ئىنسانلارنىڭ ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچىگە نەزەر

ئىنسانلارنىڭ ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچىگە نەزەر

Yingi yiziq nusqisi
https://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2019/12/insanlarning-herketlendurguch-kuchige.html

ئاۋازلىق نۇسقىسى

https://drive.google.com/open?id=1pWYbQE1WPrneuV8Rpxd2yJMbZkiF_6Kc

مەمەت ئىمىن

ئىنسانلارنىڭ ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچى دىگىنىمىز ئىنسانلارنىڭ ھەركەت قىلىشى، ئىشلىشى ۋە تىرىشچانلىق كۆرسىتىشىگە سەۋەپ بولغان ئامىللار بولۇپ، ئۇ ئىنسانلارنىڭ ھەركەت قىلىشى، ئىشلىشى ۋە تىرىشچانلىق كۆرسىتىشىنىڭ مەخسىتى ۋە مۇدۇئاسىنى كۆزدە تۇتىدۇ.  ئىنسانلارنىڭ ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچى ئىنسانلارنىڭ ئىھتىياجى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك بولۇپ، ئۇ ئىنسانلارنىڭ ئەڭ ئىپتىدايى، ئەڭ ئاساسى ئىھتىياجى بولغان فىزىلوگىيەلىك ئىھتىياجلىرى، يەنى ئىنسانلارنىڭ ھايات ياشىشى ئۈچۈن زۆرۈر بولغان قوساق تويغۇزۇش، ئىسسىنىش ۋە بىخەتەرلىك ئىھتىياجى بىلەن ئىنسانلارنىڭ يۇقۇرى دەرىجىلىك ئىھتىياجى بولغان روھىي ئىھتىياجلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئىنسانلارنىڭ ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچىنىڭ مەنبەسى ھەر خىل بولۇپ، بەزىدە ئۇ تاشقى ئامىل سەۋەبىدىن پەيدا بولغان بولسا، بەزىدە ئۇ ئىچكى ئامىل سەۋەبىدىن پەيدا بولىدۇ؛ يەنە بەزىدە ئۇ ئىچكى ۋە تاشقى ئامىللارنىڭ ئورتاق سەۋەبىدىن پەيدا بولىدۇ. تاشقى ئامىل دىگەندە ئىنسانلارغا تەسىر قىلغان مەلۇم شەخىسلەر ۋە ئۇلارنىڭ چاقىرىقى، تەشەببۇسى كۆزدە تۇتۇلغان بولسا، ئىچكى ئامىل دىگىنىمىز ئىنساننىڭ مەلۇم مەخسەتكە يىتىش ئۈچۈن ئىچىدىن قوزغالغان ئۆزىدە ئۆزگۈرۈش پەيدا قىلىش ئىستىكى كۆزدە تۇتىلىدۇ. نورمالدا ئىچكى ئامىلدىن پەيدا بولغان ئىنسانلارنىڭ ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچى نىسبەتەن كۈچلۈك بىر ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچ بولۇپ، ئۇ ئىنسانلارنىڭ مۇئاپىقىيەت قازىنىشىدا بەك موھىم رول ئوينايدۇ. 

ئىنسانلارنىڭ ئىھتىياجىنى تۆۋەندىكىدەك بەش تۈرگە ئايرىشقا بولىدۇ. ئىنسانلارنىڭ بىرىنجى ياكى ئىنسانلارنىڭ ئەڭ تۆۋەن ئەڭ ئىپتىدايى ۋە ياشاش ئۈچۈن ئەڭ زۆرۈر بولغان ئىھتىياجى فىزىلوگىيەلىك ئىھتىياجى بولۇپ، ئۇ ئىنسانلارنىڭ ھايات ياشىشى ئۈچۈن زۆرۈر بولغان يىمەك ئىچمەك، كىيىم كىچەك ۋە ئۇخلاش ئىھتىياجىنى كۆزدە تۇتىدۇ. ئىنسانلارنىڭ ئىككىنجى ئىھتىياجى بىخەتەرلىك ئىھتىياجى بولۇپ، ئۇ ئىنسانلارنىڭ تىنچلىق، مۇقىملىق ۋە سالامەتلىك ئىھتىياجىنى كۆزدە تۇتىدۇ. ئىنسانلارنىڭ ئۈچۈنجى ئىھتىياجى سۆيگۈ ۋە تەۋەلىك ئىھتىياجى بولۇپ، ئۇ ئىنسانلارنىڭ ئۆيلىك ئوچاقلىق بولۇش، سۆيگۈ مۇھاببەت، دوستلۇق ۋە ئىجتىماي تەۋەلىك ئىھتىياجىنى كۆزدە تۇتىدۇ. ئىنسانلارنىڭ تۆتىنجى ئىھتىجاي ھۆرمەت ئىھتىياجى بولۇپ، ئۇ ئىنسانلارنىڭ ئىناۋەت، شان-شۆھرەت، مەرتىۋە ۋە ئابروي ئىھتىياجىنى كۆزدە تۇتىدۇ. ئىنسانلارنىڭ بەشىنجى ئىھتىياجى ياكى ئىنسانلارنىڭ ئەڭ ئالى ئىھتىياجى ئۆز ئۆزىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئىھتىياجى بولۇپ، ئۇ ئىنسانلارنىڭ ئۆز ئۆزىنى مۈكەممەللەشتۈرۈش ۋە ئۆز ئۆزىنى قانائەت قىلىش ئىھتىياجىنى كۆزدە تۇتىدۇ.

 Maslow's Hierarchy of Needs

ئىنسانلارنىڭ بىرىنجى ۋە ئىككىنجى ئىھتىياجى، ئىنسانلارنىڭ ئاساسى ئىھتىياجى بولۇپ، ئۇ ھەممە ئىنسانلاردا ئوخشاش بولىدۇ. ئىنسانلارنىڭ ئۈچۈنجى ۋە تۆتىنجى ئىھتىياجى روھىي ئىھتىياجى بولۇپ، ئۇ ئوخشىمىغان ئىنسانلاردا پەرىقلىق بولىدۇ؛ يەنى بەزى ئىنسانلارنىڭ روھىي ئىھتىياجى كۈچلۈك بولىدۇ، بەزى ئىنسانلارنىڭ ئۇنداق كۈچلۈك بولمايدۇ. ئىنسانلارنىڭ بەشىنجى ئىھتىياجى  ئىنسانلارنىڭ ئەڭ يۇقۇرى دەرىلىك ئەڭ ئالى ئىھتىياجى بولۇپ، ئۇ ھەممە ئىنسانلاردا ئورتاق بولمايدۇ؛ بۇ خىل ئىھتىياجى بار ئىنسانلارنىڭ سانى نىسبەتەن ئاز بولۇپ، ئۇلار ئۆزى تەۋە بولغان مىللەت ۋە جەمىيەتكە ئالاھىدە زور تەسىر كۆرسىتىدۇ؛ دۇنيادىكى نۇرغۇنلىغان مەشھۇر شەخىسلەر مۇشۇ تۈردىكى ئىھتىياجى كۈچلۈك ئىنلارلار ھىساپلىنىدۇ. ئىنسانلارنىڭ بۇ خىل ئىھتىياجىنىڭ كونكىرىت ئۆلچىمى ياكى چىكى بولمايدۇ. ئىنسانلارنىڭ بۇ خىل ئىھتىياجى ئوخشىمىغان ئىنسانلاردا، ئوخشىمىغان شارائىتتا، ئوخشىمىغان دەۋىر ۋە ئوخشىمىغان رايۇندا ناھايتى زور پەرىقلىق بولىدۇ.

ئىنسانلارنىڭ ئاساسى ئىھتىياجى ۋە روھىي ئىھتىياجى بىلەن ئىنسانلارنىڭ ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچى تەتۈر تاناسىپ بولىدۇ. يەنى ئىنسانلارنىڭ بۇ ئىككى خىل ئىھتىياجى قانچە قانغانسىرى، ئۇلارنىڭ ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچى شۇنچە ئاجىزلاپ ماڭىدۇ. ئىنسانلارنىڭ ئەڭ ئالى دەرىجىلىك ئىھتىياجى بولغان ئۆز ئۆزىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش، ئۆز ئۆزىنى مۈكەممەل قىلىش ئىھتىياجى بىلەن ئىنسانلارنىڭ ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچى ئوڭ تاناسىپ بولىدۇ. يەنە ئىنسانلارنىڭ بۇ خىل ئىھتىياجى قانچە قانغانسىرى، ئۇلارنىڭ ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچى شۇنچە كۈچىيىپ ماڭىدۇ. ئۇ ئىھتىياجنىڭ چىكى بولمايدۇ، ئۇ ئىھتىياج سەۋەبىدىن پەيدا بولغان ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچمۇ ئۈزلۈكسىز كۈچىيىپ بارىدۇ.

ئىنسانلارلارنىڭ ئاساسى ئىھتىياجى نىسبەتەن مۇقىم بولغاچقا، ئۇنىڭدىن پەيدا بولغان ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچمۇ، نىسبەتەن مۇقىم بولۇپ، ئوخشىمىغان ئىنسانلار ئارىسىدا، ئوخشىمىغان دەۋىر ۋە ئوخشىمىغان تۈزۈلمە ئاستىدا كۆپ پەرىقلەنمەيدۇ. ئىنسانلارنىڭ روھىي ئىھتىياجى، بولۇپمۇ ئىنسانلارنىڭ ئەڭ ئالى ئىھتىياجى بولغان ئۆز ئۆزىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئىھتىياجى، نىسبەتەن ئۆزگۈرۈشچان، ئوخشىمىغان ئىنسانلار، ئوخشىمىغان دەۋىردە پەرىقلىق بولغىنى ئۈچۈن، ئۇنىڭدىن پەيدا بولغان ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچمۇ ئوخشىمىغان ئىنسانلار ئارىسىدا، ئوخشىمىغان دەۋىر ۋە ئوخشىمىغان تۈزۈلمە ئاستىدا كۆپ پەرىقلىق بولىدۇ.

دىننىي ئىتىقاد ئۈستۈنلىكنى ئىگەللىگەن ئەنەنىۋى جەمىيەتتە ۋە ياكى دىننىي ئىتىقاد ھۆكۈمىران ئورۇندا تۇرغان تۈزۈلمىدە، "ئۆلگەندىن كىيىن جەننەتكە كىرىش" ئىنسانلارنىڭ ئىنسانلارنىڭ ئەڭ ئالى دەرىجىلىك روھىي ئىھتىياجى دەپ قارىلىپ،  ئىنسانلارنى ھەركەتكە كەلتۈرىدىغان ئەڭ موھىم ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچ مەنبەسىگە ئايلانغان. ئۇنداق جەمىيەتتە ئىنسانلارنىڭ روھىي ئىھتىياجى دىننىي ئىتىقادىنى مەركەز قىلغان؛ دىننىي ئىتىقاد ئىنسانلارنىڭ ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچىنىڭ موھىم مەنبەسى بولغان. بۇ جەمىيەتتە باشقىلارنى ھەركەتكە كەلتۈرمەكچى بولغانلار، لىدىرلار، ھەتتا ھۆكۈمىران سىنىپلار ۋە ھاكىمىيەت بىشىدىكىلەر، ئىنسانلارنىڭ بۇ ئىھتىياجىدىن ئۈنۈملۈك پايدىلىنىپ، خەلقنى ھەركەتكە كەلتۈرۈشكە ۋە ئۆزىنىڭ كۆزلىگەن مەخسەتلىرىگە يىتىشكە تىرىشقان. گەرچە ئىنسانلارنىڭ دىننىي ئىتىقادى، باشقىلار تەرىپىدىن بولۇپمۇ ھۆكۈمىران سىنىپلار تەرىپىدىن سۈيى ئىستىمال قىلىنغان، پايدىلانغان بولسىمۇ، بىراق ئۇ ھازىرغا قەدەر نىسبەتەن يەنىلا كەڭ خەلق ئاممىسىنى ھەركەتكە كەلتۈرۈشتىكى ئەڭ كۈچلۈك ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچنىڭ بىرى ھىساپلىنىدۇ.

