ئامىركىدا قانۇن قانداق ماقۇللىنىدۇ؟

ئامىركىدا قانۇن قانداق ماقۇللىنىدۇ؟

مەمەت ئمىن

ئالدى بىلەن ماقۇللانماقچى بولغان قانۇن لاھىيەسى، بىر ياكى بىر نەچچە كىڭەش پالاتاسىيە ياكى ئاۋام پالاتاسىيە ئەزاسى تەرىپىدىن پارلامەنتكە تونۇشتۇرلىدۇ. ئەگەر قانۇن لاھىيەسى كىڭەش پالاتاسىيە ئەزاسى (Senator) تەرىپىدىن تونۇشتۇرۇلسا، قانۇن لاھىيەسىگە باش ھەرپى S بىلەن باشلانغان نومۇر بىرىلىدۇ. ئەگەر قانۇن لاھىيەسى ئاۋام پالاتاسىيە ئەزاسى (House Representative) تەرىپىدىن تونۇشتۇرۇلسا، قانۇن لاھىيەسىگە باش ھەرىپ HR دىن باشلانغان نومۇر بىرىلىدۇ. بۇ ئامىركىدا قانۇن ماقۇللاشنىڭ بىرىنجى قەدىمى بولۇپ، بۇ نۇقتىدىن كىيىن قانۇن لاھىيەسى مەيلى ئاخىر تەستىقلىنىپ رەسمى قانۇن بولۇپ ماقۇللانسۇن ياكى يېرىم يولدا رەت قىلىنسۇن، ئارخىپ بولۇپ ساقلىنىدۇ ۋە ئامىركا تارىخىدا تارىخ بولۇپ قالىدۇ. ھەر قانداق قانۇن لاھىيەسىنىڭ قانۇن بولۇپ ماقۇللىنىش جەريانى جەمى 7 قەدەم باشقۇچنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

ئامىركىدىكى ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قانۇنىنىڭ رەسمى قانۇن بولۇپ ماقۇللىنىش قەدەم باشقۇچلىرى

S.178- Uyghur Human Rights Policy Act of 2019

بىرىنجى قەدەمدە: 2019 – يىلى 1 – ئاينىڭ 17 – كۈنى، ئۇيغۇر كىشىلىك ھوقۇق قانۇن لاھىيەسى، كىڭەش پالاتاسىيە ئەزاسى ماركو رۇبىئو تەرىپىدىن كىڭەش پالاتاسىيەسىگە تونۇشتۇرلىدى ۋە بۇ قانۇن لاھىيەسىگە 178.S دەپ نومۇر بىرىپ، رەسمى ئارخىپلاشتۇرۇلدى.

ئىككىنجى قەدەمدە: 2019 – يىلى 5 – ئاينىڭ 22 – كۈنى، كىڭەش پالاتاسىيەسىدىكى تاشقى مۇناسىۋەت كومىتىتى تەرىپىدىن تەستىقلاندى

Senate Committee on Foreign Relations

ئۈچىنجى قەدەمدە: كىڭەش پالاتاسىيەسىدىكى 100 ۋەكىلنىڭ تەستىقىلىشىغا سۇنۇلىدۇ؛ ئەگەر 51 ۋەكىلنىڭ قوللىشىغا ئىرىشسە

تۆتىنجى قەدەمدە: ئاۋام پالاتاسىيەسىدىكى تاشقى مۇناسىۋەت  كومىتىتى تەرىپىدىن مۇزاكىرە قىلىنىدۇ، ئەگەر تەستىقلانسا

House Committee on Foreign Relations

بەشىنجى قەدەمدە: ئاۋام پالاتاسىيەسىدىكى 435 ۋەكىلنىڭ تەستىقىلىشىغا سۇنۇلىدۇ؛ ئەگەر 218 ۋەكىلنىڭ قوللىشىغا ئىرىشسە

ئالتىنجى قەدەمدە: كىڭەش ۋە ئاۋام پالاتىسىيەسى تەرىپىدىن ئورتاق مۇزائىكىرە قىلىنىپ ئىككى تەرەپ تەستىقلىغان ئورتاق لاھىيە بارلىققا كىلىدۇ ۋە پىرەزىدەنتكە سۇنىلىدۇ.

يەنتىنجى قەدەمدە: ئەگەر پەرىزىدەنت قول قويسا، رەسمى قانۇن بولۇپ ئىجىرا قىلىنىدۇ.

بۇ قانۇننىڭ كىيىنكى باسقۇچلىرىنىڭ ئوڭىشلۇق بولىشى ئۈچۈن بىز نىمە قىلىشىمىز كىرەك؟

ھەر بىرىمىز ئۆزىمىز تۇرىۋاتقان شىتاتلاردىكى ۋەكىللەرگە خەت يىزىشىمىز، ئۇلار بىلەن كۆرۈشۈپ ئۇلارغا ئەھۋالىمىزنى ئاڭلىتىشىمىز ۋە ئۇلارنىڭ بۇ قانۇن لاھىيەسىنى قوللىشىنى تەلەپ قىلىشىمىز كىرەك. تۆۋەندىكى ئۇلانمىلاردا ئۇيغۇرلارغا مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلار ۋە پارلىمەنت ئەزالىرىغا يازدىغان خەتنىڭ ئۆرنەكلىرى، ئەۋەتىش ئۇسۇلى بار.

Save The Uyghurs

http://uyghuramerican.com

Save The Uyghurs

https://www.saveuighur.org/uighur

Campain for Uyghurs

http://campaignforuyghurs.org

Amirkida qanun qandaq maqullinidu?

Amirkida qanun qandaq maqullinidu?

كونا يىزىق نۇسقىسى
https://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2019/05/blog-post_23.html

Memet Emin

Aldi bilen maqullanmaqchi bolghan qanun lahiyesi, bir yaki bir nechche kingesh palatasiye yaki awam palatasiye ezasi teripidin parlamentke tonushturlidu. Eger qanun lahiyesi kingesh palatasiye ezasi (Senator) teripidin tonushturulsa, qanun lahiyesige bash herpi S bilen bashlan’ghan nomur birilidu. Eger qanun lahiyesi awam palatasiye ezasi (House Representative) teripidin tonushturulsa, qanun lahiyesige bash herip HR din bashlan’ghan nomur birilidu. Bu Amirkida qanun maqullashning birinji qedimi bolup, bu nuqtidin kiyin qanun lahiyesi meyli axir testiqlinip resmi qanun bolup maqullansun yaki yérim yolda ret qilinsun, arxip bolup saqlinidu we Amirka tarixida tarix bolup qalidu. Her qandaq qanun lahiyesining qanun bolup maqullinish jeryani jemi 7 qedem bashquchni öz ichige alidu.

Amirkidiki Uyghur Kishilik Hoquq Qanuni (S.178 - Uyghur Human Rights Policy Act of 2019) ning resmi qanun bolup maqullinish qedem basquchliri

Birinji qedemde: 2019 – yili 1 – ayning 17 – küni, Uyghur kishilik hoquq qanun lahiyesi Kingesh palatasiye ezasi Marco Rubio teripidin Kingesh palatasiyesige tonushturlidi we bu qanun lahiyesige S. 178 dep nomur birip, resmi arxiplashturuldi.

