Men dostimiz Nuri Musabayning "Uyghurlarni kim satti" digen yazmisini oqup chiqqandin kiyin, öz köz qarashlirimni yizip chiqip dostlar bilen ortaqlashqim keldi. Men bu yazmini dostimiz Nurining yazghinini toghura yaki xata diyish uchun emes, belki uni peqetla bir munazire bolsun, bizning mesililerni tiximu keng dahirde oylishimizgha türtke bolsun digen mexsette yazdim. Chünki biz tarixta boliwatqan ishlarning köpünchisining heqiqi sirini we mahitini toluq bilip ketmeymiz, biz peqetla özimizning bilginige, chushenchisige asasen öz köz qarashlirimizni oturgha qoyalaymiz.
Bizning bezi weqeler we shehilerni oxshimighan tereplerdin oxshimighan usulda analiz qilishimiz hergüzmü u weqe yaki shehilerning mahitini özgertmeydu, u peqetla bizning mesilini oxshimigha nuqtidin chiqish qilip, tiximu etirapliq oylishimizgha yardem biridu.
Türkiye bizni satti digen'ge qoshulmaymen. Türkiye bizni satmighan, satmidi, hilihem satalmaydu, chünki Uyghurlarning zimini Türkiyening ilkide emes, Uyghurlarning asasliq nopusi Türkiyening bashqurishida emes, eng yaman yirige kelse Türkiye döwlet menpeti üchün Uyghurlarning bezi menpetini qurban qilishi mümkin. Bu yalghuz Türkiyede emes, nurghun döwletlerde bolup kiliwatqan ish. Chünki bir döwlet qiyin ehwalgha chüshüp qalghanda, döwlet menpeti üchün bezi qurbanliqlarni birishke toghura kilidu. Hem uning üstige Türkiye bizge yardem qilmisila bizni satqan bolmaydu.
Miningche biz bashqilardin qanche chong ümüt kütsek, waxti kelgende, ishlar kütken ümüdimizdek bolmisa, biz ulardin shünche ümütsilinishimiz mümkin. Bu qitimqi bu weqedin kiyin köpünche kishilerning Türkiyege bolghan tenqiti we achchighi asasen Türkiyege bek chong ümüt kütkenlikidin dep qaraymen. Shexsen men özüm Türkiyeni yaxshi körimen, mining uni tetnqit qilishim (gerche tenqit qilish salahitim bolmisimu), mining Türkiyeni ikkinji wetinim körgenlikimdin. Chünki insan bir ishtin aghrinishqa toghura kelse, öz tüqqinidin we eng yiqin dostidin bekrek aghrinidu, yattin we yaki düshmendin aghrinmaydu. Dimisimu hemmimiz köriwatqandek, tashqi ishlar ministirining shu sözliridin kiyin, xittayda teshwiqatlar kücheytilip, Uyghurlarning ümüdi tiximu yoq qilinmaqta.
Uyghurlar Türkiye üchün bek muhim, u meyli qirindashliq seweptin bolsun we yaki Türkiyening döwlet menpeti üchün bolsun, Türkiye Uyghurlardin asanliqche waz kechmeydu. Hazirche Türkiyening bizge qilalaydighan yardimi peqet we peqetla bizning mewjutliqimizni saqlap qilishimizgha yitishi mümkin, hergüz igilik hoquqimizni qayturup ilishqa emes. Bu Türkiye yüzliniwatqan, we biz qobul qilishimiz kirek bolghan bir riyalliq. Uyghurlar Türkiyege muhim bolghinigha oxshash, Türkiyemu Uyghurlargha bekla muhim. Türkiye bizning bishimizgha kün chüshkenden panalinidighan eng muhim bolghan döwlet. Uyghurlarning menpeti Türkiyening ronaq tipishi we tereqqi qilishi bilen zich baghlinishliq.
Emdi Uyghurni we yaki wetinimizni sitish ishigha kelsek, miningche Uyghurlarni yuqarqi 3 döwlet arisidiki payda menpetning qurbani boldi disek tiximu toghura bolushi mümkin. İnsan bir nersini sitish üchün, aldi bilen satmaqchi bolghan u nerse öz ilkide bolushi kirek. Hichkim öz ilkide bolmighan nersini satalmaydu. Eger biz zorlap yuqarqilar bizni satti disek, u chaghda biz ularning ilkide bolghan bolimiz. Eger eyni waqitta ziminimiz yuqarqi üch döwletning ichide birsining resmi igidarchilighida bolghan bolsa, ular bizni belkim Xittaygha yem qilip tashlap bermes idi.