دىننىي ئىتىقادنى ئىنكار قىلىدىغان ياكى چەكلىگەن، دىنسىز كومىنىستىك تۈزۈلمىدىكى جەمىيەتتە، ھاكىمىيەتنى قوغداش، خەلق ئۈچۈن خىزمەت قىلىش ۋە كومىنىزىمنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش، ئىنسانلارنىڭ ئەڭ ئالى غايىسى دەپ تەشۋىق قىلىنغىنى ئۈچۈن، كومىنىسىم ئىتىقادى كۈچلۈك بولغان نۇرغۇن كىشىلەرگە نىسبەتەن، ھاكىمىيەتنى قوغداپ، كومىنىزىمنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن كۆرەش قىلىش، ئىنسانلارنى ھەركەتكە كەلتۈردىغان ئەڭ موھىم ھەركەتلەندۈرگۈچى كۈچنىڭ بىرىگە ئايلانغان. بۇ جەمىيەتتە باشقىلارنى ھەركەتكە كەلتۈرمەكچى بولغانلار، لىدىرلار، ھەتتا ھۆكۈمىران سىنىپلار ۋە ھاكىمىيەت بىشىدىكىلەر، بىر تەرەپتىن كومىنىزىمدىن ئىبارەت غايىۋى بىر جەمىيەتنى دەسمايى قىلىپ، ئۇ ئەمەلگە ئاشسا ئىنسانلار خالىغىنى قىلالايدىغان، خالىغىنىغا ئىرىشەلەيدىغانلىقىنى تەشۋىق قىلىش ئارقىلىق، خەلقنى ھەركەتكە كەلتۈرۈشكە تىرىشقان بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن ئىنسانلارنى ئۆزىنى ئۇنتۇپ،  ئۆز مەنپەتىدىن ۋاز كىچىپ، خەلق ئۈچۈن، نامدا ۋەتەن ۋە دوۋلەت ئۈچۈن، ئەمىليەتتە ھاكىمىيەت ئۈچۈن خىزمەت قىلىشقا چاقىرىش ئارقىلىق ئۆزىنىڭ كۆزلىگەن مەخسەتلىرىگە يىتىشكە تىرىشقان. بۇ خىل تۈزۈلمە ئاستىدا تاشقى ئامىل ئىنسانلارنىڭ ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچىنىڭ ئاساسى مەنبەسى بولۇپ، باشقىلار ئۈچۈن، كەلگۈسى غايە ئۈچۈن كۆرەش قىلىش بەك تەشەببۇس قىلىنىپ، شەخسلەرنىڭ كۆز ئالدىدىكى ئىھتىياجى، شەخسلەرنىڭ مەنپەتى ۋە ئىچكى ئامىل ئىتىۋارغا ئىلىنمىغان؛ كۆپلىگەن ئىنسانلارنىڭ كەلگۈسى غاھىسى ئۈچۈن كۈرەش قىلىش روھىي ئىغىر دەرىجىدە سۈيى ئىستىمال قىلىنغان؛ شۇ سەۋەپتىن ئۇ گەرچە بىر مەزگىل، بىر قىسىم دۆلەت ۋە رايۇندىكى كەڭ خەلق ئاممىسىنى ھەركەتكە كەلتۈرۈشتە ھەل قىلغۇچ رول ئوينىغان بولسىمۇ، بىراق ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشى ۋە زاماننىڭ تەرەققىياتىغا ئەگىشىپ، بارا بارا ئىنسانلارغا تەسىر كۆرسىتەلمەيدىغان ھالغا چۈشۈپ قالماقتا.

مەسىلەن خىتاي كومىنىست پارتىيەسىنىڭ رەيىسى ماۋ زىدوڭ 1944 – يىلى 9 – ئاينىڭ 8 – كۈنى   "خەلق ئۈچۈن خىزمەت قىلىش" چاقىرقىنى ئوتۇرغا قويغان بولۇپ، شۇنىڭدىن ئىتىۋارەن بۇ چاقىرىقنى خەلقنى كەركەتلەندۈرىدىغان موھىم ئامىل قاتارىدا قوللۇنۇپ، خىتاي خەلقىنى ھەركەتلەندۈرۈپ، ھاكمىيەت بىشىغا چىققان ۋە ئۆزىنىڭ كۆزلىگەن مەخسىتىگە يەتكەن. خەلق ئۈچۈن خىزمەت قىلىش ئوتۇرغا قويۇلۇپ 70 يىلدىن ئارتۇق ۋاقىتتىن كىيىنكى بۈگۈنكى كۈندە، خەلق نۇرغۇن ھەق ھوقۇق ۋە مەنپەتلەردىن مەھرۇم قىلىپ، ھاكىمىيەت بىشىدىكىلەر ئەڭ چوڭ مەنپەتھەت ۋە ئىمتىيزغا ئىرىشتى.

دىننىي ئىتىقات ھەم ھۆكۈمىران ئورۇندا تۇرمايدىغان ھەم ئىنكار قىلىنمىغان ۋە چەكلەنمىگەن، ئەركىنلىك ۋە دىموكىراتىيە تەشەببۇس قىلىنغان ھازىرقى جەمىيەتتە، ئىنسانلارنىڭ شەخسى ئىھتىياجى ۋە ئەركىنلىكى ئالاھىدە تەشەببۇس قىلىنغىنى ۋە ئىتىۋارغا ئىلىنغىنى ئۈچۈن، ئىنسانلارنىڭ ئۆز ئىستىكى بويىچە ياشاش نىسبەتەن كاپالەتكە ئىگە قىلىنغان. شۇ سەۋەپتىن ئىنسانلارنىڭ ئۆزى توغرا دەپ بىلگەن ئەڭ ئالى غايىسى ئۈچۈن كۆرەش قىلىشى، ئىنسانلارنى ھەركەتكە كەلتۈرىدىغان ئەڭ موھىم ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچ بولۇپ قالغان. شۇڭا بۇ جەمىيەتتە باشقىلارنى ھەركەتكە كەلتۈرمەكچى بولغانلار، لىدىرلار، ھەتتا ھاكىمىيەت بىشىدىكىلەر، پەقەت قانۇن يول قويغان دائىردە، باشقىلارنىڭ شەخسى ئىستەكلىرىگە ھۆرمەت قىلغان ئاساستا، ئىككى تەرەپ ئورتاق مەنپەتلىنىشنى مەخسەت قىلىپ، شەخىس ئىرەشەلەيدىغان ماددى ۋە مەنىۋى مەنپەتنى تەكىتلەش ئارقىلىق ئاندىن باشقىلارنى ھەركەتكە كەلتۈرەلەيدۇ. بۇ خىل تۈزۈلمىنىڭ مۇئاپىقىيەت قازىنىشىنىڭ ئاساسى سەۋەبىنىڭ بىرى،  ئۇنىڭ ئىچكى ئامىلنى ئىنسانلارنىڭ ھەركەتلەندۈرۈش كۈچىنىڭ ئاساسى مەنبەسى قىلىپ، تاشقى ئامىل ئارقىلىق كەڭ خەلق ئاممىسىدا ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچ پەيدا قىلىش ئۈچۈن يەتمەكچى بولغان مەخسەتنى ئىنسانلارنىڭ شەخسى مەنپەتى بىلەن زىچ باغلىشىدا.

  

بىز ئۇيغۇرلار، بولۇپمۇ تاشقى دۇنيادا ئوخشىمىغان دۆلەتلەردە ياشاۋاتقان كۆپ ساندا ئۇيغۇرلار، يۇقارقى ئۈچ خىل تۈزۈلمە ۋە ئۈچ خىل جەمىيەتنىڭ ئورتاق تەسىرىگە ئۇچۇرغىنىمىز ئۈچۈن، كەڭ خەلقىمىزنى ھەركەتكە كەلتۈرىدىغان تاق بىر ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچ يوق. دىننىي ئىتىقادى كۈچلۈكلەرنى ھەركەتكە كەلتۈرۈش ئۈچۈن، "ئاللاھ يوللى، ئۆلگەندىن كىيىن جەننەتكە كىرىش" چوڭ رول ئوينايدىغان بولسا، دىننىي ئىتىقادى ئۇنچە كۈچلۈك بولمىغانلارنى ھەركەتكە كەلتۈرۈش ئۈچۈن، "ئاللاھ يوللى، ئۆلگەندىن كىيىن جەننەتكە كىرىش" دىگەنلەر بەك چوڭ رول ئوينىماسلىقى مۈمكىن. بەزى ئىنسانلىرىمىزنىڭ كەلگۈسى غاھىسى، خەلق ئۈچۈن، ۋەتەن ئۈچۈن، مىللەت ئۈچۈن كۈرەش قىلىش روھىي بىز ياشىغان جەمىيەتتە ئىغىر دەرىجىدە سۈيى ئىستىمال قىلىنغانلىقى ئۈچۈن، كەلگۈسى غايىنى، ۋەتەن ۋە مىللەت ئۈچۈن خىزمەت قىلىشنى دەستەك قىلىپ تۇرۇپ ئۇلارنى ھەركەتكە كەلتۈرۈشمۇ ئۇنچە ئاسان ئەمەس. ئۇنىڭ ئۈستىگە بىزدىكى پىسخىكىلىق مەسىلىلەر تۈپەيلىدىن، ئۆز ئارا ئىشەنمەسلىك، گۇمان قىلىش، ئۈمۈتسىزلىك، چۈشكۈنلىشىش، ئەندىشە قىلىش ۋە قورقۇش قاتارلىقلار سەۋەبىدىن، كەڭ خەلقىمىزنى ھەركەتكە كەلتۈرۈش تىخىمۇ قىيىن بولماقتا. شۇڭا بىز چوقۇم قىلىۋاتقان ھەرقانداق ئىشىمىزنى ئۆز مەنپەتىمىز بىلەن باغلىشىمىز كىرەك. بىز باشقىلار ئۈچۈن ئەمەس، ئۆزىمىزنىڭ مەۋجۇتلىقى ئۈچۈن، ئۆزىمىزنىڭ كەلگۈسى ئەۋلاتلىرى ۋە ئۇرۇق تۇققانلىرى ئۈچۈن تىرىشىۋاتقانلىقىمىزنى، بولمىسا باشقىلارنىڭ ئەمەس ئۆزىمىزنىڭ ۋەيران بولىدىغانلىقىمىزنى تونۇپ يىتىشىمىز كىرەك.