Ikkinji qedemde: 2019 – yili 5 – ayning 22 – küni, Kingesh Palatasiyesidiki tashqi munasiwet komititi (Senate Committee on Foreign Relations) teripidin testiqlandi

Üchinji qedemde: Kingesh Palatasiyesidiki 100 wekilning testiqilishigha sunulidu; eger 51 wekilning qollishigha irishse

Tötinji qedemde: Awam Palatasiyesidiki tashqi munasiwet  komititi (House Committee on Foreign Relations) teripidin muzakire qilinidu, eger testiqlansa

Beshinji qedemde: Awam Palatasiyesidiki 435 wekilning testiqilishigha sunulidu; eger 218 wekilning qollishigha irishse

Altinji qedemde: Kingesh we Awam palatisiyesi teripidin ortaq muzaikire qilinip ikki terep testiqlighan ortaq lahiye barliqqa kilidu we pirezidentke sunilidu.

Yentinji qedemde: Eger perizident qol qoysa, resmi qanun bolup ijira qilinidu.

Bu qanunning keyinki basquchlirining ongishluq bolishi üchün biz nime qilishimiz kirek?

Her birimiz özimiz turiwatqan shitatlardiki wekillerge xet yizishimiz, ular bilen körüshüp ulargha ehwalimizni anglitishimiz we ularning bu qanun lahiyesini qollishini telep qilishimiz kirek. Töwendiki ulanmilarda Uyghurlargha munasiwetlik uchurlar we parliment ezalirigha yazdighan xetning örnekliri, ewetish usuli bar.

Save The Uyghurs !!

http://uyghuramerican.com/

Save The Uyghurs !!

https://www.saveuighur.org/uighur/

Campain for Uyghurs 

http://campaignforuyghurs.org/

2019 - yili 5 - ayning 23 - küni

خەلقارا ۋەزىيەت ۋە ئۇيغۇر داۋاسى

خەلقارا ۋەزىيەت ۋە ئۇيغۇر داۋاسى
Xelqara weziyet we Uyghur dawasi

https://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2019/05/xelqara-weziyet-we-uyghur-dawasi.html

ئاۋازلىق نۇسقىسى

https://drive.google.com/open?id=1q86n7LoyEvwr9pqKr68nK2W7oE1b1-KQ

مەمەت ئىمىن

"پۇلى بارنىڭ گېپى ئوڭ، پۇلى يوقنىڭ گېپى توڭ" بولىۋاتقان بۈگۈنكى دۇنيادا، بىز قانداق قىلىپ ھەم باشقىلارنىڭ بىزگە بولغان ھېسىداشلىقىنى قوزغاپ، ئۇلارنىڭ ياردىمىگە ئىرىشەلەيمىز، ھەم باشقىلارنىڭ ئويۇنىغا كەلمەي، بەزى دۆلەت ۋە بەزى ئىنسانلارنىڭ شەخسى مەنپەتىنىڭ قۇربانى بولۇپ كىتىشتىن ساقلىنالايمىز؟ بۇ ھەممىمىزنىڭ ئويلاپ بىقىشىغا تىگىشلىك موھىم مەسىلە. مەن گەرچە ئۇزۇندىن بىرى بۇ جەھەتتە بىر نەرسە يىزىشنى ئويلىغان بولساممۇ، بىراق مەن ئۆز كەسسىپىم بولمىغان تېمىغا كىرىپ، يازمامنىڭ بىر تەرەپلىمىلىك بولۇپ قىلىشىدىن ۋە باشقىلارغا خاتا چۈشەنچە بىرىپ قويۇشتىن ئەندىشە قىلىپ، بۇ ئويۇمدىن ۋاز كەچكەن ئىدىم. ئەمدىلىكتە بولسا قەتتى ئىرادىگە كىلىپ، بۇ جەھەتتە ئويلىغانلىرىمنى يىزىپ، باشقىلارنىڭ بۇ مەسىلىگە بولغان دىققەت ئىتىۋارىنى قوزغاش قارارىغا كەلدىم.

ھەممىمىزگە مەلۇم بولغاندەك سۆۋىت ئىتىپاقى پارچىلىنىپ ئورتا ئاسىيادىكى تۈركى جەمھۇريەتلەر مۇستەققىل بولغاندىن كىيىن، خىتتاي ھۆكۈمىتى،  خەلقىمىز ئىچىدە ئويغانغان ۋە باش كۆتەرگەن ئىنسانلىرىمىزنى بۆلگۈنچىلىك بىلەن ئەيىپلەپ، ئۇلارنى باستۇرۇپ كەلگەن ئىدى. 2001 – يىلدىكى 11 – سىنتەبىر ۋەقەسىدىن كىيىن، خىتتاي ھۆكۈمىتى بىزنىڭ مۇسۇلمان بولغانلىقىمىز سەۋەبىدىن، خەلقارالىق تېرورىزىمغا قارشى ئۇرۇشتىن پايدىلىنىپ، قارشىلىق كۆرسەتكەنلەرنى "دىننى رادىكالچى"، "ئىسلامى تېرورچى" ۋە "بۆلگۈنچى" دىگەن جىنايەتلەر بىلەن ئەيىپلەپ، خەلقىمىزگە قاتتىق قول سىساسەتلەرنى قوللىنىپ كەلگەن. يىقىنقى بىر نەچچە يىلدىن بۇيان خىتتاي ھۆكۈمىتى ئۆزىنىڭ خەلقىمىزگە قاراتقان قاتتىق قول سىياسىتىنى تىخىمۇ چىكىدىن ئاشۇرۇپ، دىننى رادىكاللىقنى يوقۇتۇش ۋە كەسپى تەربىلەش نامى بىلەن مىللىيونلىغان ئىنسانلىرىمىزنى تۇرمە ۋە لاگىرلارغا سولاپ، ئۇلارنى يوق قىلىشقا ئۇرۇنماقتا.

