ixtilap kilip chiqidu.

Eger bir insan we yaki bir gurpa insanlar özini we omumluqni oxshashla oylimisa, undaq insanlar adette hich ishqa qizziqmaydighan, dunyaning ishliri bilen kari bolmaydighan, hemme ishtin özini qachuridighan, özini tashliwetken bolidu.

Eger bir insan we yaki bir gurpa insanlar özini we omumluqni oxshashla otural derijide oylisa, undaq insanlar arisida asan ixtilap yüz bermeydu, eger ixtilap yüz bergen teqdirdimu, undaq insanlar adette öz ara muresse qilidu we kilishidu.

Eger bir insan we yaki bir gurpa insanlar özini we omumluqni kuchluk derijide ortaq oylidighan bolsa, undaq insanlar adette hem özi hem omumluq üchün bir ish qilishqa qattiq intilidu. Undaq insanlar pisxikisi saghlam, özige ishenchisi bar insanlar bolup, ish bijirishte exlaq pezilet we semimiyetlikni aldinqi orun'gha qoyidu. Shu seweptin ular arisida yüz bergen ixtilaplarmu toghura bir terep qilinidu. Undaq insanlar öz ara erkin we adil riqabetlishidu; özige oxshash qabiliyetlik insanlar bilen hemkarliship, ortaq ghelibe we muapiqiyet üchün orataq tirishchanliq körsitishni xalaydu.

Eger bir insan we yaki bir gurpa insanlar pütunley özini oylap, bashqilarni, omumluqni peqet oylimisa, asan ixtilap peyda bolidu. Undaq insanlar adette bek shexsiyetchi we qizghanchuq kilidu; undaq insanlarning köpünchisi adette pisxikisi saghlam bolmighan insanlar bolup, bashqilarning muapiqiyet qazinishini hergüz körelmeydu, bashqilarni asan inkar qilidu. Undaq insanlarning köpünchisi bashqilarning meghlubiyitidin hozur alidu. Özining menpetini her daim omumning menpeti üstige qoyidu, we yaki özining menpeti üchün omumning menpetini qurban qilidu. Bundaq ademler bilen bashqilar arisida her daim ixtilap yüz biridu, yaki bundaq ademler her daim bashqilar arisida ixtilap peyda bolushqa sewep boldu.

Ixtilapni bir terep qilish

Insanlarning hayatida ixtilaptin tamamen saqlinish unche asan bolmisa kirek, shu seweptin eng mohim bolghini yalghuz ixtilaptin qandaq saqlinishqa tirishchanliq körsütüsh bolup qalmastin, belki ixtilap yüz bergende uni qandaq qilip toghura bir terep qilishmu bek mohim. Eng mohimi her bir insan insanlarning periqliq ikenligini itirap qilish bilen birge özini toghura tonush we özining ornini toghura belgülesh kirek.

Ixtilap keypiyatni ighir derijide buzishi, köngelge azar birishi, insanni epsuslandurushi we rahetsiz qilishi mümkin. Eger ixtilap saghlam bolmighan usulda bir terep qilinsa munasiwet tamamen buzulishi, hetta toqunush yüz birishi mümkin. Eger ixtilap saghlam usulda bir terep qilinsa öz ara chüshenchini ilgiri sürishi, öz ara ishench we dostluq peyda qilishi mümkin.

Ronald Regan mundaq digen iken, “tinchliq dimek ixtilap yoq dimek emes, u ixtilapni tinchliq bilen hel qilish qabiliyiti dimektur”.

Ixtilapni toghura bir terep qilish üchün aldi bilen ixtilapqa selbi pozitsiyede bolup, uninggha saghlam bolmighan inkas qayturushtin saqlinish kirek. Eng mohimi ixtilapqa ijabi pozitsiyede bolup, saghlam inkas qayturush kirek.

Ixtilapqa saghlam bolmighan selbi inkas qayturushning ipadiliri: 
1. Ixtilapqa sewep bolghan mesilining mohim yaki mohim emeslikini tonup yitelmeslik

2. Öz keypiyatini konturul qilalmasliq, ghezeplinish, achiqlinish, öchmenlik tuyghusini ipadilesh

3. Ret qilish, inkar qilish, haqaretlesh, tehdit qilish

4. Ixtilaptin qorqush, endishe qilish, özini qachurush

5. Aqiwetning nachar bolishini ümüd qilish

Ixtilapqa saghlam we ijabi inkas qayturushning ipadiliri:

1. Ixtilapqa sewep bolghan qaysi mesilining mohim, qaysi mesilining mohim emeslikini tonup yitish

2. Epu qilishqa we untup kitishke teyyar bolush

3. Muresse qilish we kilishish iqtidari bolush

4. Jazalash we öch ilish istiki bolmasliq

5. Kilishish arqiliq ikkila terepke ortaq paydiliq bir netijining oturgha chiqishigha ishinish

Ixtilapni toghura bir terep qilishning usulliri

1. Sitires yeni jiddilishishni konturul qilish kirek. Salmaq bolush, qarshi terepning til we beden herkiti bilen ipadilimekchi bolghan mexset muduasini iniq chüshünüp yitish kirek. Zörür bolghan yomur arlashturup, keypiyatni tengshesh kirek.

2. Keypiyat we qilmishni konturul qilish kirek. Eger biz keypiyatimizni yaxshi konturul qilsaq, bashqilargha tehdit qilmay, bashqilar bilen urush jidel qilmay, bashqilarni jazalimay turup, ulargha bildürmekchi bolghan mexsitimizni salqin bir keypiyat ichide tinch yol bilen anglitalaymiz.

3. Bashqilarning his tuyghisigha we dimekchi bolghan mexsitige diqqet qilish yaki uninggha itiwar birish kirek.

4. Insanlar arisidiki her xil periqlerning mewjutliqini bilish, uni itirap qilish we uninggha hörmet qilish kirek.

5. Keng qosaq bolush, epu qilishni bilish kirek. Mesile hel qilishni asas mexset qilip, bashqilarni jazalashni we yaki ulargha haqaret qilishni asas mexset qilmasliq kirek.

6. Qarshi terepning xataliqini ispatlashqa, ularni xatagha chiqirishqa,  yaki ularning yüz abroyi we ghururini yoq qilishqa urunmasliq kirek.

7. Diqetni ixtilap peyda qilghan asasi mesilige yighip, kona xamanni sörep chiqmasliq, eyni waqitta ixtilap peyda qilghan zidiyetni mohim orun’gha hel qilish kirek.

8. Ixtilap bilen munasiwiti bolmighan mesililerge bolupmu bashqilarning shexsiyitige tegmeslik kirek.

9. Bashqilargha bohtan chaplimasliq, bashqilarni yalghan sözler bilen qarlimasliq kirek.

10. Qachan we qandaq waqitta boldi qilishni we muresselishishni bilish kirek.

2018 -yili 7 - ayning 11 - küni New York