2019 – يىلى 12 – ئاينىڭ 31 – كۈنى

Insanlarning herketlendürgüch küchige nezer

Insanlarning herketlendürgüch küchige nezer 

كونا يىزىق نۇسقىسى

https://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2019/12/blog-post_31.html

Awazliq nusqisi

https://drive.google.com/open?id=1pWYbQE1WPrneuV8Rpxd2yJMbZkiF_6Kc

Memet Emin 

Insanlarning herketlendürgüch küchi diginimiz insanlarning herket qilishi, ishlishi we tirishchanliq körsitishige sewep bolghan amillar bolup, u insanlarning herket qilishi, ishlishi we tirishchanliq körsitishining mexsiti we muduasini közde tutidu.  Insanlarning herketlendürgüch küchi insanlarning ihtiyaji bilen zich munasiwetlik bolup, u insanlarning eng iptidayi, eng asasi ihtiyaji bolghan fizilogiyelik ihtiyajliri, yeni insanlarning hayat yashishi üchün zörür bolghan qosaq toyghuzush, issinish we bixeterlik ihtiyaji bilen insanlarning yuquri derijilik ihtiyaji bolghan rohiy ihtiyajlirini öz ichige alidu. Insanlarning herketlendürgüch küchining menbesi her xil bolup, bezide u tashqi amil sewebidin peyda bolghan bolsa, bezide u ichki amil sewebidin peyda bolidu; yene bezide u ichki we tashqi amillarning ortaq sewebidin peyda bolidu. Tashqi amil digende insanlargha tesir qilghan melum shexisler we ularning chaqiriqi, teshebbusi közde tutulghan bolsa, ichki amil diginimiz insanning melum mexsetke yitish üchün ichidin qozghalghan özide özgürüsh peyda qilish istiki közde tutilidu. Normalda ichki amildin peyda bolghan insanlarning herketlendürgüch küchi nisbeten küchlük bir herketlendürgüch küch bolup, u insanlarning muapiqiyet qazinishida bek mohim rol oynaydu.

Insanlarning ihtiyajini töwendikidek besh türge ayrishqa bolidu. Insanlarning birinji yaki insanlarning eng töwen eng iptidayi we yashash üchün eng zörür bolghan ihtiyaji fizilogiyelik ihtiyaji bolup, u insanlarning hayat yashishi üchün zörür bolghan yimek ichmek, kiyim kichek we uxlash ihtiyajini közde tutidu. Insanlarning ikkinji ihtiyaji bixeterlik ihtiyaji bolup, u insanlarning tinchliq, muqimliq we salametlik ihtiyajini közde tutidu. Insanlarning üchünji ihtiyaji söygü we tewelik ihtiyaji bolup, u insanlarning öylik ochaqliq bolush, söygü muhabbet, dostluq we ijtimay tewelik ihtiyajini közde tutidu. Insanlarning tötinji ihtijay hörmet ihtiyaji bolup, u insanlarning inawet, shan-shöhret, mertiwe we abroy ihtiyajini közde tutidu. Insanlarning beshinji ihtiyaji yaki insanlarning eng ali ihtiyaji öz özini emelge ashurush ihtiyaji bolup, u insanlarning öz özini mükemmelleshtürüsh we öz özini qanaet qilish ihtiyajini közde tutidu.

Maslow's Hierarchy of Needs

Insanlarning birinji we ikkinji ihtiyaji, insanlarning asasi ihtiyaji bolup, u hemme insanlarda oxshash bolidu. Insanlarning üchünji we tötinji ihtiyaji rohiy ihtiyaji bolup, u oxshimighan insanlarda periqliq bolidu; yeni bezi insanlarning rohiy ihtiyaji küchlük bolidu, bezi insanlarning undaq küchlük bolmaydu. Insanlarning beshinji ihtiyaji  insanlarning eng yuquri derilik eng ali ihtiyaji bolup, u hemme insanlarda ortaq bolmaydu; bu xil ihtiyaji bar insanlarning sani nisbeten az bolup, ular özi tewe bolghan millet we jemiyetke alahide zor tesir körsitidu; dunyadiki nurghunlighan meshhur shexisler mushu türdiki ihtiyaji küchlük inlarlar hisaplinidu. Insanlarning bu xil ihtiyajining konkirit ölchimi yaki chiki bolmaydu. Insanlarning bu xil ihtiyaji oxshimighan insanlarda, oxshimighan sharaitta, oxshimighan dewir we oxshimighan rayunda nahayti zor periqliq bolidu.

Insanlarning asasi ihtiyaji we rohiy ihtiyaji bilen insanlarning herketlendürgüch küchi tetür tanasip bolidu. Yeni insanlarning bu ikki xil ihtiyaji qanche qan’ghansiri, ularning herketlendürgüch küchi shunche ajizlap mangidu. Insanlarning eng ali derijilik ihtiyaji bolghan öz özini emelge ashurush, öz özini mükemmel qilish ihtiyaji bilen insanlarning herketlendürgüch küchi ong tanasip bolidu. Yene insanlarning bu xil ihtiyaji qanche qan’ghansiri, ularning herketlendürgüch küchi shunche küchiyip mangidu. U ihtiyajning chiki bolmaydu, u ihtiyaj sewebidin peyda bolghan herketlendürgüch küchmu üzlüksiz küchiyip baridu.

Insanlarlarning asasi ihtiyaji nisbeten muqim bolghachqa, uningdin peyda bolghan herketlendürgüch küchmu, nisbeten muqim bolup, oxshimighan insanlar arisida, oxshimighan dewir we oxshimighan tüzülme astida köp periqlenmeydu. Insanlarning rohiy ihtiyaji, bolupmu insanlarning eng ali ihtiyaji bolghan öz özini emelge ashurush ihtiyaji, nisbeten özgürüshchan, oxshimighan insanlar, oxshimighan dewirde periqliq bolghini üchün, uningdin peyda bolghan herketlendürgüch küchmu oxshimighan insanlar arisida, oxshimighan dewir we oxshimighan tüzülme astida köp periqliq bolidu.

Dinniy itiqad üstünlikni igelligen eneniwi jemiyette we yaki dinniy itiqad hökümiran orunda turghan tüzülmide, “ölgendin kiyin jennetke kirish” insanlarning insanlarning eng ali derijilik rohiy ihtiyaji dep qarilip,  insanlarni herketke keltüridighan eng mohim herketlendürgüch küch menbesige aylan’ghan. Undaq jemiyette insanlarning rohiy ihtiyaji dinniy itiqadini merkez qilghan; dinniy itiqad insanlarning herketlendürgüch küchining mohim menbesi bolghan. Bu jemiyette bashqilarni herketke keltürmekchi bolghanlar, lidirlar, hetta hökümiran siniplar we hakimiyet bishidikiler, insanlarning bu ihtiyajidin ünümlük paydilinip, xelqni herketke keltürüshke we özining közligen mexsetlirige yitishke tirishqan. Gerche insanlarning dinniy itiqadi, bashqilar teripidin bolupmu hökümiran siniplar teripidin süyi istimal qilin’ghan, paydilan'ghan bolsimu, biraq u hazirgha qeder nisbeten yenila keng xelq ammisini herketke keltürüshtiki eng küchlük herketlendürgüch küchning biri hisaplinidu.

Dinniy itiqadni inkar qilidighan yaki chekligen, dinsiz koministik tüzülmidiki jemiyette, hakimiyetni qoghdash, xelq üchün xizmet qilish we kominizimni emelge ashurush, insanlarning eng ali ghayisi dep teshwiq qilin’ghini üchün, kominisim itiqadi küchlük bolghan nurghun kishilerge nisbeten, hakimiyetni qoghdap, kominizimni emelge ashurush üchün köresh qilish, insanlarni herketke keltürdighan eng mohim herketlendürgüchi küchning birige aylan’ghan. Bu jemiyette bashqilarni herketke keltürmekchi bolghanlar, lidirlar, hetta hökümiran siniplar we hakimiyet bishidikiler, bir tereptin kominizimdin ibaret ghayiwi bir jemiyetni desmayi qilip, u emelge ashsa insanlar xalighini qilalaydighan, xalighinigha irisheleydighanliqini teshwiq qilish arqiliq, xelqni herketke keltürüshke tirishqan bolsa, yene bir tereptin insanlarni özini untup,  öz menpetidin waz kichip, xelq üchün, namda weten we dowlet üchün, emilyette hakimiyet üchün xizmet qilishqa chaqirish arqiliq özining közligen mexsetlirige yitishke tirishqan. Bu xil tüzülme astida tashqi amil insanlarning herketlendürgüch küchining asasi menbesi bolup, bashqilar üchün, kelgüsi ghaye üchün köresh qilish bek teshebbus qilinip, shexslerning köz aldidiki ihtiyaji, shexslerning menpeti we ichki amil itiwargha ilin’mighan; köpligen insanlarning kelgüsi ghahisi üchün küresh qilish rohiy ighir derijide süyi istimal qilin’ghan; shu seweptin u gerche bir mezgil, bir qisim dölet we rayundiki keng xelq ammisini herketke keltürüshte hel qilghuch rol oynighan bolsimu, biraq waqitning ötüshi we zamanning tereqqiyatigha egiship, bara bara insanlargha tesir körsitelmeydighan halgha chüshüp qalmaqta.

Mesilen Xitay kominist partiyesining reyisi Maw Zidong 1944 – yili 9 – ayning 8 – küni   “Xelq üchün xizmet qilish” chaqirqini oturgha qoyghan bolup, shuningdin itiwaren bu chaqiriqni xelqni kerketlendüridighan mohim amil qatarida qollunup, Xitay xelqni herketlendürüp, hakmiyet bishigha chiqqan we özining közligen mexsitige yetken. Xelq üchün xizmet qilish oturgha qoyulup 70 yildin artuq waqittin kiyinki bügünki künde, xelq nurghun heq hoquq we menpetlerdin mehrum qilip, hakimiyet bishidikiler eng chong menpet we imtiyazgha irishti. 

Dinniy itiqat hem hökümiran orunda turmaydighan hem inkar qilinmighan we cheklenmigen, erkinlik we dimokiratiye teshebbus qilin’ghan hazirqi jemiyette, insanlarning shexsi ihtiyaji we erkinliki alahide teshebbus qilin’ghini we itiwargha ilin’ghini üchün, insanlarning öz istiki boyiche yashash nisbeten kapaletke ige qilin’ghan. Shu seweptin insanlarning özi toghra dep bilgen eng ali ghayisi üchün köresh qilishi, insanlarni herketke keltüridighan eng mohim herketlendürgüch küch bolup qalghan. Shunga bu jemiyette bashqilarni herketke keltürmekchi bolghanlar, lidirlar, hetta hakimiyet bishidikiler, peqet qanun yol qoyghan dairde, bashqilarning shexsi isteklirige hörmet qilghan asasta, ikki terep ortaq menpetlinishni mexset qilip, shexis iresheleydighan maddi we meniwi menpetni tekitlesh arqiliq andin bashqilarni herketke keltüreleydu. Bu xil tüzülmining muapiqiyet qazinishining asasi sewebining biri,  uning ichki amilni insanlarning herketlendürüsh küchining asasi menbesi qilip, tashqi amil arqiliq keng xelq ammisida herketlendürgüch küch peyda qilish üchün yetmekchi bolghan mexsetni insanlarning shexsi menpeti bilen zich baghlishida.