نۆۋەتتە، بىزنىڭ داۋا ۋە خەلقىمىزنىڭ تەقدىرى، دېموكىراتىك تۈزۈمدىكى غەرىپ دۆلەتلىرى، دىكتاتۇرلۇق تۈزۈمدىكى خىتتاي ھۆكۈمىتى ۋە ئىسلام دۇنياسىدىن ئىبارەت ئۈچ بۇرجەكنىڭ ئارىسىغا قىستۇرلۇپ قالماقتا. بىز ئۆزىمىزنىڭ ئىنسانى ۋە ئىگىلىك ھەق ھوقۇقلىرىمىزنى قوغداش ئۈچۈن، بىر تەرەپتىن دېموكىراتىك تۈزۈمدىكى غەرىپ دۆلەتلىرىنىڭ قوللاپ قۇۋەتلىشىگە ۋە ياردىمىگە ئىھتىياجلىق بولساق، يەنە بىر تەرەپتىن ئۆزىمىزنىڭ دىننى ئېتىقادىمىزنى قوغداش ئۈچۈن ئىسلام دۇنياسى ۋە مۇسۇلمان قېرىنداشلارنىڭ قوللىشىغا ئىھتىياجلىق بولۇپ قېلىۋاتىمىز. بىر تەرەپتىن، خىتتاي ھۆكۈمىتى، ئىسلام دىنى ۋە مۇسۇلمانلارنىڭ غەرىپتىكى سەلبى تەسىرىدىن پايدىلىنىپ، بىزگە دىننى ئەسەبىلىك قالپىقىنى كەيدۈرۈپ، بىزنى "دىننى رادىكالچى ۋە ئىسلامى تېرورچى" قاتارىدا قاتتىق باستۇرماقتا؛ يەنە بىر تەرەپتىن، بىز ئۆزىمىزنىڭ "دىننى رادىكالچى ۋە ئىسلامى تېرورچى" ئەمەسلىكىمىزنى تەكىتلەپ، داۋايىمىزنى غەرىپتە تەرەققى قىلدۇرۇش ئۈچۈن تېرىشچانلىق كۆرسەتمەكتىمىز. بىز بىر تەرەپكە قارىساق، ئامىركا باشلىق دېموكىراتىك تۈزۈمدىكى غەرىپ دۆلەتلىرىنىڭ خىتتاي ھۆكۈمىتىنىڭ خەلقىمىزگە يۈرگىزىۋاتقان سىياسەتلىرىگە قارىتا كۈچلۈك تەنقىتلىرى؛ يەنە بىر تەرەپكە قارىساق، مۇسۇلمان دۆلەتلىرىنىڭ خىتتاي ھۆكۈمىتىنىڭ خەلقىمىزگە يۈرگىزىۋاتقان سىياسەتلىرىگە كۆز يۇمۇشى، ھەتتا ئۇ سىياسەتنى مەدھىلەشلىرى. بىز بىر تەرەپكە قارىساق، خېرىستىيان قاتارلىق باشقا دىندىكىلەرنىڭ بىزگە بولغان ھېسىداشلىقى ۋە ئىسلام دۇنياسىغا، مۇسۇلمانلارغا بولغان سەلبى قاراشلىرى؛ يەنە بىر تەرەپكە قارىساق، مۇسۇلمانلارنىڭ بىزگە بولغان ھېسىداشلىقى ۋە غەرىپ دۇنياسى، خېرىستان قاتارلىق باشقا دىندىكىلەرگە بولغان سەلبى قاراشلىرى، گۇمانلىرى، ھەتتا ئۆچمەنلىكى. بىز ھازىر ھەقىقەتەنمۇ مانا شۇنداق ئۈچ بۇرجەك ئارىسىغا قىسىلىپ قىلىشتىن ئىبارەت مۈرەككەپ بىر ئەھۋالدا قالماقتىمىز.

پەۋ تەتقىتقات مەركىزى ئىلىپ بارغان راي سىناشتا ئوخشىمىغان دۆلەتلەردىكى كىشىلەرنىڭ مۇسۇلمانلار بىلەن غەرىپلىكلەرنىڭ مۇناسىۋىتىگە بولغان كۆز قارىشى. جەدىۋەلدىكى نەتىجىگە ئاساسلانغاندا، مەيلى غەرىپلىكلەر بولسۇن ياكى مۇسۇلمانلار بولسۇن، كۆپ ساندىكى كىشىلەر مۇسۇلمانلار بىلەن غەرىپلىكلەرنىڭ مۇناسىۋىتى ناچار دەپ قارىشىدىكەن.

بۇنداق بىر ئەھۋال ئاستىدا، بىزنىڭ ھەم غەرىپ دۆلەتلىرىنىڭ ھەم ئىسلام دۆلەتلىرى ۋە مۇسۇلمانلارنىڭ قوللىشىغا ئىرىشىپ، دۈشمەنگە قارشى داۋانى ئۆزىمىز ئۈمۈت قىلغان يوسۇندا راۋان ئىلىپ مىڭىشىمىز ئۇنچە ئاسان بولمىسا كىرەك. خەلقىمىز تەھدىت ئاستىدا قالغان بۇنداق بىر ھايات ماماتلىق مۈرەككەپ مەزگىلدە، ئەگەر بىز سەل دىققەت قىلمىساق "قېتىق ئىچكەن قۇتۇلۇپتۇ، قاچا يالىغان تۇتىلىپتۇ" دىگەندەك ئىش بولۇپ، ئاخىردا زىيان تارتقان بىز بولۇپ قىلىشىمىز مۈمكىن.  شۇ سەۋەپتىن بىز ئالاھىدە سەزگۈر بولىشىمىز كىرەك. باشقىلارنىڭ ئويۇنىغا كەلمەسلىكىمىز، بەزى كىچىك پايدىلارنى دەپ مىللەتنىڭ تەقدىرىگە تەسىر يەتكۈزىدىغان ئىشلارغا چىتىلىپ قىلىشتىن ساقلىنىشىمىز كىرەك.

سىرىلانكىدا يۈز بەرگەن تېرورلۇق ۋەقەدىن كىيىن، بۇ ۋەقەلىكنى بانا قىلىپ، خىتتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ئۇيغۇرلارغا قاراتقان قاتتىق باستۇرۇش سىياسىتىنى "دىننى رادىكاللىق" نى ئازايتىشنىڭ ئۈنۈملۈك ئۇسۇلى دەپ مەدىلەيدىغانلار ئوتۇرغا چىقماقتا. بىزنىڭ ئۇنداق كۆز قاراشتىكىلەرنى خىتتاي ھۆكۈمىتىگە سىتىلغانلار دەپ، ئۇلارنى ئىنكار قىلىشىمىز، باشقىلارنىڭ بىزگە بولغان سەلبى قارىشىنى ئازايتىشقا ياردىمى بولىشى ناتايىن. باشقىلارنىڭ بىزگە قانداق قارىشى يالغۇز بەزىلەرنىڭ بىزنى قانداق تەشۋىق قىلىشىغا باغلىق بولۇپ قالماستىن، ئەڭ موھىمى بىزنىڭ نىمە قىلىشىمىزغا ۋە بەزى سەزگۈر مەسىلىلەرگە نىسبەتەن قانداق پوزىتسىيەدە بولىشىمىزغا باغلىق.

خەلقىمىز نۆۋەتتە دۇچ كەلگەن ھايات ماماتلىق بۇ كىرزىس ھەرگۈزمۇ يالغۇز دىننى ئىتىقات مەسىلىسى بولماستىن، ئۇ ئەڭ موھىمى خەلقىمىزنىڭ مىللى مەۋجۇتلۇق مەسىلىسى. ئەلۋەتتە دىننى ئىتىقادىمىز، بىزنىڭ ھاياتىمىزنىڭ موھىم تەركىۋى قىسمى؛ دىننى ئىتىقادىمىز، بىزنىڭ مىللى مەدىنىيىتىمىز ۋە مىللى كىملىكىمىزنى ساقلاپ قىلىشتا موھىم رول ئوينايدۇ. بىراق ئەگەر بىز بۇ كىرزىستا مەغلۇپ بولساق، تەھدىت ئاستىدا قالغىنى ۋە ۋەيران بولغىنى ئىسلام دىنى بولماستىن بەلكى بىزنىڭ مىللى كىملىكىمىز بولىدۇ. چۈنكى پۈتۈن دۇنيادا ئىسلام دىنىغا ئىتىقات قىلىدىغان نۇرغۇنلىغان مىللەتلەر بولۇپ، ئۇلار دۇنيانىڭ ھەممە يىرىگە تارقالغان. مۇسۇلمانلارنىڭ ئومۇمى نوپۇسى 1.8 مىلىيارت بولۇپ، ھازىرقى دۇنيا نوپۇسىنىڭ 24.1% ئىگەللەيدۇ؛ ئەيتىشلارغا قارىغاندا ھازىر مۇسۇلمانلار نوپۇسىنىڭ كۆپىيىش نىسبىتى ئەڭ تىز بولۇپ، 2060 - يىلغا بارغاندا 3 مىلىيارتقا يىتىپ، دۇنيا نوپۇسىنىڭ 31.1% نى ئىگەللەيدىكەن؛ بىراق ئۇيغۇر مىللىتى پەقەت بىرلا بولۇپ، ئۇلارنىڭ مۇتلەق كۆپ قىسمى ۋەتەندە ياشايدۇ؛ ئەگەر ۋەتەندە مەدىنىيىتىمىز ۋە  مىللى كىملىكىمىز ۋەيران قىلىنسا، ئىسلام دىنى ئەمەس بەلكى پۈتۈن مىللەتنىڭ تەقدىرى ئىغىر دەرىجىدە تەھدىتكە ئۇچۇرايدۇ.