Sewenlkini bashqilardin izdesh, öz mesulyitimizdin we özimizde bar yitersizlikdin qutulushning eng asan usuli. Mesuliyet bashqilargha yuklense, ozimiz bir az rahetlinimiz. Likin biz shuni bilishimiz kirekki, buningliq bilen tup mesile yenila hel bolmaydu; eger ular bizni satqan bolsa, ular bizni sitishtin ilgiri, biz özimizni ulargha sitip bolghan bolimiz. Shunga biz undaq dep peqetla ozimizni azraq rahetliteleymiz, biraq biz özimizning mesulyitidin qachalmaymiz. Biz peqetla ozimizning ajizliqi tupeyldin, küchlük döwletlerning oyunchigha aylinip, ularning qurbani bolduq.
Mining undaq diyishim hergüzmu bu üch döwletke yan basqinim emes, biraq biz tarixtiki achchiq sawaqni yekünlimeydikenmiz, bashqilargha yene biqindi bolidikenmiz, özimizni xalighanche bashqilargha satididikenmiz, bashqilarningmu bizni sitishi tebi ish.
Roslar bügünki Alaskani Amirkigha satqan, chünki eyni waqitta Alaska Roslarning ilkide idi. Napalon eyni waqitta Ispaniyeni bisiwilip Ispaniye tewesidiki zimin'gha ighi bolghandin kiyin hazirqi Yingi Miksiko we etirapidiki ziminlerni Amirkigha satqan. Hazirqi Floridamu ene shundaq usul bilen Amirkigha sitilghan. Koriye shu kuchluk dowletler aridiki oyunchuqqa aylinip, ikkige parchilandi, biraq sitilmidi. Gerche ular yenila bashqilarning sahiside bolsimu, kem digende belguluk derijide ozige ozi igidarchiliq qilaylaydu.
Xittay shimali koriyeni öz menpeti üchün qoghdawatidu, hem Amirka shimali koriyege ewel tajawuz qilsa, biz qarap turmaymiz didi. Eger payda menpetige uyghun kelse, belkim qarap turishi mümkin. Bu xittayning shimali koriyeni satqini bolmaydu, u peqet Xittayning öz menpeti üchün shimali koriyeni qurban qighanliq bolidu. Chünki shimali koriye xittayning qollishigha we yardimige irishiwatqan bir döwlet, xittayning igidarchilighidiki bir ölke emes. Shimali koriyening kelgüsü bir tereptin chong döwletler arisidiki payda menpetke baghliq bolghandek körünsimu, biraq eng muhimi yenila özige baghliq. Dunyada nurghunlighan kickik döwletler bar, nopusi bizdin az milletler bar, ular kichik bolghini üchün bashqilar terepidin sitilghini yoq.
Arimizdiki yalghanchiliq, kazzapliqning hemmisi bashqilarning sewebidin. Bir birimizni haqaret qilishimizmu bashqilarning sewebidin. Wetendiki Uyghurlar ichide yuz biriwatqan yaman illetlerning hemmisi bashqilarning sewebidin; cheteldiki Uyghurlarning ichide mewjut boliwatqan yaman illetlerning hemmisimu bashqilarning sewebidin; DUQ ning ichidiki urush jedellermu bashqilarning qurghan oyuni sewebidin. Buguni tillap, bashqilarni xayin munapiq qilip, etisi yene bir ustel ustige kelsekmu umu bashqilarning sewebidin. Ozimiz eqlimizni ishletmey bashqilarning oynigha kelsekmu, bashqilarning sewenligidin.
Eger biz musteqqil bir dowlet bolghan bolsaq, bashqilarning qoligha qalmighan bolsaq, choqum dunyada eng ghayilik, eng nuqsansiz, hichqandaq yaman illet bolmighan, bir birimiz bilen urush jidel qilishmaydighan, bir birimizni kunde quchaqliship yuridighan, saqchi bolushning hajiti bolmighan, jinayi ishlar yuz bermeydighan bir dowlet bolattuq.
Biz bashqilarni konturul qilalmaymiz, biz bashqilarning xataliqigha mesul bolalmaymiz, biz peqetla ozimizni konturul qilalaymiz, ozimining qilmishigha, ozimizning xataliqigha mesul bolalaymiz. Sewenlikni bashqilargha artip, mesulyettin qichish bekla asan, biraq bundaq qilish bilen mesile hel bolmaydu. Biz ozimiz eynekke qarap biqip, ozimizdiki sewenlik ustide oylushup koreyli. Gerche bu bizni rahetsiz qilsimu, biraq ozimizning sewenlikini, ozimizning xataliqini tuzutush, bizning bashqilarni ozgertishimizdin asan chushidu. Shunga ishni ewel ozimizdin, asan qilghili bolidighan kichik ishtin bashlayli.
No comments:
Post a Comment