Biz Uyghurlar, bolupmu tashqi dunyada oxshimighan döletlerde yashawatqan köp sanda Uyghurlar, yuqarqi üch xil tüzülme we üch xil jemiyetning ortaq tesirige uchurghinimiz üchün, keng xelqimizni herketke keltüridighan taq bir herketlendürgüch küch yoq. Dinniy itiqadi küchlüklerni herketke keltürüsh üchün, “Allah yolli, ölgendin kiyin jennetke kirish” chong rol oynaydighan bolsa, dinniy itiqadi unche küchlük bolmighanlarni herketke keltürüsh üchün, “Allah yolli, ölgendin kiyin jennetke kirish” digenler bek chong rol oynimasliqi mümkin. Bezi insanlirimizning kelgüsi ghahisi, xelq üchün, weten üchün, millet üchün küresh qilish rohiy biz yashighan jemiyette ighir derijide süyi istimal qilin’ghanliqi üchün, kelgüsi ghayini, weten we millet üchün xizmet qilishni destek qilip turup ularni herketke keltürüshmu unche asan emes. Uning üstige bizdiki pisxikiliq mesililer tüpeylidin, öz ara ishenmeslik, guman qilish, ümütsizlik, chüshkünlishish, endishe qilish we qorqush qatarliqlar sewebidin, keng xelqimizni herketke keltürüsh tiximu qiyin bolmaqta. Shunga biz choqum qiliwatqan herqandaq ishimizni öz menpetimiz bilen baghlishimiz kirek. Biz bashqilar üchün emes, özimizning mewjutliqi üchün, özimizning kelgüsi ewlatliri we uruq tuqqanliri üchün tirishiwatqanliqimizni, bolmisa bashqilarning emes özimizning weyran bolidighanliqimizni tonup yitishimiz kirek.

2019 – yili 12 – ayning 31 – küni

سىياسى ئاكىتىپلىرىمىز دۇچ كىلىۋاتقان تەنقىت ۋە ھۇجۇملار توغۇرسىدا قىسقىچە مۇلاھىزە

سىياسى ئاكىتىپلىرىمىز دۇچ كىلىۋاتقان تەنقىت ۋە ھۇجۇملار توغۇرسىدا قىسقىچە مۇلاھىزە

Siyasi akitiplirimiz duch kiliwatqan tenqit we hujumlar toghursida qisqiche mulahize

https://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2019/12/siyasi-akitiplirimiz-duch-kiliwatqan.html

ئاۋازلىق نۇسقىسى
https://drive.google.com/open?id=1deIjFJknJ66XxKdITixFCsftz7e-81Yv

مەمەت ئىمىن

مۇھاجىرەتتىكى سىياسى داۋايىمىزنىڭ تەرەققى قىلىشى ۋە ئامىركا باشچىللىغىدىكى غەرىپ دۆلەتلىرىنىڭ ۋەتىنىمىزدىكى ۋەزىيەتكە بولغان دىقىتى ۋە كۆڭەل بولۈشىنىڭ كۈچۈيىشىگە ئەگىشىپ، خىتاي ھۆكۈمىتى ۋە ئۇنىڭ قوللۇغۇچىلىرىنىڭ ھەر خىل بۇزغۇنچىلىق ھەركەتلىرى كۈچىيىشكە باشلىدى. ئەگەر دىققەت قىلساق، يىقىندىن بۇيان خىتاي ھۆكۈمىتىنىڭ ۋەتىنىمىزدە يۈرگۈزىۋاتقان رەزىل  سىياسەتلىرىنى ئاقلايدىغان تەشۋىقات ماتىرياللارنىڭ كۆپىيىش بىلەن بىرگە، ھەر خىل ئىجتىمايى تاراتقۇلاردا داۋاغا، بولۇپمۇ داۋانىڭ ئالدىدا مىڭىۋاتقان سىياسى ئاكىتىپلىرىمىزغا قارىتا ھەر خىل سەلبى ئۇچۇر ۋە ھۇجۇملارنىڭمۇ كۆپىيىۋاتقانلىقىنى بايقايمىز. گەرچە سىياسى ئاكىتىپلىرىمىزغا قارشى سەلبى ئۇچۇرلار تارقىتىۋاتقان ۋە ئۇلارغا ھۇجۇم قىلىۋاتقان ئۇ ئىنسانلارنىڭ سانى بەك كۆپ بولمىسىمۇ، بىراق ئۇلار تارقاتقان ئۇ سەلبى ئۇچۇر ۋە ھۇجۇملار، بىر تەرەپتىن بىر قىسىم سىياسى ئاكىتىپلىرىمىزنىڭ روھىي كەيپىياتىغا، نورمال ھاياتىغا، خىزمەت ۋە ئۈگۈنۈش ئۈنىمىگە، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ داۋادىكى ئاكىتىپچانلىقىغا ئېغىر تەسىر يەتكۈزگەن بولسا، يەنە بىر تەرەپتىن كەڭ جامائەت ئىچىدە ھەر خىل سەلبى تەسىرلەرنى پەيدا قىلماقتا.

سىياسى ئاكىتىپلىرىمىزغا قارشى ئوتۇرغا چىققان ئۇ سەلبى ئۇچۇرلار ۋە ھۇجۇملارنىڭ بەزىلىرى ئىسمى جىسمى ئىنىق بولغان بەزى شەخىسلەردىن كەلگەن بولسا، يەنە بەزىلىرى ئىسمى جىسمى ئىنىق بولمىغان، ئۆزلىرىگە ھەر خىل چىرايلىق ئىسىملارنى قويۇۋالغان ئاتالمىش "ئۆتكىچىلەر" لەر بولۇپ، ئۇلارنىڭ بەزىلىرى قەستەن بۇزغۇنچىلىق قىلىۋاتقان بولسا، يەنە بەزىلىرى ھەتتا ئۆزىنىڭ نىمە قىلىۋاتقانلىقىنى، كىمنىڭ پايدىسىغا خىزمەت قىلىۋاتقانلىقىنى پەرىق ئىتەلمەيدىغان نادان، جاھىل، رادىكال، پىسخىكىسى بۇزۇلغان ۋە ياكى ھەسسەتخور، كۆرەلمەس ئىنسانلار بولسا كىرەك. بىز ئىجتىمايى تاراتقۇلاردا سىياسى ئاكىتىپلىرىمىزغا قارشى ئوتۇرغا قويۇلغان ئۇ سەلبى ئۇچۇر ۋە ھۇجۇملارنى كۆرگەندە، بەزىلىرىمىز ئالدىراپلا ئۇلارنىڭ ھەممىسىنى خائىنلارنىڭ قىلمىشى دەپ يەكۈن چىقارساق، يەنە بەزىلىرىمىز ئۇ سەلبى ئۇچۇر ۋە ھۇجۇملارغا ئەگەشىپ چۇقان كۆتۈرۈشتۇق؛ بەزىلىرىمىز نىمە قىلىشنى ۋە كىمنىڭ گېپىگە ئىشىنىشنى بىلەلمەي بىر بىرىمىزدىن گۇمان قىلىشقا باشلىساق، كۆپىنچىمىز ئۇ ئۇچۇر ۋە ھۇجۇملارغا نىسبەتەن سۈكۈت قىلىشنى تاللىدۇق.

ھەممىمىزگە ئايان بولغاندەك، ۋەتەندىكى ۋەزىيەتنىڭ ئېغىرلىشىشى، ۋەتەندىكى ئۇرۇق تۇققان، دوست بۇرادەرلەر بىلەن بولغان ئالاقىنىڭ ئۈزىلىشى، ۋەتەندىن كىلىۋاتقان قاباھەتلىك خەۋەرلەرنىڭ كۆپىيىشىگە ئەگىشىپ، ھەممىمىزنىڭ روھىي كەيپىياتى ۋە پىسخىكىسى ئازدۇر كۆپتۇر بۇزۇلماقتا؛ كۆپۈنچىمىزدە ئوخشىمىغان دەرىجىدە غەم ئەندىشە، قايغۇ ھەسىرەت، نالە شىكايەت، غەزەپ نەپىرەت، چۈشكۈنلۈك ۋە ئۈمۈتسىزلىكلەر مەۋجۇت. شۇ سەۋەپتىن بەزىدە ئوخشىمىغان كۆز قاراشلىرىمىزنى ئوتۇرغا قويغاندا ۋە ياكى تەنقىدى پىكىرلىرىمىزنى بەرگەندە گەپ سۆزلەرگە بەك دىققەت قىلماي، قارشى تەرەپنى رەنجىتىپ قويىدىغان ئەھۋاللار مەۋجۇت. شۇڭا ئوتۇرغا چۈشكەن ئوخشىمىغان پىكىرلەرگە مۇئامىلە قىلغاندا، ئالدى بىلەن چوقۇم ئۇلارنىڭ ھەممىسىنى پىتنە پاسات ۋە ياكى ئۆزىمىزگە قىلىنغان  ھۇجۇم دەپ قارىماي، ئۇلارنىڭ ئىچىدىكى بىر قىسىم ياخشى نىيەت بىلەن بەرگەن تەكلىپ ۋە تەنقىدى پىكىرلەرنى پەرىقلەندۈرىشىمىز كىرەك. چۈنكى ھەممىمىزنىڭ ياشىغان مۇھىتىمىز، كۆرگەن تەربىيەرىمىز ۋە بىلىم سەۋىيەرىمىز پەرىقلىق بولغىنى ئۈچۈن، مەسىلىگە قارىغان يۆلۈنىشىمىز، تەنقىت پىكىرلەرنى ئىپادىلەش ئۇسۇلىمىز ئوخشىماسلىقى مۈمكىن؛ شۇ سەۋەپتىن تەنقىت بىرىش ئۇسۇلىمىز، ھەممىمىزگە يىقىپ كىتىشى ناتايىن، ھەتتا بەزىلىرىمىزدە خاتا چۈشەنچە پەيدا قىلىشى مۈمكىن. ئۇندىن باشقا داۋا ھەر بىر ئۇيغۇرنىڭ داۋاسى بولغاچقا، ھەرقانداق ئۇيغۇرنىڭ داۋانىڭ توغرا يولدا ساغلام يۈرىشىنى كۈزۈتۈش ۋە ئۇنىڭغا تەكلىپ پىكىرى بىرىش ھەققى بار. سىياسى ئاكىتىپلىرىمىزمۇ، ئىنسانغا قاراپ مۇئامىلە قىلماي، باشقىلار ئوتۇرغا قويغان تەكلىپ پىكىرلەرنىڭ سىمىمىيىتىگە قاراش كىرەك. چۈنكى داۋا شەخسى داۋا ئەمەس؛ ئۇ خاتا يولغا كىرىپ قالسا، ئۇنىڭ زىيىنىنى ھەر بىر ئۇيغۇر تەڭ تارتىدۇ.