ئىسلام دىنى تىچلىقنى تەرغىپ قىلىدىغان بىر دىن. ئىسلام دىنى ھەرگۈزمۇ تېرورلۇق تەرغىپ قىلىدىغان دىن ئەمەس. تېرورىست، ئۇ مەيلى كىم بولسۇن ۋە نىمە سەۋەپتىن تېرورلىق قىلسۇن، ئۇ ھامان تېرورىست. بىراق ھازىرقى مەسىلە، مەيلى بىز خالايلى ياكى خالىمايلى، بىز قوبۇل قىلايلى ياكى قوبۇل قىلمايلى، دۇنيانىڭ مۇسۇلمانلارغا بولغان قارىشىنىڭ سەلبى ئىكەنلىكى، ئۇ بىر ھەقىقەت. ھەممىمىزگە مەلۇم بولغىنىدەك دۇنيادا ئەڭ كۆپ بىگۇناق ئىنسانلارنىڭ بىۋۇدە ئۆلۈپ كىتىشىگە سەۋەپ بولغانلار مۇسۇلمانلار ئەمەس. بىرىنجى ۋە ئىككىنجى دۇنيا ئۇرۇشىنى قوزغىغانلار مۇسۇلمانلار ئەمەس. كورىيە ئۇرۇشىنى، ۋىتنام ئۇرۇشىنى، ئىراق ئۇرۇشىنى قوزغىغانلار مۇسۇلمانلار ئەمەس. 1995 - يىلى 4 - ئاينىڭ 19 - كۇنى ئامىركىنىڭ ئوكلوخوما شەھەرىدىكى فەدىرال بىناسىنى پارتىلىتىپ 168 ئادەمنىڭ ئۆلۈشىنى ۋە 680 ئادەمنىڭ ياردار بولۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان تەرورىست مۇسۇلمان ئەمەس. مەيلى سۇرىيە / ئىراق، ئافغانىستان / پاكىستاندا بولسۇن ۋە ياكى دۇنيانىڭ باشقا دۆلەتلىرىدە بولسۇن تەرورلۇقنىڭ ئەڭ چوڭ قۇربانى مۇسۇلمانلاردۇر. ئەمما بەزى مۇسۇلامانلار ۋە ياكى بەزى ئۆزىنى مۇسۇلمان سانايدىغان ئىنسانلار، ئامىركا قاتارلىق غەرىپ دۆلەتلىرىدە تەرورلۇق قىلىپ، نۇرغۇنلىغان بىگۇناھ ئىنسانلارنىڭ ئۆلۈشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى، كۆز يۇمغىلى بولمايدىغان بىر ھەقىقەت.

ئۇنداقتا نىمە ئۈچۈن ئىسلام دىنى ۋە مۇسۇلمانلار، تەرورلۇق بىلەن باغلىنىپ قالدى؟ بۇ بىر مۇرەككەپ مەسىلە بولۇپ، مۇسۇلمانلار بىلەن غەرىپ ۋە باشقا دىندىكىلەر ئارىسىدا ئۆز ئارا چۈشەنمەسلىك ۋە ئۆز ئارا ئىشەنمەسلىك ئۇزۇندىن بىرى داۋام قىلىپ كەلگەن مەسىلە. ھەرقانداق بىر ئىنسانغا نىسبەتەن باشقىلارنىڭ نەزىرىدىكى ئوبرازىنى ۋە ئىشەنچىسىنى يوقاتماق ئاسان، بىراق باشقىلارنىڭ نەزىرىدە شەكىللەنگەن خاتا قاراشنى ۋە ئىشەنمەسلىكنى ئۆزگەرتمەك ئۇنچە ئاسان ئەمەس.

 پەۋ تەتقىتقات مەركىزى ئىلىپ بارغان راي سىناشتا ئوخشىمىغان دۆلەتلەردىكى مۇسۇلمانلارنىڭ 11- سىنتەبىر ۋەقەسىنى ئەرەپلەرنىڭ كەلتۈرۈپ چىقارغانلىقىغا بولغان قارىشى.  جەدىۋەلدىكى نەتىجىگە ئاساسلانغاندا، راي سىناشقا قاتناشقان كۈپ ساندىكى مۇسۇلمانلار 11- سىنتەبىر ۋەقەسىنى ئەرەپلەر كەلتۈرۈپ چىقارمىغان دەپ قارايدىكەن.

پەۋ تەتقىتقات مەركىزى ئىلىپ بارغان راي سىناشتا ئوخشىمىغان دۆلەتلەردىكى مۇسۇلمانلارنىڭ غەرىپلىكلەرنىڭ ئاياللارنى ھۆرمەتلىشىگە ۋە غەرىپلىكلەرنىڭ مۇسۇلمانلارنىڭ ئاياللارنى  ھۆرمەتلىشىگە بولغان قارىشى.  جەدىۋەلدىكى نەتىجىگە ئاساسلانغاندا، غەرىپتىكى مۇسۇلمانلار بىلەن مۇسۇلمان دۆلەتلىرىدىكى مۇسۇلمانلارنىڭ غەرىپلىكلەرگە بولغان قارىشىدا چوڭ پەرىق بار بولۇپ، غەرىپتىكى مۇسۇلمانلارنىڭ كۆپ قىسمى غەرىپلىكلەرنى ئاياللارغا ھۆرمەت قىلىدۇ دەپ قارايدىكەن. بىراق غەرىپلىكلەرنىڭ كۆپ قىسمى مۇسۇلمانلارنى ئاياللارغا ھۆرمەت قىلمايدۇ دەپ قارايدىكەن.

بەزىلەر، غەرىپ مەتبۇئاتلىرىنىڭ ئىسلام دىنى ۋە مۇسۇلمانلارنى بۇرمۇلاپ تەشۋىق قىلىشى سەۋەبىدىن ئىسلام دىنى ۋە مۇسۇلمانلار تەرورلۇق بىلەن باغلىنىپ قالغان دەپ قارىشىدۇ؛ بىراق بىز ئۆزىنى مۇسۇلمان دەۋالغان بەزى ئىنسانلارنىڭ بەدىنىگە بومبا تەڭىپ ئۆزىنى پارتىلىتىپ، بىگۇناھ ئىنسانلارنىڭ ئۆلىشىگە سەۋەپ بولغاندا "ئاللاھۇ ئەكبەر" دەپ ۋاقىرىشىنىڭ باشقىلارغا بەرگەن سەلبى تەسىرىنى ھەرگۈز نەزەردىن ساقىت قىلماسلىقىمىز كىرەك. ئاللاھۇ ئەكبەر دىگەن بۇ سۆز ئەسلى ئاللاھ ئۇلۇغ دىگەن مەنادىكى بىر سۆز بولسىمۇ، بىراق ئۆزىنى مۇسۇلمان دەۋالغان بىر قىسىم ئىنسانلار بۇ سۆزنى تەرورلۇق بىلەن بىرگە ئىشلىتىپ، ئىسلام دىنىنىڭ تەرورلۇق بىلەن باغلىنىپ قىلىشىدا چوڭ رول ئوينىغان. مەن ئىشىنىمەنكى ئاللاھ ھىچكىمگە ئۆز نامىنى قوللۇنۇپ، ئادەم ئۆلتۈرۈش ھوقۇقىنى بەرگەن ئەمەس. ھىچكىمنىڭ ئاللاھ ئۈچۈن بىرلىرىنى جازالاش ۋە ياكى ئۆلتۈرۈش ھوقۇقى يوق.

سۇرىيەدە دائىش يەنى ئىسلام دۆلىتى ئوتۇرغا چىققاندىن كىيىن، دائىشچىلارنىڭ كامىرا ئالدىدا ئىنسانلارنى قوينى قۇربانلىق قىلغاندەك ئاللاھۇ ئەكپەر دەپ بوغۇزلىشى، مىنىڭ كىچىك چىغىمدىن بەرى شۇنداق سۆيۈنۈپ ئاڭلايدىغان بۇ "ئاللاھۇ ئەكبەر" سۆزىگە بولغان قارىشىمغا بەلگۇلۇك تەسىر كۆرسەتكەن ئىدى. شۇنىڭدىن ئىتىۋارەن، مەن ھەر قەتىم "ئاللاھۇ ئەكپەر" دىگەن سۆزنى ئاڭلىسام، قولىدىكى پىچاق بىلەن بىر ئىنساننىڭ بوينىنى بوغۇزلاۋاتقان بىر جاللات ۋە بويىنىدىن قان ئىقىۋاتقان ئۇ ئادەمنىڭ چىرايى كۆز ئالدىمدا كۆرىنىدىغان بولۇپ قالغان ئىدى. ئاللاھ ھەقىقەتەن ئۇلۇغ؛ ئاللاھ شۇنداق ئۇلۇغكەن ئۇنى ھەر يەردە تەكىتلەپ يۇرۇش زۆرۈرمۇ؟ قوي، كالىنى قۇربانلىق قىلغاندا ئاللاھۇ ئەكپەر دىسەك، جامائەتنى نامازغا چاقىرغاندا ۋە ناماز ئوقۇغاندا ئاللاھۇ ئەكبەر دىسەك، تەرورچىلار ئۆزىنى پارتىلىتىش خارەكتىرلىق ۋەقە پەيدا قىلىپ، بىگۇناھ ئىنسانلارنى ئۆلتۈرگەندىمۇ ئاللاھۇ ئەكپەر دىسە؛ بىز غەرىپ دۆلەتلىرىدە خىتتاي ھۆكۈمىتىگە قارشى نامايىش قىلغاندىمۇ ئاللاھۇ ئەكپەر دەپ ۋاقىرساش، ھەقىقەتەن زۆرۈرمۇ؟

پەۋ تەتقىتقات مەركىزى ئىلىپ بارغان راي سىناشتا ئوخشىمىغان دۆلەتلەردىكى مۇسۇلمانلارنىڭ ئۆزىنى ئۆلتۈرۋىلىش خارەكتىرلىك زوراۋانلىق ۋەقەگە بولغان پوزىتسىيەسى.  جەدىۋەلدىكى نەتىجىگە ئاساسلانغاندا،  ئوخشىمىغان دۆلەتلەردىكى راي سىناشقا قاتناشقان 7% - 29% ئارلىقىدىكى مۇسۇلمانلار زوراۋانلىق ۋەقە ئارقىلىق باشقىلارنى ئۆلتۈرۈپ ئىسلام دىنىنى قوغدىغىلى بولىدۇ دەپ قارايدىكەن، ئەمما كۆپ قىسمى زوراۋانلىق ۋەقە ئارقىلىق باشقىلارنى ئۆلتۈرۈپ ئىسلام دىنىنى قوغدىغىلى بولمايدۇ دەپ قارايدىكەن.

سامى سىتەگمەن ئەپەندى بولسا ئىككىنجى دۇنيا ئۇرۇش مەزگىلىدىكى چوڭ ئىرقىي قىرغىنچىلىقتىن ھايات قالغان يەھۇدى بولۇپ، مەن ئۇنى تۇنجى قىتىم 2019 – يىلى 2 – ئاينىڭ 5 – كۈنى يەھۇدى ئوقۇغۇچىلار تەرىپىدىن نىيورۇكتا ئۇيۇشتۇرۇلغان ئۇيغۇرلانى قوللاپ، خىتتاي ھاكىمىتىنىڭ ۋەتىنىمىزدە يۈرگۈزىۋاتقان سىياسىتىگە قارشى نامايىشتا كۆرگەن ئىدىم.  سامى سىتەگمەن ئەپەندى  2019 – يىلى 4 – ئاينىڭ 6 – كۈنى ۋاشىنگىتون شەھەرىدە ئۆتكۈزۈلگەن نامايىشقا قاتناشقىلى بارغان ئىكەن. نامايىشتىن  قايتىشىمدا، نىيورۇكقا بىرگە قايتىپ كەلدۇق. ئۇ كۈنى قاتناش توسۇلاپ قىلىش سەۋەبىدىن يولىمىز پەقەت ئاۋىمىغان ئىدى. ئادەتتە 4، 5 سائەت ماڭىدىغان يولنى گەرچە  7 سائەت ماڭغان بولساقمۇ، بىراق بۇ 7 سائەت ئۇنچە زىرىكىشلىك بولمىدى. سەۋەپ يولدا كەلگۈچە سامى سىتەگمەن ئەپەندى بىلەن ناھايتى قىزغىن سۆھبەتتە بولدۇق.