مىنىڭ قارىشىمچە سىياسى ئاكىتىپلىرىمىزغا قارشى ھەر خىل سەلبى ئۇچۇرلارنى تارقىتىۋاتقان ۋە ئۇلارغا ھۇجۇم قىلىۋاتقان ئىنسانلارنى تۆۋەندىكى بىر نەچچە تۈرگە ئايرىش ۋە ياكى ئۇلارنىڭ سەۋەبىنى تۆۋەندىكى بىر نەچچە تەرەپتىن ئانالىز قىلىش مۈمكىن.

1. كۆز قاراش ۋە ئىدىلوگىيەدىكى پەرىق تۈپەيلىدىن. بەزى ئىنسانلار كۆز قاراش ۋە ئىددىيە جەھەتتە ئۆزىدىن پەرىقلىق بولغانلارغا ۋە ياكى پىكىر كۆز قاراشلىرى ئۆزىگە ياقمىغانلارغا ھەر خىل بوھتانلارنى چاپلاپ، ئۇلارنىڭ ئوبرازىنى خۇنىكلەشتۈرىشكە ئۇرۇنىۋاتقان بولۇشى مۈمكىن. يەنە بەزى ئىنسانلارنىڭ سىياسى ئاكىتىپلىرىمىزنى ۋە ياكى داۋانىڭ ئالدىدا مىڭىۋاتقانلارنى مەخسەتلىك ياكى مەخسەتسىز ھالدا مۇستەققىللىق تەلەپ قىلىدىغان ۋە مۇستەققىللىق تەلەپ قىلمايدىغان دەپ ئىككىگە ئايرىپ، ئۆز ئارا ھۇجۇم قىلىشقا سەۋەپ بولاۋاتقانلىقىمۇ كۆز يۇمغىلى بولمايدىغان بىر ھەقىقەت. ئۇندىن باشقا ئەگەر دىققەت قىلساق بەزى ئىنسانلىرىمىز، مەدىنىيەت سەۋىيە ۋە دىننى جەھەتتىكى پەرىقلىق كۆز قاراشلار تۈپەيلىدىن، ئىنسانلارنى پەقەت مۇسۇلمان ۋە كاپىر دەپ ئىككىگىلا ئايرىپ، مۇسۇلمان بولمىغانلار بىلەن ئىش بىرلىكى ئىلىپ بارغانلارغا ئوخشىمىغان قاراشتا بولۇپ، ئۇلارنى بىراقلا ئىنكار قىلىدىغان ۋە ياكى ئۇلارغا ھۇجۇم قىلىدىغان ئەھۋاللارمۇ مەۋجۇت.

2. شوھرەتپەرەسلىك، ھەسەتخورلۇق ۋە قىزغانچۇقلۇق تۈپەيلىدىن. داۋا ئىچىدىكى بەزى ئىنسانلىرىمىز ئارىسىدا، ئۆزىنىڭ داۋادىكى ئورنىنىڭ موھىملىقىنى نامايەن قىلىش ئۈچۈن، مەخسەتلىك ۋە مەخسەتسىز ھالدا ئۆزدىن باشقا سىياسى ئاكىتىپلارنىڭ سىياسى پالىيەتلىرىنى ئىنكار قىلىدىغان ۋە ياكى ئۇلارنىڭ ئوبرازىنى خۇنىكلەشتۈرۈشكە ئۇرىنىۋاتقانلار بولۇشى بولۇشى مۈمكىن.

3. چۈشكىنلىشىش ۋە ئۈمۈتسىزلىك تۈپەيلىدىن. ۋەتەندىكى ئېغىر ۋەزىيەتنىڭ ئۇزۇنغا سوزىلىشى سەۋەبىدىن، ئېغىر دەرىجىدە چۈشكىنلىشىش ۋە ئۈمۈتسىزلىككە گىرىپتار بولغان بەزى ئىنسانلار، مىللەتنىڭ بۇ ھالغا چۈشۈپ قىلىشىنى داۋا قىلىۋاتقانلارنىڭ ئىقتىدارسىزلىقى ۋە ياكى تەشكىلات باشلىقلىرىنىڭ خەلقنى خاتا يولغا باشلىغانلىقىدىن دەپ بىلىپ، ئۇلارغا ھۇجۇم قىلىش ئارقىلىق ئۆز كۆڭلىنى راھەت قىلىشقا تىرىشىۋاتقان بولۇشى مۈمكىن.

4. خىتاي ھۆكۈمىتىگە ئىشلەيدىغانلار ۋە ياكى ئۇيغۇرچە ئۈگەنگەن خىتايلار، قەستەن ئارىمىزدا بۇزغۇنچىلىق قىلىۋاتقان بولۇشى مۈمكىن. ۋەتەندىكى خىتاي بىخەتەرلىك خادىملىرى، ۋەتەندىكى تۇققانلارغا بىسىم ئىشلىتىپ، ھەر خىل يۇمشاق ياكى قاتتىق تاكتىكىلارنى قوللۇنۇپ، ۋەتەن سىرتىدىكىلەرنى خىتاي ئۈچۈن خىزمەت قىلىشقا مەجبۇر قىلغان ئەھۋاللار ئوتۇرغا چىققان ئىدى. بىز پەقەتلا ئوتۇرغا چىققانلىرىنى بىلىمىز، بىراق ئوتۇرغا چىقمىغانلىرى قانچىلىك، ئۇلار قايسى دۆلەتلەردە ۋە نىنە ۋەزىپىلەرنى ئۆتەۋاتىدۇ؟ بىز ئۇلارنى بەك بىلىپ كەتمەيمىز. ئۇندىن باشقا پۇل ئۈچۈن سىتىلغانلار ۋە ياكى ئۇيغۇرچە ئۈگەنگەن خىتاي بىخەتەرلىك خادىملارمۇ، ھەر خىل ئىسىملارنى قوللۇنۇپ، سىياسى ئاكىتىپلارغا ۋە داۋانىڭ بىشىدىكىلەرگە ھۇجۇم قىلىۋاتقان، ئۇلارنىڭ خەلق ئىچىدىكى ئوبرازىنى خۇنۇكلەشتۈرۈشكە ئۇرىنىۋاتقان بولۇشى مۈمكىن.

يۇقارقى ئىنسانلارنىڭ بىر قىسمى بەلكىم كىمگە ئىشىنىشىپ، كىمگە ئەگىشىشنى بىلمەسلىكتىن ياكى باشقىلارنىڭ قايمۇقتۇرىشىدىن، بىلىپ بىلمەي شۇ خاتالىقلارنى ئۆتكۈزىۋاتۋان بولۇشى مۈمكىن؛ بەزىلىرى ھەتتا ئۆزلىرىنى مىللەت ئۈچۈن ھەققى خىزمەت قىلۋاتقانلار دەپ ھىساپلىشى مۈمكىن. بىز ئۆز پىكىر ۋە كۆز قاراشلىرىمىزنى بايان قىلىش، جامائەت پىكىرى توپلاش ئارقىلىق، ئۇلارنىڭ بەزىلىرىگە تەسىر كۆرسىتەلىشىمىز ۋە ئۇلارنى قىلىۋاتقان خاتا ھەركەتلىرىدىن ياندۇرالىشىمىز مۈمكىن؛ لىكىن كۆپۈنچىسى ئىسمى جىسمى يوق كۆلەڭگۈ بولغاچقا، ئۇلار ئۆز نىيىتىدىن يانمىغىچە ئۇلارغا تەسىر كۆرسىتىش ۋە ياكى ئۇلارنى خاتا يولدىن قۇتۇلدۇرۇپ چىقىش ئۇنچە ئاسان ئەمەس؛ بولۇپمۇ بىزگە دۈشمەنلىك قىلىۋاتقان دۈشمەن كۈچلەرنىڭ مەخسىتى بىزنىڭ ئىتىپاقلىقىمىزنى بۇزۇپ، بىزنى روھىي جەھەتتە ۋەيران قىلىش بولغاچقا، ئۇلار قانۇننىڭ جازاسىغا ئۇچۇرمىغىچە، بىز ئۇلارنى قىلىۋاتقان ئىشىدىن توسۇپ قالالماسلىقىمىز مۈمكىن. شۇڭا مەن كۆپچىلىكنىڭ، بولۇپمۇ ھەر خىل ھۇجۇم ۋە روھىي زەربىگە ئۇچۇرغان سىياسى ئاكىتىپلارنىڭ، ئۆزلىرى دۇچ كەلگەن مەسىلەلەرگە روھىي جەھەتتىن قانداق تاقابىل تۇرۇش توغۇرسىدا ئۆز كۆز قاراشلىرىمنى ئوتۇرغا قويۇپ ئۆتمەكچى.

ئىنسانلار ھاياتىدا ھەر خىل ماددى ۋە مەنىۋى قىيىنچىلىقلارغا دۇچ كىلىدىغان بولۇپ، دۇش كەلگەن مەنىۋى قىيىنچىلىقلار ئىچىدە يەڭمەك ئەڭ قىيىن بولغىنى ئۆز ئۆزىمىزنى يىڭىش ھىساپلىنىدۇ. يەنى باشقىلارنىڭ بىزگە قانداق باھا بىرىشى ۋە قانداق قارىشىدىن بەكرەك، ئۆزىمىزنىڭ ئۆزىمىزگە قانداق قارىشىمىز ۋە ئۆزىمىزنىڭ باشقىلارنىڭ ئۆزىمىزگە بولغان سەلبى باھاسىغا بولغان ھىس تۇيغىمىز ئۈستىدىن غالىپ كىلىشىمىزدۇر. نۇرغۇن ئىنسانلار روھىي جەھەتتە باشقىلارنى ئەمەس ئۆز ئۆزىنى يىڭەلمىگىنى ۋە ئۆزى ئۈستىدىن غالىپ كىلەلمىگىنى ئۈچۈن، ئۆزىنىڭ قەلبىدىكى ئۆزىگە بولغان تونۇشىدىن بەكرەك باشقىلارنىڭ ئۆزىگە بەرگەن باھاسىغا ئىتىۋار بىرىدۇ؛ باشقىلار سەلبى باھا بەرگەندە، ئاسانلا رەنجىدۇ، كۆڭلى يىرىم بولىدۇ ۋە چۈشكۈنلىشىدۇ؛ باشقىلار ئىجابى باھا بەرگەندە ۋە ياكى ماختىغاندا، ئاسانلا خوش بولۇپ، لەيلەپ قالىدۇ. ئەمىلىيەتتە نۇرغۇن كىشىلەر ئىنسانلارغا باھا بەرگەندە ئۇلارنىڭ كەلگۈسىدە ئىرىشىدىغان نەتىجىسىگە قاراپ ئەمەس، بەلكى ھازىر قولغا كەلتۈرگەن نەتىجىسىگە قاراپ باھا بىرىدۇ. شۇڭا ئەگەر يەتمەكچى بولغان نىشان ئىنىق بولسا، مىللەتكە پايدىلىق ئىش بولسا، ئالدىغا قاراپ مىڭىش كىرەك. ئامىركىلىق داڭلىق رىغبەتلەندۈرۈش نۇتىقى سۆزلىگۈچى، تونى گاسكىنس مۇنداق دىگەن ئىكەن، "يالغۇز يۈرۈشكە ھازىر بولۇڭ، چۈنكى سىز بىلەن يولغا چىققان كۆپلىگەن ئىنسانلار سىز بىلەن ئاخىرغىچە يۈرىشى ناتايىن". نىشان ئىنىق بولسا، نىيەت دۇرۇس بولسا، قولغا كەلتۈرگەن نەتىجە، خەلقىمىزگە جۈملىدىن سەلبى پىكىر بەرگەن ۋە ھۇجۇم قىلغانلارغا نىسبەتەن، ئەڭ كۈچلۈك جاۋاپتۇر. باشقىلارنىڭ بىزگە سەلبى تەسىر كۆرسىتىشىگە ۋە ياكى قىلغان ئىشىمىزدىن ۋاز كەچۈرۈشكە پۇرسەت يارىتىپ بەرمەسلىكىمىز كىرەك. ئەلۋەتتە مەن بۇ يەردە باشقىلارنىڭ پىكىرىگە قۇلاق سالماسلىق كىرەك دىمەكچى ئەمەسمەن. باشقىلارنىڭ پىكىرىگە قۇلاق سالغاندا، ئەڭ موھىمى ئۇلارنىڭ سەمىمىيىتىگە قاراشىمىز كىرەك؛ سەمىمى تەنقىتلەرنى قوبۇل قىلىشىمىز كىرەك.

  

ئىنساننىڭ ماھىتى شەخسىيەتچى بولىدۇ، شۇڭا ئىنسان ئەۋەل ئۆزىنى ئويلايدۇ. ئىنسانلارنى ھەركەتكە كەلتۇرۈشتە ئەڭ موھىم رول ئوينايدىغان ئامىل ھەرگۈز "باشقىلار" بولماستىن، بەلكى ئىنساننىڭ ئۆزىنىڭ شەخسى ئىھتىياجىدۇر. ئىنساننىڭ ئىھتىياجى دىگەندە ئاساسلىقى ئىنساننىڭ ماددى ۋە مەنىۋى ئىھتىياجلىرى كۆزدە تۇتىلىدىغان بولۇپ، ئۇ ئىنساننىڭ ياشىشى ئۈچۈن زۆرۈر بولغان ماددى ئىھتىياج، بىخەتەرلىك ئىختىياجى، روھىي ئىھتىياج ۋە ئەڭ يۇقۇرى دەرىجىلىك ئۆزىنى قانائەتلەندۇرۇش ئىھتىياجىدىن ئىبارەت بىر نەچچە تۈرلۈك ئىھتىياجنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئىنساننىڭ ماددى ئىھتىياجىنىڭ چېكى بولىدۇ، بىراق ئىنساننىڭ مەنىۋى ئىھتىياجىنىڭ چېكى بولمايدۇ؛ ماددى ئىھتىياجدىن ئاشقان ھەرقانداق ماددى بايلىق ئەمىلىيەتتە ئىنساننىڭ مەنىۋى ئىھتىياجى ئۈچۈندۇر. ئىنسان قىلماقچى بولغان ھەرقانداق ئىشنى، پەقەت ئۆز مەنپەتىگە بىۋاستە باغلىغاندا، ئاندىن ئەڭ زور ھەركەتلەندۈرگۈچ كۈچكە ئىگە بولۇپ، قىلماقچى بولغان ئىشىنى ئەڭ ياخشى قىلالايدۇ. بەزىلەر بىر مىللەتكە ياكى بىر دولەتكە باش بولۇپ، ئوز ئىقتىدارىنى ئەڭ يۇقۇرى دەرىجىدە نامايەن قىلىش ئارقىلىق ئوزىنىڭ ئوزىنى قانائەتلەندۇرۇش ئىھتىياجىنى قاندۇرغان بولسا، يەنە بەزىلەر داڭلىق، ئالىم، دوختۇر تىجارەتچى، ئارتىس بولۇپ، نەتىجە يارتىش ئارقىلىق ئوزىنىڭ ئوزىنى قانائەتلەندۇرۇش ئىھتىياجىنى قاندۇرىدۇ.

Maslow's hierarchy of needs

ئەلۋەتتە مەن بۇ يەردە ئىنساننىڭ ماھىتى شەخسىيەچى بولىدۇ دىيىش ئارقىلىق ئىنسانلارنىڭ ئۆز خەلقى، مىللىتى ۋە ۋەتىنى ئۈچۈن پىداكارلىق كۆرسىتىدىغان، ئىنسانىيەتكە مەنپەت يەتكۈزۈش ئۈچۈن ياخشى ئىشلارنى قىلىدىغان ئالى جاناپ روھنى ئىنكار قىلماقچى ئەمەس. مەن پەقەت ئۇ روھنىڭ ئىنساندا بولىدىغان مەنىۋى ئىھتىياج تۈپەيلىدىن بولىدىغانلىقىنى تەكىتلىمەكچىمەن. مەسىلەن دۇنيادا ساخاۋەتلىك بىلەن ئۆچمەس ناملارنى قالدۇرغان نۇرغۇنلىغان شەخىسلەر، ئۆزلىرى قىلغان ساخاۋەتلىك ئىشلىرى تۈپەيلىدىن مەنىۋى جەھەتتە ئەڭ چوڭ خوشاللىققا ۋە قانائەتكە ئىرىشكەن. يەنى ئۇلار ئۇ ساخاۋەتلىك ئىشلارنى باشقىلارغا كۆز كۆز قىلىش ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى ئۆز رازىلىقى ۋە خوشاللىقى بىلەن ئۆز كۆڭلىدىن چىقىرىپ قىلغان، ياكى ئۇلار شۇ ساخاۋەتلىك ئىشلارنى ئۆزىنىڭ خوشاللىقى دەپ بىلگەن ۋە شۇنداق قىلىش ئارقىلىق ئەڭ زور مەنىۋى ئوزۇققا ئىرىشكەن. ئۇلار قىلغان ئىشىنى ئۆز رازىلىقى بىلەن كۆڭلىدىن چىقىرىپ قىلغانلىقى ئۈچۈن،  باشقىلاردىن بىر نەرسە كۈتمىگەن. باشقىلارمۇ چىن كۆڭلىدىن چىقىرىپ، ئۇلارغا چەكسىز ھۆرمەتلەر ئاتا قىلغان ۋە ئۇلارنى مەڭگۈ ياد ئەتكەن.

ئاللاھ ھەممىمىزنى باراۋەر ياراتقان؛ مەسئۇليەت يالغۇز داۋا قىلىۋاتقانلارغىلا مەنسۇپ بولۇپ قالماستىن، بەلكى ھەممىمىزنىڭ ئۆزىمىزگە چۈشلۇق مەسۇلتىمىز ۋە ۋىجدانى بۇرچىمىز بار. ئامىركا پىرەزىدەنتى ئابلاخان لىنكىن مۇنداق دىگەن ئىكەن، "سەن بۈگۈندىن قىچىش ئارقىلىق ئەتىدىكى مەسۇليىتىڭدىن قۇتۇلالمايسەن". بىز بىر ئىش قىلساق، باشقىلار ئۈچۈن ئەمەس، بەلكى ئۆز مەسۇليىتىمىز ۋە ئۆز ۋىجدانى بۇرچىمىزنى ئادا قىلىش ئۈچۈن قىلىمىز، ھەم ئۇنىڭ جاۋابىنى باشقىلارغا ۋە ياكى ئىسمى جىسمى يوق ئىنسانلارغا ئەمەس، بەلكى ئەۋەل ئۆز ۋىجدانىمىزغا، ئاللاغا ئاندىن بىز سۆيگەن ۋە بىزنى سۆيگەن ئىنسانلارغا بىرىمىز. شۇڭا بىزنىڭ ئىسمى جىسمى يوق ئىنسانلارنىڭ ئىجتىمايى تاراتقۇلاردا يازغان ھەر خىل سەلبى ئۇچۇرلىرى، بوھتانلىرى ۋە ھۇجۇملىرى ئۈچۈن، رەنجىشىمىزنىڭ، كۆڭلىمىزنى يېرىم قىلىشىمىزنىڭ، ئۇلارغا چۈشەنچە بىرىپ ياكى ئۇلارغا قارشى ئىنكاسلارنى يىزىپ، ۋاختمىزنى ئىسىراپ قىلىشىمىزنىڭ ھىچقانداق ھاجىتى يوق. ئەلۋەتتە بىز ئىنسان بولغاچقا، ھىسياتىمىز بار، كۆڭلىمىزگە كىلىدۇ، بىراق بىز بىر ئىش قىلىمەن دەپ ئوتۇرغا چىققان ئىكەنمىز، ئالدى بىلەن ئۆز ئۆزىمىزنى يىڭەلەيدىغان بىر كۈچ ۋە جاسارەت بولىشى كىرەك. بولمىسا، دۈشمەن مەخسەتكە يەتكەن بولىدۇ؛ بىز ۋەتەن داۋاسىدىن ئىبارەت بۇ بۈيۈك ئىشقا تىخى تازا ھازىر بولمىغان بولىمىز.