سامى سىتەگمەن ئەپەندى رومانىيەدە تۇغۇلۇپ ئۆسكەن بولۇپ، يولدا كەلگىچە ئۆز كۆچۈرمىشلىرىنى، ئۆزىنىڭ كومىنىستىك تۈزۈمگە بولغان قاراشلىرىنى، يەھۇدىلارنىڭ ئۆز داۋاسىنى دۇنياغا قانداق ئاڭلاتقانلىقىنى ۋە يەھۇدىلارنىڭ ئۆز كىملىكىنى ساقلاش ئۈچۈن كۆرسەتكەن تىرىشچانلىقلىرىنى سۆزلەپ بەردى. ئاخىردا ئۇ مۇسۇلمانلار توغۇرسىدا توختۇلۇپ،"  ئەگەر مۇسۇلمانلار، ئىسلام دىنى ياكى مۇسۇلمانلارنىڭ تېرورلۇق بىلەن بىر يەردە تىلغا ئىلىنىشىنى تۈپتىن ئۆزگەرتمەكچى بولسا، ئوزىنى مۇسۇلمان دەپ ئاتىۋالغانلار تېرورلۇق ھەركىتى پەيدا قىلغاندا، ۋەقەنىڭ سەۋەبىنىڭ نىمە بولىشىدىن قەتتى نەزەر، پۈتۈن مۇسۇلمانلار ئۇنى تېرورلۇق ھەركىتى دەپ قاتتىق ئەيىپلىشى كىرەك. ئەگەر ئۇنداق بولمىغاندا، باشقىلارنىڭ ئىسلامنى خاتا چۇشىنىشىدىن ساقلانغىلى بولمايدۇ"  دىگەن ئىدى.

ئەگەر مۇسۇلمان بولغانلىقى ئۈچۈن ۋە ياكى كۈندە ئاللاھۇ ئەكپەر دەپ ۋاقىرغانلىقى ئۈچۈن، مەسىلە ھەل بولىدىغان بولسا، پەلەستىن مەسىلىسى ئاللا بۇرۇن ھەل بولغان بولاتتى. بىرما مۇسۇلمانلىرىنىڭ مەسىلىسى ھەل بولغان بولاتتى. چىچەن مەسىلىسى ئەينى ۋاقىتتا غەرىپنىڭ قوللىشىغا ئىرىشىپ، ناھايتى ئوبدان تەرەققى قىلىۋاتقان ئىدى. ئۇشتۇمتۇت يۈز بەرگەن تەرورلۇق ۋەقەلەر تۈپەيلىدىن، چىچەن مەسىلىسى خەلقارانىڭ قوللىشىدىن تامامەن قۇرۇق قالدى. ھازىر بولسا، ھەممەيلەن كۆرەۋاتقاندەك، چىچەن مەسىلىسى توغۇرسىدا ھىچقانداق سادا يوق. بىز مۇسۇلمان بولغىنىمىز ئۈچۈن، ئىسلام دۆلەتلىرى ئاۋازىنى چىقارمىغان يەردە، خەلقارانىڭ بولۇپمۇ غەرىپ دۆلەتلىرىنىڭ بىزنى مۇسۇلمانكەن دەپ بىزگە ئالاھىدە ئىچىنى ئاغرىتىشى ناتايىن. بۇ يەردە موھىم بولغان ئىككى نەرسە بار؛ ئۇنىڭ بىرى بىزنىڭمۇ باشقا ئىنسانلاردەك ياشاش ھەققىمىز بار بولغان بىر ئىنسان ئىكەنلىكىمىز، يەنە بىرى ئەگەر خىتتاي ھۆكۈمىتىنىڭ مۇتىھەملىكى داۋام قىلىۋەرسە، بىزگە كەلگەن بۇ بالايى ئاپەتنىڭ باشقا ئىنسانلارغىمۇ كىلىدىغانلىقى، نەتىجىدە نۇرغۇن دۆلەتلەرنىڭ دۆلەت مەنپەتىنىڭ تەھدىت ئاستىدا قالىدىغانلىقىنى تەكىتلەش.

ئىرلاندىيەلىك يازغۇچى ۋە سىياسى پالىيەتچى جورج بەرنارد شاۋ مۇنداق دىگەن ئىكەن، "توغرا پۇرسەتكە ساقلاپ تۇرما؛ ئۇنى ئۆزەڭ يارات."

توغرا، بىزگە پايدىلىق پۇرسەت كەلسە، بىز ئۇنىڭدىن توغرا پايدىلىنىشنى بىلىشىمىز كىرەك. ئەگەر بىزگە پايدىلىق پۇرسەت كەلمىسە، بىز قانداق قىلىپ ئۆزىمىزگە پايدىلىق پۇرسەت يارتىشنى بىلىشىمىز كىرەك.

2019 - يىلى 5 - ئاينىڭ 12 - كۈنى

Xelqara weziyet we Uyghur dawasi

Xelqara weziyet we Uyghur dawasi
خەلقارا ۋەزىيەت ۋە ئۇيغۇر داۋاسى
https://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2019/05/blog-post.html

Awazliq nusqisi
https://drive.google.com/open?id=1q86n7LoyEvwr9pqKr68nK2W7oE1b1-KQ

Memet Emin

“Puli barning gépi ong, puli yoqning gépi tong” boliwatqan bügünki dunyada, biz qandaq qilip hem bashqilarning bizge bolghan hésidashliqini qozghap, ularning yardimige irisheleymiz, hem bashqilarning oyunigha kelmey, bezi dölet we bezi insanlarning shexsi menpetining qurbani bolup kitishtin saqlinalaymiz? Bu hemmimizning oylap biqishigha tigishlik mohim mesile. Men gerche uzundin biri bu jehette bir nerse yizishni oylighan bolsammu, biraq men öz kessipim bolmighan témigha kirip, yazmamning bir tereplimilik bolup qilishidin we bashqilargha xata chüshenche birip qoyushtin endishe qilip, bu oyumdin waz kechken idim. Emdilikte bolsa qetti iradige kilip, bu jehette oylighanlirimni yizip, bashqilarning bu mesilige bolghan diqqet itiwarini qozghash qararigha keldim.

Hemmimizge melum bolghandek Söwit Itipaqi parchilinip Orta Asiyadiki Türki Jemhuryetler musteqqil bolghandin kiyin, Xittay hökümiti,  xelqimiz ichide oyghan’ghan we bash kötergen insanlirimizni bölgünchilik bilen eyiplep, ularni basturup kelgen idi. 2001 – yildiki 11 – sintebir weqesidin kiyin, Xittay hökümiti bizning musulman bolghanliqimiz sewebidin, xelqaraliq térorizimgha qarshi urushtin paydilinip, qarshiliq körsetkenlerni “dinni radikalchi”, “Islami térorchi” we “bölgünchi” digen jinayetler bilen eyiplep, xelqimizge qattiq qol sisasetlerni qollinip kelgen. Yiqinqi bir nechche yildin buyan Xittay hökümiti özining xelqimizge qaratqan qattiq qol siyasitini tiximu chikidin ashurup, dinni radikalliqni yoqutush we kespi terbilesh nami bilen milliyonlighan insanlirimizni turme we lagirlargha solap, ularni yoq qilishqa urunmaqta.