بىز بىر ئىش قىلغاندا، مەيلى ئۇ قانداق ئىش بولىشىدىن قەتتى نەزەر، بىز داۋاملىق ئۇنى مىللەت ئۈچۈن، ۋەتەن ئۈچۈن ۋە ياكى باشقىلار ئۈچۈن دەپ بەك تەكىتلەپ كىتىشىمىزنىڭ ھاجىتى يوق. چۈنكى مىللەتمۇ بىزنىڭ، ۋەتەنمۇ بىزنىڭ؛ ئۇ ۋەتەندە ياشاۋاتقان مىللەت بىزنىڭ ئۇرۇق تۇققانلىرىمىزدىن تەركىپ تاپقان. ئۇلار ئۈچۈن بىر ئىش قىلغانلىق، ئەمىلىيەتتە ئۆزىمىز ئۈچۈن بىر ئىش قىلغانلىق؛ ئۆز ۋىجدانى بۇرچىمىزنى ئادا قىلغانلىق؛ بىز ئۇ ئارقىلىق ئۆزىمىزنىڭ كۆڭلىنى راھەتلىتەلەيمىز؛ ئۆزىمىزنىڭ مەنىۋى ئىھتىياجىمىزنى قاندۇرالايمىز. ئەگەر بىز قىلغان ئىشىمىزنى ۋە كۆرسىتىۋاتقان پىداكارلىقىمىزنى ئۆز مەسۇلىتىمىز ۋە ۋىجدانى بۇرچىمىزنى ئادا قىلىش ئۈچۈن قىلدۇق دەپ قارىساق، ئۇ چاغدا بىز ئۆزىمىز خالاپ قىلغان ئىشىمىز ۋە كۆرسەتكەن پىداكارلىقىمىز ئۈچۈن، ئالدىراپ باشقىلاردىن بىر نەرسە كۈتمەيمىز ۋە ئالدىراپ باشقىلاردىن رەنجىمەيمىز. ئەلۋەتتە ھەممىمىز ئىنسان بولغاچقا، قىلغان ئىشىمىزنى ۋە كۆرسەتكەن پىداكارلىقىمىزنىڭ باشقىلار تەرىپىدىن ئىتىراپ قىلىنىشىنى، باشقىلار تەرىپىدىن ھۆرمەتلىنىشنى ئۈمۈت قىلىمىز؛ لىكىن بىز شۇنى ئۇنتۇپ قالماسلىقىمىز كىرەككى، بىز باشقىلاردىن رەنجىش، خاپا بولۇش، قىلغان ئىشىمىزنى ھەر كۈنى نەچچە قىتىم تەكىتلەش ۋە ياكى باشقىلارنى زورلاش ئارقىلىق، ئۇلارنىڭ ھۆرمىتىگە ۋە ئىتىراپ قىلىشىغا ئىرىشەلمەيمىز؛ بىز پەقەتلا ئۆزىمىزنىڭ گۈزەل ئەخلاق پەزلىتىمىز ۋە سۆز ھەركىتىمىز ئارقىلىق باشقىلارغا تەسىر كۆرسىتەلەيمىز؛ ئۆزىمىزنىڭ ئەمىلى نەتىجىلىرىمىز ئارقىلىق باشقىلارنىڭ ھۆرمىتى ۋە ئىتىراپ قىلىشىغا سازاۋەر بولالايمىز.

ھەر بىرىمىز ھەم ئۆزىمىزگە ھەم بىز تەۋە بولغان ئىجتىمايى چەمبىرەككە تەۋە. ئىنسان ئالدى بىلەن ئۆزىنى رازى قىلغاندىن كىيىن، ئاندىن ئەتىراپتىكىلەرنى ۋە باشقىلارنى رازى قىلالايدۇ. ئۆزىنى رازى قىلالمىغان ئىنسان ھەرگۈز باشقىلارنى رازى قىلالمايدۇ؛ ئۆزىنى خوش قىلالمىغان ئىنسان ھەرگۈز باشقىلارنى خوش قىلالمايدۇ. بىز بۇ نۇقتىنى تولۇق تونۇپ يىتىشىمىز، ئەتىراپىمىزدىكىلەرگە پوزىتىپ ئىنىرگىيە، خۇشاللىق ۋە ئۈمۈت ئاتا قىلىش ئۈچۈن، ئالدى بىلەن ئۆزىمىز چوقۇم پوزىتىپ، خوشال ۋە ئۈمۈتۋار بولىشىمىز كىرەك.

2019 - يىلى 12 - ئاينىڭ 8 - كۈنى

Siyasi akitiplirimiz duch kiliwatqan tenqit we hujumlar toghursida qisqiche mulahize

Siyasi akitiplirimiz duch kiliwatqan tenqit we hujumlar toghursida qisqiche mulahize

سىياسى ئاكىتىپلىرىمىز دۇچكىلىۋاتقان تەنقىت ۋە ھۇجۇملار توغۇرسىدا قىسقىچە مۇلاھىزە

https://uyghur-jemiyiti.blogspot.com/2019/12/blog-post.html

Awazliq nusqisi

https://drive.google.com/open?id=1deIjFJknJ66XxKdITixFCsftz7e-81Yv

Memet Emin

Muhajirettiki siyasi dawayimizning tereqqi qilishi we Amirka bashchillighidiki gherip döletlirining wetinimizdiki weziyetke bolghan diqiti we köngel bolüshining küchüyishige egiship, Xitay hökümiti we uning qollughuchilirining her xil buzghunchiliq herketliri küchiyishke bashlidi. Eger diqqet qilsaq, yiqindin buyan Xitay hökümitining wetinimizde yürgüziwatqan rezil  siyasetlirini aqlaydighan teshwiqat matiryallarning köpiyish bilen birge, her xil ijtimayi taratqularda dawagha, bolupmu dawaning aldida mingiwatqan siyasi akitiplirimizgha qarita her xil selbi uchur we hujumlarningmu köpiyiwatqanliqini bayqaymiz. Gerche siyasi akitiplirimizgha qarshi selbi uchurlar tarqitiwatqan we ulargha hujum qiliwatqan u insanlarning sani bek köp bolmisimu, biraq ular tarqatqan u selbi uchur we hujumlar, bir tereptin bir qisim siyasi akitiplirimizning rohiy keypiyatigha, normal hayatigha, xizmet we ügünüsh ünimige, shundaqla ularning dawadiki akitipchanliqigha éghir tesir yetküzgen bolsa, yene bir tereptin keng jamaet ichide her xil selbi tesirlerni peyda qilmaqta.

Siyasi akitiplirimizgha qarshi oturgha chiqqan u selbi uchurlar we hujumlarning beziliri ismi jismi iniq bolghan bezi shexislerdin kelgen bolsa, yene beziliri ismi jismi iniq bolmighan, özlirige her xil chirayliq isimlarni qoyuwalghan atalmish “ötkichiler” ler bolup, ularning beziliri qesten buzghunchiliq qiliwatqan bolsa, yene beziliri hetta özining nime qiliwatqanliqini, kimning paydisigha xizmet qiliwatqanliqini periq itelmeydighan nadan, jahil, radikal, pisxikisi buzulghan we yaki hessetxor, körelmes insanlar bolsa kirek. Biz ijtimayi taratqularda siyasi akitiplirimizgha qarshi oturgha qoyulghan u selbi uchur we hujumlarni körgende, bezilirimiz aldirapla ularning hemmisini xainlarning qilmishi dep yekün chiqarsaq, yene bezilirimiz u selbi uchur we hujumlargha egeship chuqan kötürüshtuq; bezilirimiz nime qilishni we kimning gépige ishinishni bilelmey bir birimizdin guman qilishqa bashlisaq, köpinchimiz u uchur we hujumlargha nisbeten süküt qilishni talliduq.

Hemmimizge ayan bolghandek, wetendiki weziyetning éghirlishishi, wetendiki uruq tuqqan, dost buraderler bilen bolghan alaqining üzilishi, wetendin kiliwatqan qabahetlik xewerlerning köpiyishige egiship, hemmimizning rohiy keypiyati we pisxikisi azdur köptur buzulmaqta; köpünchimizde oxshimighan derijide ghem endishe, qayghu hesiret, nale shikayet, ghezep nepiret, chüshkünlük we ümütsizlikler mewjut. Shu seweptin bezide oxshimighan köz qarashlirimizni oturgha qoyghanda we yaki tenqidi pikirlirimizni bergende gep sözlerge bek diqqet qilmay, qarshi terepni renjitip qoyidighan ehwallar mewjut. Shunga oturgha chüshken oxshimighan pikirlerge muamile qilghanda, aldi bilen choqum ularning hemmisini pitne pasat we yaki özimizge qilin’ghan  hujum dep qarimay, ularning ichidiki bir qisim yaxshi niyet bilen bergen teklip we tenqidi pikirlerni periqlendürishimiz kirek. Chünki hemmimizning yashighan muhitimiz, körgen terbiyerimiz we bilim sewiyerimiz periqliq bolghini üchün, mesilige qarighan yölünishimiz, tenqit pikirlerni ipadilesh usulimiz oxshimasliqi mümkin; shu seweptin tenqit birish usulimiz, hemmimizge yiqip kitishi natayin, hetta bezilirimizde xata chüshenche peyda qilishi mümkin. Undin bashqa dawa her bir Uyghurning dawasi bolghachqa, herqandaq Uyghurning dawaning toghra yolda saghlam yürishini küzütüsh we uninggha teklip pikiri birish heqqi bar. Siyasi akitiplirimizmu, insan’gha qarap muamile qilmay, bashqilar oturgha qoyghan teklip pikirlerning simimiyitige qarash kirek. Chünki dawa shexsi dawa emes; u xata yolgha kirip qalsa, uning ziyinini her bir Uyghur teng tartidu.

Mining qarishimche siyasi akitiplirimizgha qarshi her xil selbi uchurlarni tarqitiwatqan we ulargha hujum qiliwatqan insanlarni töwendiki bir nechche türge ayrish we yaki ularning sewebini töwendiki bir nechche tereptin analiz qilish mümkin.

1. Köz qarash we idilogiyediki periq tüpeylidin. Bezi insanlar köz qarash we iddiye jehette özidin periqliq bolghanlargha we yaki pikir köz qarashliri özige yaqmighanlargha her xil bohtanlarni chaplap, ularning obrazini xunikleshtürishke uruniwatqan bolushi mümkin. Yene bezi insanlarning siyasi akitiplirimizni we yaki dawaning aldida mingiwatqanlarni mexsetlik yaki mexsetsiz halda musteqqilliq telep qilidighan we musteqqilliq telep qilmaydighan dep ikkige ayrip, öz ara hujum qilishqa sewep bolawatqanliqimu köz yumghili bolmaydighan bir heqiqet. Undin bashqa eger diqqet qilsaq bezi insanlirimiz, mediniyet sewiye we dinni jehettiki periqliq köz qarashlar tüpeylidin, insanlarni peqet musulman we kapir dep ikkigila ayrip, musulman bolmighanlar bilen ish birliki ilip barghanlargha oxshimighan qarashta bolup, ularni biraqla inkar qilidighan we yaki ulargha hujum qilidighan ehwallarmu mewjut.

2. Shohretpereslik, hesetxorluq we qizghanchuqluq tüpeylidin. Dawa ichidiki bezi insanlirimiz arisida, özining dawadiki ornining mohimliqini namayen qilish üchün, mexsetlik we mexsetsiz halda özdin bashqa siyasi akitiplarning siyasi paliyetlirini inkar qilidighan we yaki ularning obrazini xunikleshtürüshke uriniwatqanlar bolushi bolushi mümkin.

3. Chüshkinlishish we ümütsizlik tüpeylidin. Wetendiki éghir weziyetning uzun’gha sozilishi sewebidin, éghir derijide chüshkinlishish we ümütsizlikke giriptar bolghan bezi insanlar, milletning bu halgha chüshüp qilishini dawa qiliwatqanlarning iqtidarsizliqi we yaki teshkilat bashliqlirining xelqni xata yolgha bashlighanliqidin dep bilip, ulargha hujum qilish arqiliq öz könglini rahet qilishqa tirishiwatqan bolushi mümkin.