Nöwette, bizning dawa we xelqimizning teqdiri, démokiratik tüzümdiki gherip döletliri, diktaturluq tüzümdiki Xittay hökümiti we Islam dunyasidin ibaret üch burjekning arisigha qisturlup qalmaqta. Biz özimizning insani we igilik heq hoquqlirimizni qoghdash üchün, bir tereptin démokiratik tüzümdiki gherip döletlirining qollap quwetlishige we yardimige ihtiyajliq bolsaq, yene bir tereptin özimizning dinni étiqadimizni qoghdash üchün Islam dunyasi we musulman qérindashlarning qollishigha ihtiyajliq bolup qéliwatimiz. Bir tereptin, Xittay hökümiti, Islam dini we musulmanlarning gheriptiki selbi tesiridin paydilinip, bizge dinni esebilik qalpiqini keydürüp, bizni “dinni radikalchi we Islami térorchi” qatarida qattiq basturmaqta; yene bir tereptin, biz özimizning “dinni radikalchi we Islami térorchi” emeslikimizni tekitlep, dawayimizni gheripte tereqqi qildurush üchün térishchanliq körsetmektimiz. Biz bir terepke qarisaq, Amirka bashliq démokiratik tüzümdiki gherip döletlirining Xittay hökümitining xelqimizge yürgiziwatqan siyasetlirige qarita küchlük tenqitliri; yene bir terepke qarisaq, Musulman döletlirining Xittay hökümitining xelqimizge yürgiziwatqan siyasetlirige köz yumushi, hetta u siyasetni medhileshliri. Biz bir terepke qarisaq, Xéristiyan qatarliq bashqa dindikilerning bizge bolghan hésidashliqi we Islam dunyasigha, musulmanlargha bolghan selbi qarashliri; yene bir terepke qarisaq, musulmanlarning bizge bolghan hésidashliqi we gherip dunyasi, Xéristan qatarliq bashqa dindikilerge bolghan selbi qarashliri, gumanliri, hetta öchmenliki. Biz hazir heqiqetenmu mana shundaq üch burjek arisigha qisilip qilishtin ibaret mürekkep bir ehwalda qalmaqtimiz.

Pew Tetqitqat Merkizi ilip barghan ray sinashta oxshimighan döletlerdiki kishilerning musulmanlar bilen gheripliklerning munasiwitige bolghan köz qarishi. Jediweldiki netijige asaslan'ghanda, meyli gheriplikler bolsun yaki musulmanlar bolsun, köp sandiki kishiler musulmanlar bilen gheripliklerning munasiwiti nachar dep qarishidiken.

Bundaq bir ehwal astida, bizning hem gherip döletlirining hem Islam döletliri we musulmanlarning qollishigha iriship, düshmen’ge qarshi dawani özimiz ümüt qilghan yosunda rawan ilip mingishimiz unche asan bolmisa kirek. Xelqimiz tehdit astida qalghan bundaq bir hayat mamatliq mürekkep mezgilde, eger biz sel diqqet qilmisaq “qétiq ichken qutuluptu, qacha yalighan tutiliptu” digendek ish bolup, axirda ziyan tartqan biz bolup qilishimiz mümkin.  Shu seweptin biz alahide sezgür bolishimiz kirek. Bashqilarning oyunigha kelmeslikimiz, bezi kichik paydilarni dep milletning teqdirige tesir yetküzidighan ishlargha chitilip qilishtin saqlinishimiz kirek.

Sirilankida yüz bergen térorluq weqedin kiyin, bu weqelikni bana qilip, Xittay hökümitining Uyghurlargha qaratqan qattiq basturush siyasitini “dinni radikalliq” ni azaytishning ünümlük usuli dep medileydighanlar oturgha chiqmaqta. Bizning undaq köz qarashtikilerni Xittay hökümitige sitilghanlar dep, ularni inkar qilishimiz, bashqilarning bizge bolghan selbi qarishini azaytishqa yardimi bolishi natayin. Bashqilarning bizge qandaq qarishi yalghuz bezilerning bizni qandaq teshwiq qilishigha baghliq bolup qalmastin, eng mohimi bizning nime qilishimizgha we bezi sezgür mesililerge nisbeten qandaq pozitsiyede bolishimizgha baghliq.  

Xelqimiz nöwette duch kelgen hayat mamatliq bu kirzis hergüzmu yalghuz dinni itiqat mesilisi bolmastin, u eng mohimi xelqimizning milli mewjutluq mesilisi. Elwette dinni itiqadimiz, bizning hayatimizning mohim terkiwi qismi; dinni itiqadimiz, bizning milli mediniyitimiz we milli kimlikimizni saqlap qilishta mohim rol oynaydu. Biraq eger biz bu kirzista meghlup bolsaq, tehdit astida qalghini we weyran bolghini Islam dini bolmastin belki bizning milli kimlikimiz bolidu. Chünki pütün dunyada islam dinigha itiqat qilidighan nurghunlighan milletler bolup, ular dunyaning hemme yirige tarqalghan. Musulmanlarning omumi nopusi 1.8 miliyart bolup, hazirqi dunya nopusining 24.1% igelleydu; eytishlargha qarighanda hazir musulmanlar nopusining köpiyish nisbiti eng tiz bolup, 2060 - yilgha barghanda 3 miliyartqa yitip, dunya nopusining 31.1% ni igelleydiken; biraq Uyghur milliti peqet birla bolup, ularning mutleq köp qismi wetende yashaydu; eger wetende mediniyitimiz we  milli kimlikimiz weyran qilinsa, Islam dini emes belki pütün milletning teqdiri ighir derijide tehditke uchuraydu.

Islam dini tichliqni terghip qilidighan bir din. Islam dini hergüzmu térorluq terghip qilidighan din emes. Térorist, u meyli kim bolsun we nime seweptin térorliq qilsun, u haman térorist. Biraq hazirqi mesile, meyli biz xalayli yaki xalimayli, biz qobul qilayli yaki qobul qilmayli, dunyaning musulmanlargha bolghan qarishining selbi ikenliki, u bir heqiqet. Hemmimizge melum bolghinidek dunyada eng köp bigunaq insanlarning biwude ölüp kitishige sewep bolghanlar musulmanlar emes. Birinji we ikkinji dunya urushini qozghighanlar musulmanlar emes. Koriye urushini, Vitnam urushini, Iraq urushini qozghighanlar musulmanlar emes. 1995 - yili 4 - ayning 19 - kuni Amirkining Okloxoma sheheridiki Fediral binasini partilitip 168 ademning ölüshini we 680 ademning yardar bolushini keltürüp chiqarghan terorist musulman emes. Meyli Suriye / Iraq, Afghanistan / Pakistanda bolsun we yaki dunyaning bashqa döletliride bolsun terorluqning eng chong qurbani musulmanlardur. Emma bezi musulamanlar we yaki bezi özini musulman sanaydighan insanlar, Amirka qatarliq gherip döletliride terorluq qilip, nurghunlighan bigunah insanlarning ölüshini keltürüp chiqirishi, köz yumghili bolmaydighan bir heqiqet.  

Undaqta nime üchün Islam dini we musulmanlar, terorluq bilen baghlinip qaldi? Bu bir murekkep mesile bolup, musulmanlar bilen gherip we bashqa dindikiler arisida öz ara chüshenmeslik we öz ara ishenmeslik uzundin biri dawam qilip kelgen mesile. Herqandaq bir insan'gha nisbeten bashqilarning neziridiki obrazini we ishenchisini yoqatmaq asan, biraq bashqilarning neziride shekillen'gen xata qarashni we ishenmeslikni özgertmek unche asan emes.

 Pew Tetqitqat Merkizi ilip barghan ray sinashta oxshimighan döletlerdiki musulmanlarning 11- sintebir weqesini Ereplerning keltürüp chiqarghanliqigha bolghan qarishi.  Jediweldiki netijige asaslan'ghanda, ray sinashqa qatnashqan küp sandiki musulmanlar 11- sintebir weqesini Erepler keltürüp chiqarmighan dep qaraydiken.

Pew Tetqitqat Merkizi ilip barghan ray sinashta oxshimighan döletlerdiki musulmanlarning gheripliklerning ayallarni hörmetlishige we gheripliklerning musulmanlarning ayallarni  hörmetlishige bolghan qarishi.  Jediweldiki netijige asaslan'ghanda, gheriptiki musulmanlar bilen musulman döletliridiki musulmanlarning gheripliklerge bolghan qarishida chong periq bar bolup, gheriptiki musulmanlarning köp qismi gheripliklerni ayallargha hörmet qilidu dep qaraydiken. Biraq gheripliklerning köp qismi musulmanlarni ayallargha hörmet qilmaydu dep qaraydiken.

Beziler, gherip metbuatlirining Islam dini we musulmanlarni burmulap teshwiq qilishi sewebidin Islam dini we musulmanlar terorluq bilen baghlinip qalghan dep qarishidu; biraq biz özini musulman dewalghan bezi insanlarning bedinige bomba tengip özini partilitip, bigunah insanlarning ölishige sewep bolghanda “Allahu ekber” dep waqirishining bashqilargha bergen selbi tesirini hergüz nezerdin saqit qilmasliqimiz kirek. Allahu ekber digen bu söz esli Allah ulugh digen menadiki bir söz bolsimu, biraq özini musulman dewalghan bir qisim insanlar bu sözni terorluq bilen birge ishlitip, Islam dinining terorluq bilen baghlinip qilishida chong rol oynighan. Men ishinimenki Allah hichkimge öz namini qollunup, adem öltürüsh hoquqini bergen emes. Hichkimning Allah üchün birlirini jazalash we yaki öltürüsh hoquqi yoq.

Suriyede Daish yeni Islam Döliti oturgha chiqqandin kiyin, daishchilarning kamira aldida insanlarni qoyni qurbanliq qilghandek Allahu ekper dep boghuzlishi, mining kichik chighimdin beri shundaq söyünüp anglaydighan bu "Allahu ekber" sözige bolghan qarishimgha belguluk tesir körsetken idi. Shuningdin itiwaren, men her qetim "Allahu ekper" digen sözni anglisam, qolidiki pichaq bilen bir insanning boynini boghuzlawatqan bir jallat we boyinidin qan iqiwatqan u ademning chirayi köz aldimda körinidighan bolup qalghan idi. Allah heqiqeten ulugh; Allah shundaq ulughken uni her yerde tekitlep yurush zörürmu? Qoy, kalini qurbanliq qilghanda Allahu ekper disek, jamaetni namazgha chaqirghanda we namaz oqughanda Allahu ekber disek, terorchilar özini partilitish xarektirliq weqe peyda qilip, bigunah insanlarni öltürgendimu Allahu ekper dise; biz gherip döletliride Xittay hökümitige qarshi namayish qilghandimu Allahu ekper dep waqirsash, heqiqeten zörürmu?

Pew Tetqitqat Merkizi ilip barghan ray sinashta oxshimighan döletlerdiki musulmanlarning özini öltürwilish xarektirlik zorawanliq weqege bolghan pozitsiyesi.  Jediweldiki netijige asaslan'ghanda,  oxshimighan döletlerdiki ray sinashqa qatnashqan 7% - 29% arliqidiki musulmanlar zorawanliq weqe arqiliq bashqilarni öltürüp Islam dinini qoghdighili bolidu dep qaraydiken, emma köp qismi zorawanliq weqe arqiliq bashqilarni öltürüp Islam dinini qoghdighili bolmaydu dep qaraydiken.

Sami Sitegmen ependi bolsa ikkinji dunya urush mezgilidiki chong irqiy qirghinchiliqtin hayat qalghan yehudi bolup, men uni tunji qitim 2019 – yili 2 – ayning 5 – küni yehudi oqughuchilar teripidin niyorukta uyushturulghan uyghurlani qollap, xittay hakimitining wetinimizde yürgüziwatqan siyasitige qarshi namayishta körgen idim.  Sami sitegmen ependi  2019 – yili 4 – ayning 6 – küni Washin'giton sheheride ötküzülgen namayishqa qatnashqili barghan iken. Namayishtin  qaytishimda, Niyorukqa birge qaytip kelduq. U küni qatnash tosulap qilish sewebidin yolimiz peqet awimighan idi. Adette 4, 5 sa'et mangidighan yolni gerche  7 sa'et mangghan bolsaqmu, biraq bu 7 sa'et unche zirikishlik bolmidi. Sewep yolda kelgüche Sami Sitegmen ependi bilen nahayti qizghin söhbette bolduq.

Sami Sitegmen ependi romaniyede tughulup ösken bolup, yolda kelgiche öz köchürmishlirini, özining koministik tüzümge bolghan qarashlirini, yehudilarning öz dawasini dunyagha qandaq anglatqanliqini we yehudilarning öz kimlikini saqlash üchün körsetken tirishchanliqlirini sözlep berdi. Axirda u musulmanlar toghursida toxtulup,”  eger musulmanlar, islam dini yaki musulmanlarning térorluq bilen bir yerde tilgha ilinishini tüptin özgertmekchi bolsa, ozini musulman dep atiwalghanlar térorluq herkiti peyda qilghanda, weqening sewebining nime bolishidin qetti nezer, pütün musulmanlar uni térorluq herkiti dep qattiq eyiplishi kirek. Eger undaq bolmighanda, bashqilarning islamni xata chushinishidin saqlan'ghili bolmaydu“  digen idi.

Eger musulman bolghanliqi üchün we yaki künde Allahu ekper dep waqirghanliqi üchün, mesile hel bolidighan bolsa, Pelestin mesilisi alla burun hel bolghan bolatti. Birma musulmanlirining mesilisi hel bolghan bolatti. Chichen mesilisi eyni waqitta gheripning qollishigha iriship, nahayti obdan tereqqi qiliwatqan idi. Ushtumtut yüz bergen terorluq weqeler tüpeylidin, Chichen mesilisi xelqaraning qollishidin tamamen quruq qaldi. Hazir bolsa, hemmeylen körewatqandek, Chichen mesilisi toghursida hichqandaq sada yoq. Biz musulman bolghinimiz üchün, Islam döletliri awazini chiqarmighan yerde, xelqaraning bolupmu gherip döletlirining bizni musulmanken dep bizge alahide ichini aghritishi natayin. Bu yerde mohim bolghan ikki nerse bar; uning biri bizningmu bashqa insanlardek yashash heqqimiz bar bolghan bir insan ikenlikimiz, yene biri eger Xittay hökümitining mutihemliki dawam qiliwerse, bizge kelgen bu balayi apetning bashqa insanlarghimu kilidighanliqi, netijide nurghun döletlerning dölet menpetining tehdit astida qalidighanliqini tekitlesh.

Irlandiyelik yazghuchi we siyasi paliyetchi Jorj Bernard Shaw mundaq digen iken, "Toghra pursetke saqlap turma; uni özeng yarat".

Toghra, bizge paydiliq purset kelse, biz uningdin toghra paydilinishni bilishimiz kirek. Eger bizge paydiliq purset kelmise, biz qandaq qilip özimizge paydiliq purset yartishni bilishimiz kirek.

2019 - yili 5 - ayning 12 - küni