4. Xitay hökümitige ishleydighanlar we yaki Uyghurche ügen’gen Xitaylar, qesten arimizda buzghunchiliq qiliwatqan bolushi mümkin. Wetendiki Xitay bixeterlik xadimliri, wetendiki tuqqanlargha bisim ishlitip, her xil yumshaq yaki qattiq taktikilarni qollunup, weten sirtidikilerni Xitay üchün xizmet qilishqa mejbur qilghan ehwallar oturgha chiqqan idi. Biz peqetla oturgha chiqqanlirini bilimiz, biraq oturgha chiqmighanliri qanchilik, ular qaysi döletlerde we nine wezipilerni ötewatidu? Biz ularni bek bilip ketmeymiz. Undin bashqa pul üchün sitilghanlar we yaki Uyghurche ügen’gen Xitay bixeterlik xadimlarmu, her xil isimlarni qollunup, siyasi akitiplargha we dawaning bishidikilerge hujum qiliwatqan, ularning xelq ichidiki obrazini xunukleshtürüshke uriniwatqan bolushi mümkin.

Yuqarqi insanlarning bir qismi belkim kimge ishiniship, kimge egishishni bilmesliktin yaki bashqilarning qaymuqturishidin, bilip bilmey shu xataliqlarni ötküziwatwan bolushi mümkin; beziliri hetta özlirini millet üchün heqqi xizmet qilwatqanlar dep hisaplishi mümkin. Biz öz pikir we köz qarashlirimizni bayan qilish, jamaet pikiri toplash arqiliq, ularning bezilirige tesir körsitelishimiz we ularni qiliwatqan xata herketliridin yanduralishimiz mümkin; likin köpünchisi ismi jismi yoq kölenggü bolghachqa, ular öz niyitidin yanmighiche ulargha tesir körsitish we yaki ularni xata yoldin qutuldurup chiqish unche asan emes; bolupmu bizge düshmenlik qiliwatqan düshmen küchlerning mexsiti bizning itipaqliqimizni buzup, bizni rohiy jehette weyran qilish bolghachqa, ular qanunning jazasigha uchurmighiche, biz ularni qiliwatqan ishidin tosup qalalmasliqimiz mümkin. Shunga men köpchilikning, bolupmu her xil hujum we rohiy zerbige uchurghan siyasi akitiplarning, özliri duch kelgen mesilelerge rohiy jehettin qandaq taqabil turush toghursida öz köz qarashlirimni oturgha qoyup ötmekchi.

Insanlar hayatida her xil maddi we meniwi qiyinchiliqlargha duch kilidighan bolup, dush kelgen meniwi qiyinchiliqlar ichide yengmek eng qiyin bolghini öz özimizni yingish hisaplinidu. Yeni bashqilarning bizge qandaq baha birishi we qandaq qarishidin bekrek, özimizning özimizge qandaq qarishimiz we özimizning bashqilarning özimizge bolghan selbi bahasigha bolghan his tuyghimiz üstidin ghalip kilishimizdur. Nurghun insanlar rohiy jehette bashqilarni emes öz özini yingelmigini we özi üstidin ghalip kilelmigini üchün, özining qelbidiki özige bolghan tonushidin bekrek bashqilarning özige bergen bahasigha itiwar biridu; bashqilar selbi baha bergende, asanla renjidu, köngli yirim bolidu we chüshkünlishidu; bashqilar ijabi baha bergende we yaki maxtighanda, asanla xosh bolup, leylep qalidu. Emiliyette nurghun kishiler insanlargha baha bergende ularning kelgüside irishidighan netijisige qarap emes, belki hazir qolgha keltürgen netijisige qarap baha biridu. Shunga eger yetmekchi bolghan nishan iniq bolsa, milletke paydiliq ish bolsa, aldigha qarap mingish kirek. Amirkiliq dangliq righbetlendürüsh nutiqi sözligüchi, Tony Gaskins mundaq digen iken, "Yalghuz yürüshke hazir bolung, chünki siz bilen yolgha chiqqan köpligen insanlar siz bilen axirghiche yürishi natayin". Nishan iniq bolsa, niyet durus bolsa, qolgha keltürgen netije, xelqimizge jümlidin selbi pikir bergen we hujum qilghanlargha nisbeten, eng küchlük jawaptur. Bashqilarning bizge selbi tesir körsitishige we yaki qilghan ishimizdin waz kechürüshke purset yaritip bermeslikimiz kirek. Elwette men bu yerde bashqilarning pikirige qulaq salmasliq kirek dimekchi emesmen. Bashqilarning pikirige qulaq salghanda, eng mohimi ularning semimiyitige qarashimiz kirek; semimi tenqitlerni qobul qilishimiz kirek.

Insanning mahiti shexsiyetchi bolidu, shunga insan ewel özini oylaydu. Insanlarni herketke kelturüshte eng mohim rol oynaydighan amil hergüz “bashqilar” bolmastin, belki insanning özining shexsi ihtiyajidur. Insanning ihtiyaji digende asasliqi insanning maddi we meniwi ihtiyajliri közde tutilidighan bolup, u insanning yashishi üchün zörür bolghan maddi ihtiyaj, bixeterlik ixtiyaji, rohiy ihtiyaj we eng yuquri derijilik özini qanaetlendurush ihtiyajidin ibaret bir nechche türlük ihtiyajni öz ichige alidu. Insanning maddi ihtiyajining chéki bolidu, biraq insanning menivi ihtiyajining chéki bolmaydu; Maddi ihtiyajdin ashqan herqandaq maddi bayliq emiliyette insanning meniwi ihtiyaji üchündur. Insan qilmaqchi bolghan herqandaq ishni, peqet öz menpetige biwaste baghlighanda, andin eng zor herketlendürgüch küchke ige bolup, qilmaqchi bolghan ishini eng yaxshi qilalaydu. Beziler bir milletke yaki bir doletke bash bolup, oz iqtidarini eng yuquri derijide namayen qilish arqiliq ozining ozini qanaetlendurush ihtiyajini qandurghan bolsa, yene beziler dangliq, alim, doxtur tijaretchi, artis bolup, netije yartish arqiliq ozining ozini qanaetlendurush ihtiyajini qanduridu. 

Maslow's hierarchy of needs

Elwette men bu yerde insanning mahiti shexsiyechi bolidu diyish arqiliq insanlarning öz xelqi, milliti we wetini üchün pidakarliq körsitidighan, insaniyetke menpet yetküzüsh üchün yaxshi ishlarni qilidighan ali janap rohni inkar qilmaqchi emes. Men peqet u rohning insanda bolidighan meniwi ihtiyaj tüpeylidin bolidighanliqini tekitlimekchimen. Mesilen dunyada saxawetlik bilen öchmes namlarni qaldurghan nurghunlighan shexisler, özliri qilghan saxawetlik ishliri tüpeylidin meniwi jehette eng chong xoshalliqqa we qanaetke irishken. Yeni ular u saxawetlik ishlarni bashqilargha köz köz qilish üchün emes, belki öz raziliqi we xoshalliqi bilen öz könglidin chiqirip qilghan, yaki ular shu saxawetlik ishlarni özining xoshalliqi dep bilgen we shundaq qilish arqiliq eng zor meniwi ozuqqa irishken. Ular qilghan ishini öz raziliqi bilen könglidin chiqirip qilghanliqi üchün,  bashqilardin bir nerse kütmigen. Bashqilarmu chin könglidin chiqirip, ulargha cheksiz hörmetler ata qilghan we ularni menggü yad etken.

Allah hemmimizni barawer yaratqan; mes'ulyet yalghuz dawa qiliwatqanlarghila mensup bolup qalmastin, belki hemmimizning özimizge chüshluq mesultimiz we wijdani burchimiz bar. Amirka pirezidenti Abraham Lincoln mundaq digen iken, “Sen bügündin qichish arqiliq etidiki mesulyitingdin qutulalmaysen". Biz bir ish qilsaq, bashqilar üchün emes, belki öz mesulyitimiz we öz wijdani burchimizni ada qilish üchün qilimiz, hem uning jawabini bashqilargha we yaki ismi jismi yoq insanlargha emes, belki ewel öz wijdanimizgha, Allagha andin biz söygen we bizni söygen insanlargha birimiz. Shunga bizning ismi jismi yoq insanlarning ijtimayi taratqularda yazghan her xil selbi uchurliri, bohtanliri we hujumliri üchün, renjishimizning, könglimizni yérim qilishimizning, ulargha chüshenche birip yaki ulargha qarshi inkaslarni yizip, waxtmizni isirap qilishimizning hichqandaq hajiti yoq. Elwette biz insan bolghachqa, hisyatimiz bar, könglimizge kilidu, biraq biz bir ish qilimen dep oturgha chiqqan ikenmiz, aldi bilen öz özimizni yingeleydighan bir küch we jasaret bolishi kirek. Bolmisa, düshmen mexsetke yetken bolidu; biz weten dawasidin ibaret bu büyük ishqa tixi taza hazir bolmighan bolimiz.

Biz bir ish qilghanda, meyli u qandaq ish bolishidin qetti nezer, biz dawamliq uni millet üchün, weten üchün we yaki bashqilar üchün dep bek tekitlep kitishimizning hajiti yoq. Chünki milletmu bizning, wetenmu bizning; u wetende yashawatqan millet bizning uruq tuqqanlirimizdin terkip tapqan. Ular üchün bir ish qilghanliq, emiliyette özimiz üchün bir ish qilghanliq; öz wijdani burchimizni ada qilghanliq; biz u arqiliq özimizning könglini rahetliteleymiz; özimizning meniwi ihtiyajimizni qanduralaymiz. Eger biz qilghan ishimizni we körsitiwatqan pidakarliqimizni öz mesulitimiz we wijdani burchimizni ada qilish üchün qilduq dep qarisaq, u chaghda biz özimiz xalap qilghan ishimiz we körsetken pidakarliqimiz üchün, aldirap bashqilardin bir nerse kütmeymiz we aldirap bashqilardin renjimeymiz. Elwette hemmimiz insan bolghachqa, qilghan ishimizni we körsetken pidakarliqimizning bashqilar teripidin itirap qilinishini, bashqilar teripidin hörmetlinishni ümüt qilimiz; likin biz shuni untup qalmasliqimiz kirekki, biz bashqilardin renjish, xapa bolush, qilghan ishimizni her küni nechche qitim tekitlesh we yaki bashqilarni zorlash arqiliq, ularning hörmitige we itirap qilishigha irishelmeymiz; biz peqetla özimizning güzel exlaq pezlitimiz we söz herkitimiz arqiliq bashqilargha tesir körsiteleymiz; özimizning emili netijilirimiz arqiliq bashqilarning hörmiti we itirap qilishigha sazawer bolalaymiz.

Her birimiz hem özimizge hem biz tewe bolghan ijtimayi chembirekke tewe. Insan aldi bilen özini razi qilghandin kiyin, andin etiraptikilerni we bashqilarni razi qilalaydu. Özini razi qilalmighan insan hergüz bashqilarni razi qilalmaydu; özini xosh qilalmighan insan hergüz bashqilarni xosh qilalmaydu. Biz bu nuqtini toluq tonup yitishimiz, etirapimizdikilerge pozitip inirgiye, xushalliq we ümüt ata qilish üchün, aldi bilen özimiz choqum pozitip, xoshal we ümütwar bolishimiz kirek.

2019 - yili 12 - ayning 8 - küni